بچه ها هم فشارخـون می گیـرند؟

دکتر مصطفی شریفیان می‌گوید با فعالیت بدنی منظم و رژیم غذایی صحیح می‌توان تا حدود زیادی از فشار خون بالا در کودکان جلوگیری کرد.

حتما از اطرافیان‌تان شنیده‌اید که می‌گویند: «بچه که فشارخون نداره.» در اصل نداشتن فشارخون در هر فرد معادل مرگ است. فشار خون، فشاری است که خون هنگام عبور از رگ‌های خونی به دیواره آن‌ها وارد می‌کند. بنابراین همانند بزرگسالان کودکان نیز فشارخون دارند. نوسانات فشارخون طبیعی‌اند، مثلا فشارخون وقتی استراحت می‌کنید افت می‌کند و وقتی فعالیت می‌کنید بالا می‌رود اما ممکن است این فشارخون بالا بماند که در این‌صورت طبیعی نیست. میزان بالابودن فشارخون در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. میزان فشارخون در بزرگسالان معیار استانداردی دارد درحالی‌که فشارخون اطفال براساس سن، قد و جنسیت آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود. کودکانی‌که نسبت به همسن و سالان خود فشارخون بالاتری داشته باشند، احتمالا بیماری فشارخون دارند. فشارخون بالا در اطفال ممکن است به‌علت نامشخص (فشار خون بالای اولیه) یا ثانویه به بیماری دیگری باشد. این حالت ممکن است حتی ارثی نیز باشد. درمان اطفال مبتلا به فشارخون بالا، همانند بزرگسالان اغلب شامل انواع تغییرات سالم در شیوه زندگی (کنترل وزن، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم) است. درصورت نیاز ممکن است پزشک دارو هم تجویز کند. در مراحل اولیه زندگی، کنترل وزن و فشارخون در محدوده سالم سبب می‌شود از ایجاد بیماری‌های خطرناک در مراحل بعدی زندگی جلوگیری شود. آمارها نشان می‌دهد، شیوع فشارخون بالا در کودکان روبه افزایش است. در این میان به‌نظر می‌رسد، افزایش شیوع چاقی نقش پررنگی دارد. با توجه به افزایش نرخ چاقی در کودکان در سال‌های اخیر، والدین موظف هستند به فرزندان خود بیاموزند؛ چگونه وزن خود را با ورزش بیشتر و دریافت کمتر کالری کنترل کنند و برای کاهش مصرف کالری مصرف غذاهای چرب و بسیار شیرین را کاهش دهند.

فشار خون بالا چیست؟

فشارخون بالا یک بیماری طبی وخیم است که «هایپرتانسیون» نیز نامیده می‌شود. فشار خون با ۲رقم شناخته می‌شود مثلا ۱۲۰ بر ۸۰ که رقم بالا، فشار سیستولیک (زمان انقباضی) را نشان می‌دهد، یعنی فشاری که ضربان قلب برای جلو راندن خون در رگ‌ها ایجاد می‌کند. رقم پایین فشار دیاستولیک (زمان شل شدن) را نشان می‌دهد یعنی فشاری که خون بین ۲ ضربان دارد. فشار خون طبیعی برای هر انسانی متفاوت است. از آنجا که کودکان وزن متفاوتی دارند نمی‌توان تنها یک تعریف برای فشار خون بالا داشت، ضمن آن‌که فشار خون هم مانند منحنی رشد دارای منحنی است. مطالعات نشان می‌دهد، بین سن و فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در سنین ۱۰-۷سالگی همبستگی مثبت و قوی وجود دارد و با افزایش قد و وزن، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک افزایش می‌یابد. اگر در بزرگسالان معیار فشار خون بالا ۱۳۵ بر ۸۵ باشد، در نوزاد یک هفته‌ای فشارخون سیستولیک ۹۵ می‌تواند فشار خونی تلقی شود که در مرز قرار دارد و باید کنترل شود. اگر فشار خون نوزاد ۹۵ تا ۹۹ باشد، دارای فشار خون بالاست ولی اگر بالاتر از ۹۹ باشد فشار خون، شدید تلقی می‌شود. در مورد کودکان یک تا ۵ ساله، فشار خون ۱۱۵ بر ۷۵ نشانه فشار خون بالاست. راه محاسبه فشار خون بالا در کودکان این است که هر ۵سال که سن بالا می‌رود ۱۰ عدد به فشار سیستولیک و ۵ عدد به دیاستولیک اضافه شود تا مشخص شود کودک فشار خون بالا دارد یا نه، یعنی اگر کودک ۱۰ ساله باشد فشار خون ۱۲۵ بر ۸۰ نشانه فشار خون بالاست.

