تامین«جهیزیه» قانونا بر عهده زن است؟
تهیه «جهیزیه» از قدیمی‌ترین سنت‌های ایرانی است که این روزها تامین آن به یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌ها تبدیل شده؛ دغدغه‌ای که حتی اگر جوانان هم قصد ازدواج داشته باشند، خانواده دختران را به دلیل هزینه‌های کمرشکن خرید جهیزیه و شرایط خاص اقتصادی جامعه با بحران مواجه می‌کند. این موضوع ممکن است خود عاملی در کاهش آمار ازدواج جوانان باشد، اما سوالی که پیش می‌آید این است که آیا تامین جهیزیه بر دوش خانواده دختر است؟.
مرضیه محبی- فعال حقوق زنان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به قوانین جمهوری اسلامی ایران در تامین جهیزیه بیان می‌کند: طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی که در آن به تعریف نفقه پرداخته، تامین اثاثیه منزل جزئی از نفقه زن به شمار می‌رود لذا زنان در تامین جهیزیه هیچ تکلیف و وظیفه قانونی ندارند، چراکه تامین اثاثیه منزل بخشی از نفقه است که مرد موظف به تامین آن است و عدم تامین آن آثار و عوارض قانونی را در پی دارد.
این وکیل دادگستری با بیان اینکه وجه قانونی تامین جهیزیه در ایران با وجه عرفی آن تطابق ندارد، می‌گوید: تامین جهیزیه یکی از الگوهای کنش جمعی است که در طول تاریخ توسط انسان‌ها شکل گرفته و چهره سنتی و عرفی را به خود اختصاص داده است با این حال تامین جهیزیه در جوامع مختلف به میزان بهره‌مندی افراد از سرمایه اقتصادی، فرهنگی، جغرافیا و سبک زندگی افراد بستگی دارد، اما با نگاهی به تاریخ دیرینه ایران متوجه می‌شویم در شاهنامه فردوسی که بیان کننده سنت‌ها و عادات مردم ایرانی است، بارها به جهیزیه دختران به مثابه نماد وضعیت خانوادگی، شان و منزلت و طبقه دختر و خانواده او اشاره شده است.
به گفته وی تامین جهیزیه تقریبا میان همه اقوام ایرانی وجود دارد، هرچند در مواردی ممکن است مرد بهای جهیزیه را تحت عناوین مختلف از جمله شیربهاء به خانواده دختر پرداخت کند اما به رغم قرار گرفتن جامعه ایران در معرض مدرنیزاسیون و نوسازی و تغییر ارزش‌ها و هنجارها، نظام فرهنگی همچنان برخی سنت‌ها و آداب و رسوم را بازتولید می‌کند که «جهیزیه» دختران نیز یکی از این‌گونه سنتهاست.
محبی در پاسخ به این سوال که چرا در فرهنگ ایرانی تامین جهیزیه بر عهده خانواده دختر است؟ بیان می‌کند: سیاست‌های راهبردی درباره زنان در کشور ما که متاثر از نظام جهانی و ملی مردسالار است، مانع حضور فعالانه و مشارکت‌جویانه زنان در عرصه‌های اجتماعی می‌شود بنابراین سهم زنان از نظر اشتغال، بهره‌مندی از منابع و ثروت‌های اجتماعی کمتر از مردان است که در چارچوب این موضوع هویت زنان نیز به درستی تثبیت نشده است. از همین رو رفتار، سبک زندگی و انتخاب زنان نیز سامان نیافته است که همین مسئله باعث گذار نارسایی جامعه به مدرنیته و بروز سیاست‌های ناعادلانه جنسیتی می‌شود.
این فعال حقوق زن با اشاره به فرهنگ‌های دیگر در تامین جهیزیه بیان می‌کند: در جوامع دیگر برای تامین جهیزیه مشارکت نزدیکان و خویشاوندان برای تامین جهیزیه وجود دارد، همین شیوه باعث شکل‌گیری بستر تفاهم، تعامل و تشکیل سرمایه زندگی اجتماعی می‌شود که به گونه‌ای بنیادین می‌تواند به نارسایی‌های اجتماعی جامعه غلبه کند.
وی در ادامه با اشاره به چگونگی تامین جهیزیه در شرایط فعلی می‌گوید: با پذیرش اینکه جهیزیه از جمله سنتی است که در جامعه ما با وجود سابقه صدهزارساله همچنان استمرار یافته، باید آن را به گونه‌ای با شرایط فعلی تطبیق دهیم که نه باعث تضرر و نه وارد آمدن رنج‌های سخت و سنگین به خانواده دختر شود چراکه امروزه به دلیل مشکلات اقتصادی میان خانواده، تامین جهیزیه مانعی برای شکل‌گیری ازدواج و تشکیل خانواده می‌شود لذا چشم‌پوشی بر تجملات و اشرافی‌گری و پذیرش ضروری اثاثیه از سوی دختر و پسر و تثبیت چنین فرهنگی و مشارکت اقوام در تامین زوجین می‌تواند راه‌گشای بحران بسیاری از مسائل خانواده‌ها باشد.
با این حال این وکیل دادگستری می‌گوید: در اقشار و طبقات پایین اجتماع، میان مطالبات و امکانات واقعی تضاد آشکاری وجود دارد که عدم توازن میان این مسائل باعث شده برخورداری از ثبات و آرامش در زندگی مشترک با موانع جدی روبه‌رو شود. امروز همراه کردن سنن و عادت‌های اجتماعی با حقوق و تکالیف شهروندی باعث شده تا زوجین مسئولیت تهیه اثاثیه زندگی را به صورت مشارکت‌جویانه بر عهده گیرند که این مسئله در ابتدای شروع زندگی باعث ایجاد فضای همدلانه و همزیستی مبتنی بر فرصت و حقوق برابر زوجین می‌شود.
