یک میلیون محوطه باستانی کشور، سالم نیستند / موزه باستانشناسی دانشگاه تهران، جلوتر از میراثی‌ها
ایجاد موزه باستانشناسی تهران، یکی از درخواست‌هایی است که بیش از یک سال از مطرح کردن آن توسط باستان شناسان و برخی موزه داران حتی در تهران می‌گذرد، اما به نظر می‌رسد تا امروز بیش از آن که مسئولان موزه‌ای سازمان میراث فرهنگی نسبت به ایجاد آن در تکاپو باشند، بخش دانشگاهی دغدغه‌ی ایجاد این موزه را بیشتر دارد.
مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران، قبل از برداشتن هر نوع قدمی از سوی اداره کل موزه‌ها یا پژوهشکده باستان شناسی یا اصلاً معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، طرح‌ها و برنامه ریزی هایش را برای ایجاد موزه باستان شناسی تهران را در دست تهیه دارد.
جالبی این بی اولویتی از سوی اداره کل موزه‌ها و دغدغه‌مندی از سوی جامعه علمی دانشگاه تهران، ان جا خود را نشان می‌دهد که محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌ها، در حالی که ایجاد موزه‌های مختلف در شهرهای دیگر را اولویت‌مندتر از ایجاد موزه باستان شناسی در تهران می‌داند که خودش در گفت‌وگو با ایسنا از ایجاد چنین موزه‌ای توسط مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران خبر می‌دهد.
*می‌خواهیم به متخصصان خدمات آموزشی بدهیم
مصطفی ده‌پهلوان، رئیس مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران در توضیح چگونگی ایجاد مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران و پس از آن موزه این مؤسسه، می‌گوید: بنیان مؤسسه باستان شناسی در سال ۱۳۳۸ در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گذاشته شد و در سال ۱۳۵۴ با توافق دکتر نگهبان و زنده یاد محمود افشار به محل امروزی – ساختمان موقوفات دکتر افشار- منتقل و فعالیت‌های باستانشناسی در آن آغاز شد. تا پس از انقلاب که دکتر حسن طلایی، شاگرد دکتر نگهبان، بنیان موزه کوچکی را در یک طبقه در این مؤسسه ایجاد می‌کند که در ۱۹ آذر سال ۱۳۸۳ این موزه اولیه افتتاح می‌شود و بازدید آن برای خواص و نه برای عموم انجام می‌شود.
او با بیان اینکه از زمان حضورش در این مؤسسه در طول یک سال و نیم گذشته، تلاش کرده تا همه‌ی ساختمان بنیاد موقوفات افشار که اکنون مؤسسه باستانشناسی است، تبدیل به موزه تخصصی باستانشناسی دانشگاه تهران و در آینده برای کشور باشد، ادامه می‌دهد: قصد نداریم در چنین فضایی اشیا ی لوکس تاریخی را به نمایش بگذاریم، بلکه می‌خواهیم اشیا ی ارزشمند مطالعاتی و پژوهشی باستان‌شناختی را به نمایش بگذاریم و این فضا را به پایگاهی برای پژوهش‌های باستانشناسی استادان و دانشجویان دانشگاه تهران، سایر دانشگاه‌ها و حتی دیگر کشورها تبدیل کنیم.
وی کشف آثار جدید در دشت قزوین را چراغِ راهی برای انجام اقدامات پژوهشی در این موزه در آینده معرفی می‌کند و می‌افزاید: بدیهی است که این موزه، یک موزه تخصصی و پژوهشی است اما یکی از اهداف اصلی ما آن است که در کنار اینکه می‌خواهیم به پژوهشگران و متخصصان باستان شناس، خدمات پژوهشی و علمی بدهیم، بتوانیم باستان شناسی و اهداف ان را به عموم مردم، تحصیل کرده‌ها، دانش‌آموزان و بزرگسالان و جامعه‌ی باستانشناسی را به همه اقشار جامعه معرفی کنیم.
*تا قرن ۱۷ باستان شناسی گنج و طلسم را هم گمشده خود می‌دانست
این مدرس دانشگاه تهران، با اشاره به ذهنیت بسیاری از افراد درباره‌ی علم باستانشناسی که آن را دانشی متعلق به گنج و دفینه، طلسم و رمالی می‌دانند، تاکید می‌کند: این در حالی است که باستانشناسی در قرن ۱۶ و ۱۷ به این موارد می‌پرداخت، اما پس از آن، این علم متحول می‌شود و به دنبال گمشده‌های گذشته می‌گردد، اینکه باستانشناسی در دنیای امروز چگونه می‌تواند به تحولات جامعه در مسیر آینده‌اش کمک کند.
