نقشه فرار از بازی امارات/ صادرات 18 میلیارد دلاری امارات به ایران

حجم واردات ایران از امارات ۶ برابر واردات از ۳ کشور ترکیه، عمان و عراق است. از سوی دیگر حدود ۸۰ درصد نقل و انتقالات ارزی از دبی صورت می‌گیرد. دولت برای کنترل التهابات ارزی باید دیگر کشورهای همسایه را شریک انتقال پول ها کند.
فرهیختگان: بر اساس آمارهای گمرک ایران میزان تجارت کالایی ایران با امارات در سال 96 حدود 15 میلیارد دلار است که گفته می‌شود به این میزان باید حدود 10 میلیارد دلار قاچاق کالا افزود که از امارات به ایران می‌آید. بر این اساس میزان تجارت کالایی ایران و امارات سالانه به 25 میلیارد دلار می‌رسد که این میزان معادل 53 درصد صادرات غیرنفتی ایران است. اما مساله مهم این است که امارات به جز مواردی محدود، خود تولید‌کننده نبوده و به‌عنوان یک پایگاه تجارت مجدد محسوب می‌شود. بنابراین بازار ایران یک بازار بااهمیت برای تجار اماراتی بوده و سود کلانی از این طریق عاید امارات می‌شود. با این حال با وجود روابط بسیار گسترده مالی و تجاری بین دو کشور، بررسی‌ها نشان می‌دهد این کشور نقش عمده‌ای در التهابات ارزی ایران داشته است.

بر این اساس با تمرکز چندین ساله صدور حواله ارزی در امارات، حدود 70 تا 80 درصد جابه‌جایی پول ایران از طریق این کشور صورت می‌گیرد که این امر تهدیدی در مسیر ارزی و تجارت خارجی ایران است؛ به‌طوری که امارات در چندین مقطع با شیطنت‌ها و فشارهای سعودی‌ها در ایجاد التهابات ارزی ایران نقش داشته است. برای مثال در سال 90 و 91 بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر نقش پررنگ امارات در التهاب بازار ارز ایران تاکید داشتند و در سال جاری نیز بنا بر اظهارات مسئولان اتاق بازرگانی، یکی از ریشه‌‌های التهابات ارزی کشور مشکلاتی بوده است که امارات به‌واسطه دریافت مالیات بر ارزش افزوده از مسیرهای نقل‌وانتقال ارزی کشور داشته است.
مسدودسازی حساب‌های تجار ایرانی، دیگر اقدام امارات است که پس از مذاکرات با عربستان و آمریکا به بهانه مبارزه با تامین مالی تروریسم، برای جلوگیری از تامین مالی دلاری ایران تصمیم به ایجاد محدودیت مراودات تجاری ایران گرفت. در کنار این موارد دستگیری ۱۳ نفر اخلالگر ارزی مرتبط با سرویس اطلاعاتی امارات در تابستان سال جاری نیز یکی دیگر از شیطنت‌های اماراتی‌ها برای ایجاد التهابات در بازار ارز ایران بوده است. این موارد نشان می‌دهد اماراتی‌ها به صورت چراغ خاموش و با دستور عربستان سعودی نقش چشمگیری در ایجاد التهابات بازار ارزی ایران داشته‌اند. اما حال مساله این است که چرا باید مبادلات تجاری و مسیر انتقال ارزی کشور طوری باشد که علاوه‌بر آنکه سود کلانی را عاید اماراتی‌ها می‌کند، امنیت بازار ارزی کشور را نیز به مخاطره بیندازد.

در این زمینه همان‌طور که گفته شد سابقه شیطنت‌های امارات در ایجاد محدودیت برای مسیرهای انتقال ارزی به ایران به سال 89 و 90 بر می‌گردد، با این حال طی سال‌های اخیر دولت در جایگزینی مسیری دیگر به جای امارات برای صدور حواله ارزی اقدامی انجام نداده است. حال با توجه به اینکه 70 تا 80 درصد جابه‌جایی پول ایران از طریق این کشور صورت می‌گیرد، دولت می‌تواند علاوه‌بر تغییر نقشه تجار خارجی کشور و کنار زدن تهدید امارات؛ مسیرهایی چون عمان، ترکیه و عراق را به‌عنوان مسیر جایگزین برای صدور حواله ارزی مدنظر قرار دهد.

