موج معافیت‌خواهی از آمریکا
واشنگتن سیزدهم آبان بانک مرکزی و صنعت نفت ایران را هدف تحریم قرار می‌دهد. با نزدیک شدن به این تاریخ، تکاپوی کشورها و شرکت‌های خارجی برای ادامه فعالیت‌های اقتصادی خود با ایران بیشتر شده است.
به گزارش بازتاب به نقل از ایران، بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی که به نوعی شریک ایران در سال‌های اخیر بوده‌اند به دنبال اخذ معافیت از امریکا برای ادامه روابط تجاری و ایجاد یک شبکه جدید مالی افتاده‌اند. از هند و چین گرفته تا کره جنوبی که در ماه‌های اخیر یک گام عقب‌تر از دیگر کشورها ایستاده بود. این کشور از خردادماه برای اولین بار از سال 2012 حتی یک محموله نفتی هم از ایران تحویل نگرفت اما حالا شنیده‌ها از تلاش این کشور برای اخذ معافیت از امریکا حکایت دارد.
در همین راستا، وزیر امور خارجه کره جنوبی در تماسی تلفنی با مایک پمپئو، همتای امریکایی خود از امریکا تقاضا کرد حداکثر انعطاف پذیری را در برابر درخواست آنها برای معافیت شرکت‌های کره‌ای از تحریم‌های امریکا علیه ایران نشان دهد.
رویترز این موضوع را به نقل از وزارت خارجه کره جنوبی عنوان کرد و نوشت: «کره جنوبی یکی از متحدان امریکا و یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران است که واردات نفت خام از ایران را متوقف کرده است. شرکت‌های کره جنوبی نیز قراردادهای مربوط به انرژی خود را در ایران به خاطر مشکلات تأمین مالی آن کنسل کرده‌اند. »
کنگ کیانگوا، وزیر امور خارجه کره جنوبی با نزدیک شدن به 4 نوامبر گفت که متوجه شرایط سئول هست و به بحث در این مورد ادامه می‌دهد.
علاوه بر کره جنوبی، ژاپن نیز مدت‌هاست که در حال مذاکره با امریکاست تا جلوی تأثیرات نامطلوب وضع دوباره تحریم‌ها علیه ایران را بگیرد. هر دو کشور در دور قبلی تحریم‌ها که در سال 2016 به پایان رسید معافیت گرفته بودند ولی این بار موضع واشنگتن شدیدتر و سختگیرانه‌تر است. بویژه در مورد نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمدهای ارزی ایران.
البته تحریم‌ها باعث شده دریافت و پرداخت پول به دلار برای پروژه‌های مرتبط با ایران سخت شود و این موضوع از دیگر دلایلی است که کشورها را به سمت اخذ معافیت از تحریم‌ها سوق داده است.
در این راستا هند نیز اخیراً اعلام کرد که این کشور امیدوار است که امریکا به عنوان همکار راهبردی‌اش در ارتباط با واردات نفت از ایران معافیت در نظر بگیرد. روزنامه‌های هندی در این زمینه نوشتند: «دولت این کشور به واشنگتن اعلام کرده است که بر اساس مفاد قانون کاتسا می‌تواند از تحریم‌های امریکا علیه روسیه و ایران معاف شود.»
محمدرضا نجفی‌منش یکی از فعالان اقتصادی ایران و دبیر انجمن سازندگان قطعات خودرو در این خصوص گفت: «تمام کشورهای جهان به دنبال حفظ مراودات تجاری با ایران هستند. به‌طوری که می‌بینیم برای این موضوع چطور در تلاشند و مدام در حال رایزنی و ایجاد سازوکارهای جدید مالی و بانکی‌اند. اما باید توجه کنیم که شرکت‌ها و بخش خصوصی از دولت‌ها مجزا هستند و از دولت‌ها تبعیت نمی‌کنند. اکثر این شرکت‌های بین‌المللی از معامله با امریکا سودی حداقل 40 برابری نسبت به تجارت با ایران نصیب‌شان می‌شود و به همین خاطر ناچارند فعالیت‌هایشان را با ایران به حالت تعلیق درآورند. البته این به معنای ختم همکاری نیست و آنها مدام در حال تلاش برای اخذ معافیت هستند.»