ده‌پهلوان که پیش از این دو موزه‌ی «مقدم» و «باغ نگارستان» متعلق به دانشگاه تهران را به روی عموم مردم گشوده است، ادامه می‌دهد: ما در این موزه می‌خواهیم به چگونگی شکل‌گیری باستانشناسی در جهان و ایران و چگونگی بهره‌گیری باستان شناسی از علوم و دانش‌های مختلف از قبیل جانور باستانشناسی، انسان‌شناسی جسمانی، انگل باستانشناسی و تشخیص بیماری‌های کهن (پالئو پاتولوژی)، گیاه باستانشناسی، دیرین اقلیم شناسی، زمین باستان شناسی، باستانشناسی دریایی و زیرآب، باستان سنجی (آنالیز و پژوهش‌های آزمایشگاهی که برای یافته‌های باستانی در آزمایشگاه‌ها انجام می‌شود)، و دیگر شاخه‌های باستانشناسی بپردازیم.
*نمی‌خواهیم در ویترین‌هایمان شیء لوکس بگذاریم
این باستان‌شناس تاکید می‌کند: باید به مردم بگوئیم که باستان‌شناسان در جستجوی گنج نیستند، بلکه هدف‌مان این است که جامعه گذشته را خوب بشناسیم. تجربه‌های جامعه گذشته را خوب بفهمیم. در حوزه میراث آب، به مردم توضیح دهیم که گذشتگان ما در کشورِ کم آبی مانند ایران چطور زندگی کردند. زمانی که تکنولوژی به ایران آمد، این درک و فکر را نداشتیم که با آب کم محصول بیشتر به دست آوریم، نه اینکه تکنولوژی را به خدمت بگیریم تا زمین را به شدت نابود کنیم تا آب بیشتری به دست آوریم و محصول بیشتری داشته باشیم (توسعه پایدار).
اواضافه می‌کند: باید به مدیران شهری و غیر شهری بیاموزیم هم می‌توان توسعه را داشت و هم میراث فرهنگی. میراث فرهنگی مانعی برای توسعه نیست به شرطی که تصمیمات شهری با علم و باور به این امر گرفته شود.
رئیس مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران، تاکید می‌کند: نیاز است تا مسائل علمی و اجتماعی، این گونه برای دانش‌آموزان و مردم توضیح داده شود تا به مرور به این شعور ودرک و این سازگاری که انسان باید با محیط خود از طریق پژوهش‌هایی که روی میراث شده، برسیم. وظیفه این موزه این است که ما نمی‌خواهیم در ویترین‌هایمان شیء لوکس و گرانقیمت بگذاریم و بازدیدهایی مانند دیگر موزه‌ها داشته باشیم، بازدیدهای ما پژوهشی و علمی و فرهنگی خواهد بود.
او با اشاره به وجود یکسری موانع اداری و مالی برای راه‌اندازی موزه باستانشناسی دانشگاه تهران، می‌گوید: با قول مسئولان دانشگاه تهران و اداره کل موزه‌ها، امیدواریم بتوانیم در سال ۹۸ این موزه را افتتاح کنیم. تلاش می‌کنیم در بحث گنج و دفینه و مسائل این چنینی که ساختار میراث کشور را به مرور نابود می‌کند، در حد خودمان این گام را برای جامعه برداریم.
۱۰۰۰۰۰۰ محوطه باستانی در کشور هست که هیچکدام دیگر سالم نیستند
وی ابراز امیدواری می‌کند تا رسانه‌ها به مرور سود و سودای گنج را که مانند موریانه در حال از بین بردن تمام میراث کشور است، از ذهن مردم پاک کنند و می‌افزاید: نزدیک به یک میلیون محوطه باستانی در ایران داریم که دیگر هیچکدام سالم نیستند و به مرور توسط خود مردم در حال نابودی است.
این مدرس دانشگاه تهران، ادامه می‌دهد: برخی مواقع به نظام اداریِ میراث و پروژه‌های عمرانی انتقاد می‌کنیم که آنها در حال از بین بردن میراث کشور هستند، اما از سوی دیگر خبر نداریم که ۹۰ درصد محوطه‌های ما را افرادی که از اهالی دفینه‌اند، ازبین می‌برند. متأسفانه توجه شایسته‌ای در این زمینه نداریم، تا بتوانیم جلوی این قضیه را بگیریم.