مگر کودکان هم فشار خون می‌گیرند؟

حدود یک تا ۳ درصد بچه‌ها مبتلا به فشار خون می‌شوند که البته این درصد در کشورمان در حال افزایش است. حتی نوزادان هم ممکن است فشار خون داشته باشند، البته افزایش سن، خود عامل فشار خون بالاست. چنانچه فرد بزرگسال بالای ۶۰ سال بیش از ۶۰ درصد احتمال دارد فشارخون داشته باشد ولی در این افراد بیشتر فشار خون‌ها بدون علت بوده و به‌اصطلاح به‌صورت «سرشتی» ایجاد می‌شود. در کودکان به‌خصوص کودکانی که زیر ۶ سال باشند احتمال فشار خون سرشتی بسیار پایین است و باید علل ثانویه فشار خون بررسی شود. بنابراین نمی‌توان گفت فشار خون بالا در کودکان، همان فشار خون بالای بزرگسالان است. در کودکان فشار خون بالا می‏تواند در اثر بیماری‏های دیگری ایجاد شود که معمولا بیماری‏های قلبی یا کلیو‏ی هستند؛ این نوع فشار خون را «فشار خون ثانویه» می‌نامند. اگر بیماری‏های فوق با موفقیت درمان شوند، معمولا فشار خون به حالت عادی برمی‌گردد.

علل این فشار بالا کدامند؟

۴ علت عمده را باید در فشار خون بالای کودکان جست‌و‌جو کرد. نخستین و مهم‌ترین عامل را می‌توان کلیه دانست. ۸۰ درصد علل فشار خون علل کلیوی است و در علل کلیوی نیز ۲۵ تا ۵۰ درصد می‌توانند به‌علت عفونت‌های ادراری مکرر ایجاد شده باشند. علت دوم بر اثر افزایش هورمون رنین در خون است که ۱۰تا ۱۵ درصد علل فشار خون را تشکیل می‌‌دهد و به ۲ دسته زیر تقسیم می‌شود؛ یکی علل قلبی و دیگری علت کلیوی. به این ترتیب شاید بتوان گفت ۹۰ درصد علت فشار خون بالا، کلیوی است. در علل قلبی معمولا تنگی دریچه آئورت عامل فشار خون بالا محسوب شده که موجب افزایش رنین و آلدسترون می‌شود. وقتی رگ‌های کلیه تنگ باشد هم می‌توان فشارخون بالا را انتظار داشت که باعث افزایش هورمون‌های یاد شده می‌شود. مشخصه این گروه داشتن فشار خون‌های بسیار بدخیم است که می‌توانند عوارض شدیدی را ایجاد کنند. بچه‌ها با ابتلا شدن به چنین فشارخونی، دچار اختلال کارکرد مغز می‌شوند. کودکان اول تاری دید پیدا می‌کنند، بعد تهوع و سردرد شدید پیدا می‌کنند و در نهایت تشنج می‌کنند. در واقع فشارخون‌های بدخیم ایجاد تشنج می‌کند. علت سوم را باید در هورمون آلدسترون جست‌و‌جو کرد. در این حالت بچه‌ها، آلدوسترون، هورمون غده فوق‌کلیه، بالایی دارند. دلیل چهارم فشار خون‌هایی است که به‌علت آدرنالین و کاتکول‌آمین‌ها ایجاد می‌شود که در این حالت مشکلات عصبی مطرح است.

بررسی‌ها چطور انجام می‌شود؟

اگر یک بار فشار خون کودک بالا بود نباید به این نتیجه رسید که او دچار فشار خون بالاست. اگر این افزایش زیاد نباشد باید به والدین گوشزد شود که هفته‌ای یک بار فشار خون فرزندشان را چک کنند تا اطمینان حاصل شود کودک فشار خون بالا دارد یا نه. ممکن است فشار خون در همان معاینه اول بسیار زیاد باشد، در این صورت با کمی تامل دوباره باید فشار خون چک شود چون درصورت توجه نکردن احتمال خونریزی مغزی وجود خواهد داشت.

وقتی بیمار مراجعه می‌کند باید شرح حال از او گرفته شود تا اگر در خانواده فردی فشار خون بالا دارد مشخص شود و معاینه انجام گیرد. والدین باید کودک را آماده کنند تا پزشک هنگام معاینه بتواند به نتیجه برسد و تشخیص دقیق انجام شود. تشخیص دقیق تنها با آزمایش انجام می‌شود. وجود عفونت یا پروتئین در ادرار به پزشک کمک می‌کند به تشخیص نهایی برسد. ممکن است در مراحل پیشرفته‌تر سونوگرافی یا آنژیوگرافی نیاز باشد. اگر کودک دچار فشار خون بالا باشد باید از نظر قلبی نیز بررسی شود تا مشخص شود بطن چپ ضخیم شده یا نه. اگر ضخیم شده باشد، نشان‌دهنده این است که این فرد مدت‌هاست فشار خون دارد.