صادرات 18 میلیارد دلاری امارات به ایران

بررسی داده‌های آماری گمرک ایران نشان می‌دهد حجم سالانه تجارت خارجی ایران و امارات از 15.7 میلیارد دلار در سال 87 به حدود 22 میلیارد دلار در سال 90 رسیده است. با شروع تحریم‌های ظالمانه در سال 90 و 91 میزان تجارت خارجی دو کشور کاهش یافته و در سال 91 و 92 به 13.7 میلیارد دلار رسید. در سال‌های 93، 94، 95 و 96 میزان تجارت خارجی ایران و امارات به ترتیب 14. 7، 11. 8، 13 و 14.8 میلیارد دلار بود و در نیمه اول سال جاری نیز این میزان به 7.2 میلیارد دلار رسیده است. بر این اساس می‌توان گفت در سال‌های اخیر به‌طور متوسط میزان تجارت دوجانبه کالایی ایران و امارات حدود 14 میلیارد دلار بوده است.
همچنین بررسی آماری از تراز تجاری بین دو کشور نیز نشان می‌دهد در 10 سال اخیر همواره این میزان به‌نفع امارات بوده، به‌طوری که میزان واردات ایران از امارات از 13.4 میلیارد دلار در سال 87 به 17.4 میلیارد دلار در سال 90 رسیده بود که این میزان در سال‌های 91 و 92 حدود 10 میلیارد دلار، در سال 94 و 95 به ترتیب 6.9 و 5.6 میلیارد دلار، در سال 96 8.1 میلیارد دلار و در سال جاری نیز 3.1 میلیارد دلار بوده است. اما میزان صادرات ایران به امارات از 2.3 میلیارد دلار در سال 87 به 4.5 میلیارد دلار در سال 90، 4.8 میلیارد دلار در سال 94، 7.3 میلیارد دلار در سال 95، 6.7 میلیارد دلار در سال 96 و چهارمیلیارد دلار در نیمه اول سال جاری رسیده است. بر این مبنا، تراز تجاری ایران و امارات از منفی 11 میلیارد دلار در سال 87 به 6 تا هفت میلیارد دلار در سال‌های 91، 92 و 93، حدود دومیلیارد دلار در سال 94، حدود 1.6 میلیارد در سال 95 به 1.4 میلیارد دلار در سال 96 و به مثبت 905 میلیون دلار در نیمه اول سال جاری رسیده است.

اما براساس آنچه مسعود دانشمند، رئیس اتاق‌های مشترک اتاق ایران و امارات در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید، میزان قاچاق کالا از امارات به ایران نیز سالانه حدود 10 میلیارد دلار است. بر این اساس در سال 96 حدود 1/8 میلیارد دلار از طریق گمرک و به احتمال قوی نیز 10 میلیارد دلار از طریق قاچاق از امارات به ایران آمده است که این میزان رقم بسیار بزرگی برای تجارت خارجی امارات است.

زندگی 454 هزار ایرانی در امارات

امارات متحده عربی ازجمله کشورهایی است که بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن نکات بسیار قابل‌تاملی دارد. برای مثال براساس آمارها در سال 2018 میلادی، جمعیت امارات 9 میلیون و 540 هزار نفر است که از این میزان فقط 11.5 درصد یا به‌عبارت دیگر، یک‌میلیون و 93 هزار نفر اصالتا اماراتی هستند. بر این اساس از مجموع 9 میلیون و 540 هزار نفر جمعیت این کشور، حدود 88.5 درصد جمعیت ترکیبی از 27.5 درصد هندی، 12.6 درصد پاکستانی، 7.4 درصد بنگلادشی، 5.5 درصد فیلیپینی، 7.4 درصد ایرانی و مابقی نیز از کشورهای مصر، نپال، سریلانکا، چین و دیگر کشورهاست. بر این اساس، در سال جاری میلادی 454 هزار ایرانی در امارات زندگی می‌کنند که نقش قابل‌توجهی در اقتصاد این کشور بازی می‌کنند. یکی دیگر از نکات جالب توجه ویژگی‌های اجتماعی امارات، ترکیب جنسیتی جمعیت این کشور است به‌طوری که در سرشماری سال 2018 از جمعیت 9.5 میلیون نفری این کشور، 72 درصد (6.8 میلیون نفر) مرد و تنها 28 درصد (2.65 میلیون نفر) زن هستند، لذا ترکیب جنسیتی جمعیت این کشور نشان‌دهنده مهاجرپذیری بسیار بالای امارات است که عمدتا با هدف اشتغال و سرمایه‌گذاری به این کشور کوچک رفته‌اند.