او ادامه داد: «کره جنوبی یکی از کشورهایی است که به دریافت معافیت از تحریم‌های امریکا امید دارد. تصور می‌کنم اگر یکی از کشورهای خواهان معافیت از تحریم بتواند موفق شود، پنجره جدیدی در مراودات نفتی ایران بازخواهد شد. از سوی دیگر اتحادیه اروپا به دنبال ایجاد کانال اختصاصی بانکی ایران و اروپاست. اگرچه دیر است اما قول داده‌اند که بزودی در این مورد به یک جمع‌بندی برسند. این موارد باعث می‌شود که به ادامه روابط تجاری و نفتی با آسیا و اروپا امیدوار‌تر از آنچه امریکا مدعی می‌شود، باشیم.» کارشناسان می‌گویند که معافیت‌خواهی کشورهای خریدار نفت ایران از امریکا نه فقط به خاطر روابط دوستانه بلکه به دلیل ایجاد یک شرایط برد-برد است. اغلب این کشورها برای کاهش هزینه‌های خرید نفت خود و همینطور سازگاری نفت ایران با ساختار پالایشگاهی آنها نمی‌خواهند که به روابط نفتی با ایران خاتمه دهند. موضوعی که به نفع ایران نیز هست و به عدم تحقق هدف امریکا یعنی صفر شدن صادرات نفت کشور کمک می‌کند. امریکا نیز برای جلوگیری از رشد قیمت نفت خام در بازار و با اطمینان از این که کشورهای دیگر توان جایگزین کردن نفت خود با نفت ایران را در بلند مدت ندارند، چندان سرسختانه به دنبال صفر کردن صادرات نفت خام ایران نیست. البته در خصوص شکست تحریم‌های امریکایی ایران نیز دست روی دست نگذاشته است. به‌طوری که رویترز می‌گوید: «اندازه‌گیری صادرات نفت ایران سخت‌تر شده است چون به گفته منابع صنعت نفت، کشتی‌ها سیستم‌های ردیابی خود را خاموش می‌کنند. بنابراین عدم اطمینان از تأثیر تحریم‌های امریکا بر خریداران نفتی افزایش می‌یابد.»
احتمال معافیت پروژه چابهار از تحریم‌های امریکا
بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی یکی از مهمترین بنادر دنیا به شمار می‌رود که کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه را به آبهای آزاد وصل می‌کند. از این رو توسعه آن اهمیت ویژه‌ای برای کشورهایی نظیر هند دارد. در این خصوص روزنامه امریکایی وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشت: «توقف فعالیت بندر چابهار چیزی است که امریکا به انجام آن تمایل زیادی دارد اما این کار خلاف تلاش‌های این کشور برای تقویت دولت‌های هند و افغانستان است. دولت ترامپ تاکنون تصمیمی درباره معافیت این پروژه نگرفته است، اما اعلام کرده که تمایلی برای تنبیه هند یا افغانستان برای (عدم همکاری با) این تحریم‌ها ندارد. قانون تحریم‌ها هم به رئیس جمهور امریکا اجازه می‌دهد تا پروژه‌هایی را که به تقویت و بازسازی افغانستان کمک می‌کند از تحریم‌ها معاف کند و این راهی است برای ادامه پروژه توسعه بندر چابهار.»
این روزنامه امریکایی توضیح می‌دهد: «توسعه بندر چابهار جزو دسته‌بندی توسعه اقتصادی ایران به شمار می‌آید که دولت ترامپ رئیس جمهوری امریکا قصد دارد با اجرای تحریم‌هایش آن را متوقف کند. در صورت تکمیل پروژه چابهار که بخشی از آن در دسامبر آغاز شد، این اتفاق می‌تواند به روابط اقتصادی ایران با جنوب و مرکز آسیا کمک بسزایی کند و راهی برای صادرات نفت این کشور به آن سوی خلیج فارس ایجاد و به عنوان یک دارایی نظامی استراتژیک عمل کند. معافیت توسعه بندر چابهار بیش از هند و افغانستان برای ایران مهم و ضروری است. چراکه رونق چابهار ما را به بازیگرى مؤثر در معادلات سیاسى و اقتصادى خاورمیانه تبدیل خواهد کرد.
سنگ اندازی برخی از دوستان
نمی‌توان انکار کرد که روابط تجاری غالب کشورهای جهان بویژه بخش خصوصی آنها با امریکا اولویت بالاتری از همکاری با ایران دارد. به نوعی اقتصاد‌های مهم جهان با اقتصاد امریکا در هم تنیده است و بی‌اعتنایی به تحریم‌های امریکا برای آنها سخت است. حتی با وجود حکم دیوان دادگستری لاهه علیه تحریم‌های امریکا و محکومیت آن.