علائم را چگونه پیدا کنیم؟

معمولا فشارخون‌های خفیف تا متوسط علائمی ندارند. ممکن است کودک کمی سردرد داشته باشد، از تاری دید شکایت کند، خوابش بد باشد، بی‌قراری کند و زود خسته شود اما وقتی فشار خون شدید می‌شود؛ سردرد شدید، تاری دید شدید، تپش قلب و خون دماغ شدن وجود دارد. بنابراین اگر کودکی خون دماغ شد باید حتما فشار خونش گرفته شود. اگر کودک سردرد داشت نباید مدام والدین فکر کنند، چشم‌های کودک‌شان ضعیف شده است چون امکان دارد دچار فشار خون بالا شده باشد. اگر فشارخون شدید باشد، ممکن است کودک دچار تشنج شود و حتی خونریزی انتهای چشم پیدا کند و موقتا بینایی‌اش را از دست بدهد. در فشار خون شدید ارگان‌های هدف مغز، چشم و قلب هستند. ممکن است در نوزادان نیز تنها علامت فشار خون نارسایی قلبی باشد.

بچه‌ها چگونه درمان می‌شوند؟

درمان به ۲ دسته دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شود. در درمان‌های غیردارویی کودکان چاق باید به ورزش بپردازند و وزن‌شان را کاهش دهند. در ایران بچه‌های چاق زیاد هستند و این به‌دلیل کم‌تحرکی آن‌هاست که مدام در حال تماشای تلویزیون یا بازی‌های کامپیوتری هستند. درحالی‌که کودک باید بازی و فعالیت داشته باشد. استاندارد ورزش، هفته‌ای ۵ بار به‌مدت ۵۰دقیقه است. اگر ۶ ماه کودک دچار فشار خون، پیاده‌روی سریع انجام دهد می‌تواند ۱۲ میلی‌متر جیوه فشار خونش را کاهش دهد. رژیم کم نمک هم در درمان غیردارویی اهمیت دارد. به مادران توصیه می‌شود غذا را کم نمک تهیه کنند چون عوارض زیادی به‌دنبال دارد. فست‌فودها یکی از غذاهای پرنمک و چرب هستند که باید از رژیم غذایی حذف شوند. رژیم غذایی کودکان باید سرشار از پتاسیم و کلسیم باشد. آن‌ها باید از آبمیوه‌هایی مانند آب پرتقال و لبنیات کم‌چرب زیاد استفاده کنند. وقتی فشار خون خفیف است از درمان‌های غیردارویی استفاده می‌شود؛ اگر فشار خون بالا باشد و ورزش هم تاثیر نداشته باشد باید درمان دارویی را آغاز کرد که بسته به علائم و وضعیت کودک داروهای مورد استفاده متفاوت است. مانند هر بیماری دیگری درمان براساس علت است. برای درمان‌های دارویی بهتر است والدین با پزشک مشورت کنند.

آیا می‌توان از فشار خون بالا جلوگیری کرد؟

تغییر سبک زندگی در بیماری‌های غیرواگیر از همه چیز مهم‌تر است؛ تغییر سبک زندگی به معنای جلوگیری از چاقی، کم‌تحرکی و داشتن رژیم غذایی سالم است. کودک نباید ۵-۴ ساعت در روز را به تماشای تلویزیون بپردازد. باید تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری کاملا کنترل شده باشد. کودک باید فعالیت لازم را در طول روز داشته باشد. در مورد تغذیه نیز بهتر است، والدین از تغذیه سالم از جمله لبنیات، میوه‌ها و سبزی‌ها برای کودک استفاده کنند البته والدین باید بدانند در مورد مواد‌غذایی بهتر است در درجه اول از مواد طبیعی و غذاها برای تامین مواد مورد نیاز بدن کودک استفاده کنند و اگر کودک به هر دلیل در جذب آن‌ها مشکل داشت از مکمل‌ها کمک بگیرند. والدین بهتر است کودک را از ۳سالگی هر سال برای بررسی نزد پزشک ببرند تا با کوچک‌ترین علامتی بتوانند سریع اقدام‌های لازم را انجام دهند. همچنین پدر و مادرها باید دقت لازم را نسبت به شرایط کودک داشته باشند و بیمار را رها نکرده و اگر علائمی داشت مراجعه کنند؛ مثلا وقتی کودک تب می‌کند مادربزرگ می‌گوید رودل کرده است، همسایه می‌گوید در حال دندان درآوردن است و… درحالی‌که ممکن است عفونت ادراری داشته و با بی‌توجهی والدین زمانی مراجعه انجام شود که کودک دچار فشارخون بالا بوده و با بررسی مشخص ‌شود کلیه به‌شدت آسیب دیده است. درحالی‌که با یک آزمایش ادرار ساده این مشکل در مراحل اولیه قابل شناسایی و درمان است.