ده‌پهلوان هدف از این اقدام را پیش برد پژوهش‌های تخصصی از طریق موزه و فرهنگ سازی آن، می‌داند که برای رسیدن به آن، نیاز به کار کردن روی ذهنیتِ دانش‌آموزان و نسل آینده وجود دارد و اظهار می‌داند: نسل آینده‌ای که هم روستایی و عموم مردم را در برمی گیرند و هم مدیران آینده این کشور. مدیرانی که نگاه درست و واقعی به توسعه پایدار داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: مردمی که پی به ارزش واقعی میراث فرهنگی و محوطه‌های تاریخی ببرند و آگاه باشند که گنج و دفینه مسأله‌ای پوچ و واهی است و به راحتی به این دام نمی‌افتند.
او با اشاره به اینکه بیشتر آثار موجود در این موزه از کاوش‌هایی است که استادان دانشگاه تهران و مؤسسه باستان شناسی در نقاط مختلفی از ایران داشته‌اند، اظهار می‌کند: از کاوش‌های دکتر شهمیرزادی و مجیدزاده در دشت قزوین تا کاوش‌های دکتر نگهبان در هفت تپه، دکتر ورجاوند در رصد خانه مراغه و کاوش‌هایی که در قره تپه سگزآباد انجام شده‌اند، آثارِ زیادی برای نمایش وجود دارد، بنابراین به اندازه‌ی کافی برای هدف مورد نظر ما یافته وجود دارد.
به گفته وی، از سوی دیگر همه اشیای موجود در مؤسسه باستان شناسی نیز شناسنامه دارند. تا کنون نیز روی آنها مقالات و پایان نامه‌های زیادی کار شده و همه آنها تکمیل هستند.
وی درباره‌ی روند مطالعه و حفاظت این آثار نیز اظهار می‌کند: بررسی‌های اولیه توسط باستان شناس سایت انجام می‌شود و آن اثر تا زمانی‌که مطالعات آن انجام شود در اختیار باستان‌شناس در سایت باقی می‌ماند. پس از پایان کار در سایت نیز، همه اشیایی که ارزش موزه‌های دارند به میراث استان‌ها تحویل داده می‌شوند. اگر اشیای خاصی باشند و موزه ملی درخواست داشتن آن را داده باشد، نیز با توافق میراثِ استان بخشی از آن اشیا را به موزه ملی منتقل می‌کنند، اما معمولاً بخش زیادی از یافته‌های کاوش چون اشیای مطالعاتی هستند در اختیارباستان شناس قرار می‌گیرد.
رئیس مؤسسه باستان شناسی دانشگا تهران تاکید می‌کند: معمولاً آثاری که در مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران قرار دارند، بیشتر ارزش پژوهشی دارند نه ارزش مادی.
ده‌پهلوان، تمرکز اصلی مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران را روی محوطه‌هایی می‌داند، که استادان باستان شناس دانشگاه تهران در آنها کاوش می‌کنند و تاکید می‌کند: از سوی دیگر ۹۰ درصد تمرکز تا امروز در محوطه‌های دشت قزوین بوده است. اما اگر برای راه‌اندازی این موزه دچار خلاء باشیم، با توجه به قول سازمان میراث فرهنگی و مدیرکل محترم اداره کل موزه‌ها، می‌توانیم آثاری را به صورت امانی در اختیار بگیریم.
*ایجاد موزه باستان شناسی دانشگاه تهران نیمه دوم سال ۹۸
محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اما به ایسنا می‌گوید: در جلسه‌ی شورای موزه‌های دانشگاه تهران، که مدتی قبل با رئیس دانشگاه تهران و مسئولان مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران برگزار شد، قرار بر ایجاد موزه باستان شناسی تهران در این دانشگاه در نیمه دوم سال گذاشته شد.
وی ادامه می‌دهد: از گذشته، موقوفات دکتر افشاردر خیابان ولیعصر وقف دانشگاه تهران و گروه باستان شناسی بود که برای آموزش‌های کارگاهی و عملی میراث فرهنگی استفاده می‌شد، همچنین آثار کاوش‌های دانشجویان باستان شناسی به این مکان منتقل می‌شد، بنابراین این نقطه، یک موزه کوچکِ نمایشگاهی بیشتر برای خود دانشجویان بود.
