از شوخی و خنده تا قُبح‌زدایی فرهنگی در برنامه‌های کمدی
بزرگترین آسیبی که در مسأله شوخی‌کردن وجود دارد، عدم رعایت حیا و خارج شدن از دایره عفت کلام و رفتار است، مسأله‌ای که متأسفانه امروز از مهم‌ترین تریبون اشاعه فرهنگ یعنی تلویزیون آن هم در قالب‌کمدی ترویج می‌شود و زمینه را برای قُبح‌شکنی فراهم می‌کند.
باشگاه خبرنگاران پویا ـ سعید شیری
مطایبه یا مزاح از مقولاتی است که دین اسلام به ابعاد مختلف آن پرداخته است به صورتی که این عمل را نه ردّ و نه تأیید می‌کند؛ به این معنا که بر اساس آنچه در روایات اهل‌بیت(ع) وارد شده است، مطایبه، مزاح و شوخی با رعایت شرایطش بسیار ممدوح و مقبول و در غیر این صورت بسیار مذموم و مردود شمرده شده است که در ادامه به هر دو جهت خواهیم پرداخت.
آنچه در سیره اهل‌عترت(ع) در مسأله شوخی یا مزاح یافت می‌شود، این است که این بزرگواران در شرایط خاصی مقید به مزاح و شوخی با اصحابشان بودند و مؤمنان را از ترشرویی بر حذر می‌داشتند. به عنوان نمونه امام على (علیه‌السلام) در روایتی فرمود: پیامبر(ص) هرگاه یکى از اصحاب خود را اندوهگین می‌دید، او را به وسیله شوخی خوشحال می‌کرد. (مستدرک الوسائل، ج 8، ص 408)
اما در مسأله مزاح یا شوخی دو مورد حائز اهمیت است: یکی رعایت حد و حدود و دیگری رعایت شرایط شوخی با طرف مقابل، طوری که در روایات شوخی را به نمک مثال زده‌اند که اگر زیاد شود، غذا شور می‌شود و اگر به اندازه باشد، غذا قابل استفاده است.
از سوی دیگر همان طور که طرح شد، رعایت حد و حدود و شرایط شوخی کردن با طرف مقابل از ضروریات است که متأسفانه در موارد متعددی به این مسأله بها داده نمی‌شود و شوخی را از حالت خود خارج و وارد وادی ابتذال می‌کند طوری که حد و حدود شرعی و اخلاقی شسکته می‌شود؛ اما از آنجایی که این دو مقوله به یکدیگر نزدیک هستند، گاهی تشخیص آنها دشوار می‌شود که در ادامه به برخی وجه تمایز شوخی و ابتذال خواهیم پرداخت.
شوخی و رعایت حدود شرعی و اخلاقی
اولین نکته مهم در بحث شوخی، رعایت حد و حدود شرعی و اخلاقی است که دین اسلام این حد و حدود را برایمان تبیین کرده است. به طور طبیعی هر عاملی که باعث تضعیف این مسأله شود، عواقب منفی دنیوی و اخروی زیادی را به همراه خواهد داشت. شرع مقدس «عدم ریختن آبروی افراد»، «عدم تمسخر»، «رعایت ادب»، «عدم حریمشکنی»، «عدم مراوده و شوخی با نامحرم» و بسیاری از مسائل شرعی دیگر را تبیین کرده است و باید نسبت به آن مقید بود.
شوخی و دوری از حریمشکنی
رعایت حق و حقگویی در شوخی یکی از مسائل مهمی است که باید آن را رعایت کرد. گاهی افراد در شوخی کردن به قدری افراط میکنند که باعث شکستن حریم شخص مقابل میشوند که این امر بسیار مذموم و با قاعده عقلی ناسازگار است. امام صادق(ع) در روایتی فرمود: رسول اکرم(ص) شوخى مىکردند، اما جز حقّ چیزى نمیگفتند؛ (مستدرک الوسائل ج 8 ، ص 408) همچنین در روایتی آمده است شخص بذلهگو و شوخ‌طبعی برای این که بتواند امام سجاد(ع) را بخنداند، عبای آن حضرت را از دوشش برداشت و فرار کرد و حضرت به او اعتنایی نکرد و فرمود به او بگویید إِنَّ لِلَّهِ یَوْماً یَخْسَرُ فِیهِ الْمُبْطِلُون؛ برای خدا روزی است که باطلگرایان زیان میبینند.»
شوخی و رعایت حیا
بزرگترین آسیبی که در مسأله شوخی کردن وجود دارد، عدم رعایت حیا و خارج شدن از دایره عفت کلام و رفتار است که منجر به ترویج ادبیات جنسی و رفتاری در جامعه خواهد شد. این امر منفی گاهی به قدری شایع می‌شود که متأسفانه از تریبون مهم‌ترین مراکز اشاعه فرهنگ یعنی صدا و سیما رسوخ می‌کند و فرهنگ غلطی را در بین مردم جامعه نهادینه می‌کند و نیز زمینه را برای قُبح‌شکنی فراهم می‌کند. ادامه این عمل باعث می‌شود یکسری حریمها بین افراد جامعه شکسته شود و احترام‌ها از بین اعضای خانواده که شنوندگان و بینندگان این برنامه‌ها هستند برداشته شود و این عملی است که جز از روی جهالت نسبت به اشاعه فرهنگ صحیح بر نمی‌آید.
در این راستا پیامبر گرامی اسلام(ص) سالیان قبل تلویحاً این خطر را گوشزد کرده بودند که فرمودند: خداوند عزوجل دوست دارد کسى را که در میان جمع شوخى کند به شرط آنکه در آن حیا رعایت شود و ناسزا نباشد؛ إِنَّ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ.» «رَفث» در لغت به معنای ناسزاگویی و کلامی است که از بیانش حیا صورت گیرد. بنابراین خوب است که در شوخی و مزاح حد و حدود شرعی و اخلاقی رعایت شود و برای خنداندن دیگران دست به هر عملی نزنیم.
عدم شوخی با نامحرم
مسأله بعدی رعایت حفظ حریم جنس مخالف است. این موضوع به قدری اهمیت دارد که اهل‌بیت(ع) ما را از صحبت و مراوده زیاد با نامحرم پرهیز دادهاند، مسأله‌ای که تمام خوبان درگاه الهی نیز به آن مقید بودند که نمونه آن را در برخورد موسی(ع) با دختران شعیب نبی(ع) در قرآن میخوانیم. ابوبصیر نقل می‌کند در جلسه قرآن با زنی شوخی کردم و زمانی که نزد امام صادق(ع) آمدم، حضرت (از غیب) فرمود به آن زن چه گفتی؟ و من رویم را گرفتم. امام(ع) فرمود دیگر نزد آن زن نرو (بحارالانوار، ج 46، ص 247) بر اساس این روایت می‌بینیم که امام صادق(ع) برخورد شدیدی در قبال مسأله شوخی با یک زن کردند.