به همین خاطر اخباری نظیر بدعهدی چین در تأمین قطعات و مواد اولیه مورد نیاز ایران شنیده می‌شود. عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در این زمینه با بیان این که پکن به تعهد خود در خصوص تأمین قطعات ماشین آلات و مواد اولیه مورد نیاز ایران شانه خالی می‌کند، اظهار کرد: پیشنهاد چینی‌ها این است که سیستم بانکی جدیدی به سبب تحریم‌های امریکا بین ایران و چین تعریف و بانک‌های درجه دو و سه جایگزین مراودات بانکی فعلی بین دو کشور شوند. متأسفانه خبرهای خوبی این روزها در خصوص مباحث بانکی بین دو کشور به گوش نمی‌رسد. تحریم بانکی چین باعث شده حوالجات اکثر واحدهای تولیدی در داخل به جهت تأمین مواد اولیه و تکنولوژی مورد خریداری با مشکل
روبهرو شود. حسین پیرموذن می‌گوید: دولت چین برخلاف صحبت‌های سیاسی خود در بحث مراودات اقتصادی و تجاری با ایران تصمیم معقولی نگرفته است.
تقلای اتحادیه اروپا برای مقابله با تحریم امریکا
دولت‌های اروپایی به جد دنبال پیدا کردن راهی برای ادامه دوستی و همکاری با ایران حتی در دوره تحریم‌های جدید امریکا هستند. اگرچه اتحادیه اروپا برای یافتن یک کشور عضو که حاضر باشد میزبان کانال مالی جدیدی برای محافظت از تجارت با ایران در برابر تحریم‌های امریکا باشد، با مشکل روبهرو شده اما در صدد راه‌اندازی یک «وسیله هدف ویژه» برای انجام پرداخت‌های مرتبط با واردات و صادرات ایران هستند.
این‌که کشورهای اروپایی به رهبری فرانسه، آلمان و بریتانیا به ادامه تجارت با ایران بدون نیاز به دلار امریکا دست یابند یا خیر، هنوز مشخص نیست اما قطعاً دولت‌های اروپایی بویژه در شمال غربی اروپا راهکاری را برای ادامه مراودات اقتصادی با ایران پیدا خواهند کرد. به‌طوری که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بارها گفته که «وسیله هدف ویژه» بزودی برای مقابله با فشارهای امریکا به دست خواهد آمد.
ادامه همکاری با روس‌ها
در شرایط کنونی روس‌ها رفتاری متفاوت از تمام کشورهای جهان دارند. از یک سو در حال افزایش تولید نفت خام خود و پر کردن جای خالی نفت خام ایران در بازار هستند و از سوی دیگر خود را شریک راهبردی و دوستدار توسعه در ایران نشان می‌دهند. حتی سرمایه گذاران نفتی روس هنوز از صنعت نفت ایران دست نکشیده‌اند و بررسی طرح پیشنهادی توسعه ۳ میدان در جلسه کمیته مشاوران مدیریت مخازن شرکت زاروبژنفت روسیه بعد از قراردادی که برای توسعه میادین آبان و پایدار غرب به امضا رساند، اکنون طرح توسعه برای سه میدان چشمه‌خوش، دالپری و پایدار شرق پیشنهاد داده که در نشست اخیر کمیته مشاوران مدیریت مخازن این طرح بررسی شد.
برخی از فعالان و کارشناسان بازار نفت معتقدند که روس‌ها اهل معامله‌اند و احتمال دارد برای دور زدن تحریم‌ها به ایران کمک کنند. حتی امریکا هم نسبت به این موضوع به روسیه هشدار داده است.
تلاش برای انزوای اقتصادی ایران
با تمام این اوصاف کارشناسان نسبت به احتمال وقوع انزوای اقتصادی ایران هشدارهای جدی می‌دهند. در این باره فریدون مجلسی کارشناس ارشد انرژی به «ایران» گفت: «با وجود آن‌که موجی از معافیت خواهی در میان خریداران نفت ایران و تلاش برای ایجاد سازوکار مالی جدید شکل گرفته، احتمال انزوای ایران در ماه‌های آتی بسیار زیاد است. لذا باید در فرصت ایجاد شده برنامه‌ای برای حذف تحریم‌ها طراحی و اجرا شود. نظیر دست برداشتن از تهدید موجودیت اسرائیل و یا استناد به حکم دیوان دادگستری لاهه و طرح شکایت در شورای عالی امنیت ملی.» او ادامه داد: «در حال حاضر حتی کشورهایی نظیر عراق و چین نمی‌توانند به روابط عادی خود با ایران ادامه دهند و این خطری بالقوه برای آینده اقتصاد نحیف و شکننده ایران خواهد بود.» مجلسی با بیان این‌که باید بکوشیم تا به استقلال دست یابیم، توضیح داد: «استقلال به معنی قطع ارتباط و انزوا طلبی نیست. بلکه مفهوم استقلال در توانایی برقراری تجارت، روابط اقتصادی و بانکی و رفت و آمد با کشورهای بزرگ دنیاست.»
