آیا بحران بازرسان هسته‌ای نزدیک است؟
دولت آمریکا با استناد به برخی گزارش‌های غیررسمی به آژانس بین المللی انرژی اتمی فشار می‌آورد که بار دیگر پرونده ابعاد احتمالی نظامی (پی ام دی) برنامه هسته‌ای ایران را بازگشایی کند. اما آژانس تاکنون با این درخواست آمریکا موافقت نکرده است.
به گزارش فرارو، آژانس بین المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه، بدون اشاره به طرف خاصی، گفته است که اعمال فشار بر بازرسی‌های آژانس امری «غیرسازنده و بسیار زیانبار» است.
اسرائیل، که ادعا می‌کند اسنادی از آرشیو هسته‌ای ایران را سرقت کرده است، از آژانس درخواست کرده که از برخی سایت‌های ایران بازرسی کند. دولت دونالد ترامپ، هم که از توافق هسته‌ای خارج شده، درخواست‌های مشابهی مطرح کرده است.
یوکیا آمانو، رئیس آژانس، روز چهارشنبه طی یک سخنرانی گفت: «اگر اعتبار ما زیر سوال برود و خصوصا اگر در راستی‌آزمایی هسته‌ای، تلاش‌هایی برای مدیریت کردن یا اعمال فشار بر آژانس صورت گیرد، این امر غیرسازنده و فوق العاده مضر است.»
آمانو جزئیاتی در خصوص اینکه چه کسی به آژانس فشار وارد می‌کند، بیان نکرده است. اما در روز‌های اخیر گزارش‌هایی در خصوص تمایل آمریکا به بازگشایی پرونده ابعاد نظامی محتمل برنامه هسته‌ای ایران در چند دهه گذشته منتشر شده است.
آژانس، بر محدودیت‌هایی که طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال شد، نظارت می‌کند. آمانو گفته ایران به مفاد این توافق پایبند است. پس از اینکه آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا هم پایبندی ایران را تایید کردند، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، رویکرد روسای دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا درمورد ایران را «بسیار منفعلانه و ساده‌لوحانه» دانست.
اگر چه آمانو طرف خاصی را به اعمال فشار بر آژانس متهم نکرد، اما واضح است که او به آمریکا اشاره می‌کند. حدود یک هفته پیش، خبرگزاری بلومبرگ، با استناد به برخی اسناد اعلام کرد مقامات آمریکایی فشار بر آژانس را بیشتر کردند و حتی آن را به اعمال تحریم‌های جدید تهدید کرده‌اند. آمریکا از بازرسی‌های قوی‌تر حمایت می‌کند.
با این حال، بنا به گفته سه دیپلمات آگاه، تلاش‌های آمریکا با شکست مواجه شده است. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، مدعی شده است که «شواهد مهمی» درباره دروغ گفتن ایران به بازرسان آژانس وجود دارد. ادعای بولتون بر تحلیل جدید دو تن از مخالفان توافق هسته‌ای –یکی از اندیشکده بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها و دیگری از اندیشکده انستیتوی علم و امنیت بین المللی- مبتنی است. این دو تحلیلگر با استناد به اسناد ادعایی اسرائیل مدعی شدند که تاسیسات هسته‌ای جدیدی در ایران و نیز نقاط ضعف بازرسی آژانس را شناسایی کرده‌اند.
آمریکا هم به این ادعا‌ها استناد کرده و از آژانس خواسته تحقیق و تفحص از ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران را مجددا فعال کند. علاوه بر این، آمریکا از سایت‌هایی که بازرسی می‌شوند، اطلاعات بیشتری می‌خواهد و به اعمال تحریم بر پروژه‌های همکاری فنی آژانس با ایران تهدید کرده است.
درخواست‌های آمریکا از آژانس در حالی مطرح می‌شود که آمانو سازوکار بازرسی از ایران را قوی‌ترین سازوکار دانسته است.
پس از انتشار گزارش‌هایی درخصوص اعمال فشار آمریکا بر آژانس، سید عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه ایران، به وین سفر و با آمانو دیدار کرد.
برخی ناظران معتقدند که آمریکا به دنبال ایجاد «بحران بازرسی» است. یک کارشناس اروپایی به بلومبرگ گفته نگرانی‌هایی وجود دارد که آمریکا و دیگر کشور‌ها می‌خواهند چنین بحرانی ایجاد کنند. از دیدگاه این تحلیلگران، آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیده است که کارزار فشار حداکثری اقتصادی بر ایران نتایج دلخواه کاخ سفید را محقق نکرده است و بنابراین واشنگتن برای افزایش فشار‌ها بر ایران به دنبال کارشکنی در مسئله حساس بازرسی‌ها است.
در همین رابطه، برخی محافل رسانه‌ای و اندیشکده‌ای غربی معتقدند که آمریکا مایل است از طریق ایجاد بحران بازرسی، ایران را به خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تحریک کند. اواسط ماه جاری میلادی، بولتون، با استناد به گزارش انستیتوی علم و امنیت بین الملل، توئیت کرد: «گزارش: آرشیو سری هسته‌ای ایران شواهد مهمی ارائه می‌کند که اعلامیه‌های ایران به آژانس ناقص و عمدا اشتباه هستند. رئیس‌جمهور (ترامپ) کار درستی کرد که توافق وحشتناک ایران را پایان داد. فشار بر ایران جهت کنار گذاشتن بلندپروازی‌های هسته‌ای افزایش خواهد یافت.»
ریچارد نفیو، مذاکره کننده سابق آمریکا، در گفتگو با وبگاه تحلیلی المانیتور گفته بدترین سناریو برای دولت ترامپ این است که علیرغم همه فشار‌ها ایران به توافق هسته‌ای پایبند بماند. اگر کارزار فشار حداکثری اقتصادی به براندازی در ایران منجر نشود، در این حالت، مقامات کاخ سفید باید به این پرسش پاسخ دهند: الان چه؟ به همین دلیل نفیو معتقد است که بولتون تمایل زیادی به خروج ایران از توافق هسته‌ای دارد. بحران بازرسی هم می‌تواند راهی برای مجبور کردن ایران به خروج از توافق هسته‌ای باشد.