سهم هر اماراتی از تجارت خارجی؛ 32 برابر ایرانی‌ها

کار اصلی و عمده اماراتی‌ها، تجارت برمبنای خدمات بندرگاهی و فرودگاهی یا پایگاه تجارت مجدد است، به‌طوری که در سال 2017 از مجموع 577 میلیارد دلار حجم تجارت خارجی این کشور، 270 میلیارد دلار واردات و 308 میلیارد دلار آن صادرات بوده است. بر این اساس، تراز تجاری ایران مثبت 38 میلیارد دلار است که بخش عمده آن حاصل تجارت مجدد و بخش کمی نیز حاصل ارزش افزوده است.

نقش امارات به‌عنوان پایگاه تجارت مجدد سودهای کلانی برای این کشور داشته است، برای مثال در مقام مقایسه با ایران این نکته قابل‌تاملی است که مجموع تجارت خارجی ایران در سال 96 حدود 153 میلیارد دلار (صادرات غیرنفتی ایران 47 میلیارد دلار، واردات کالایی ایران 54 میلیارد دلار و صادرات نفت خام و میعانات گازی 52 میلیارد دلار) بوده است، اما همان‌طور که گفته شد براساس آمارهای وب‌سایت «Trade Map»، اماراتی‌ها در سال 2017 حدود 577 میلیارد دلار (270 میلیارد دلار واردات و 308 میلیارد دلار) داشته‌اند. بر این اساس اگرچه میزان کل تجارت خارجی امارات حدود 3.7 برابر بیشتر از ایران است، اما اگر جمعیت ایران را 81 میلیون نفر و جمعیت امارات را 9.5 میلیون نفر در نظر بگیریم، سهم هر ایرانی از کل تجارت خارجی (واردات و صادرات) در سال 96 به 1889 دلار و سهم هر اماراتی از کل تجارت خارجی این کشور به 60 هزار و 500 دلار می‌رسد. به عبارت دیگر، سهم هر شهروند اماراتی از تجارت خارجی این کشور 32 برابر سهم یک ایرانی است.

20 تا 30 درصد دارایی امارات، ایرانی است

همان‌طور که گفته شد در سال جاری میلادی 454 هزار ایرانی در امارات زندگی می‌کنند که براساس آمارهای منتشرشده، بخش بزرگی از سرمایه‌گذاری‌های این کشور مربوط به همین جمعیت سرمایه‌گذار ایرانی‌ است. براساس گزارشی که اخیرا شبکه «الجزیره» قطر منتشر کرده است، میزان سرمایه‌گذاری ایرانیان در امارات حدود 300 میلیارد دلار برآورد می‌شود که این میزان رتبه دوم سرمایه‌گذاری خارجی پس از آمریکا را دارد. در همین زمینه در سال 2012 ثروت ایرانیان ساکن در امارات بین 20 تا 30 درصد از دارایی‌های فیزیکی امارات برآورد شده است.

همچنین در گزارش «الجزیره» آمده است تعداد شرکت‌های ایرانی رسمی ثبت‌شده در دبی بیش از 7660 و تعداد بازرگانان ایرانی نیز 8200 هزار است که شبکه وسیعی از تجارت و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مواد غذایی، مواد خام، آهن، فولاد، الکترونیک، لاستیک، لوازم خانگی و سایر مواد تجاری را اداره می‌کنند. یکی دیگر از ویژگی‌های روابط دو کشور، خطوط هوایی بسیار فعال بین دو کشور است، به‌طوری که براساس گزارش عملکرد سازمان هواپیمایی کشور (گزارش سال 95)، سالانه هشت‌هزار و 732 پرواز از ایران به مقصد امارات انجام می‌شود که پنج‌هزار و 258 پرواز توسط شرکت‌های اماراتی و سه‌هزار و 474 پرواز توسط شرکت‌های هواپیمایی ایران انجام شده است. بر این اساس، در هفته 167 پرواز بین دو کشور انجام می‌شود که درآمد آن برای امارات قطعا رقم بسیار قابل‌توجهی است.

افت 21 درصدی سرمایه‌گذاری در امارات با خروج ایرانیان

همان‌طور که گفته شد در سال‌های اخیر میزان سرمایه‌گذاری ایرانیان ساکن شهرهای مختلف امارات حدود 300 میلیارد دلار برآورد شده بود؛ با این حال برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال 2018 سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها در امارات به‌شدت کاهش یافته و با بدرفتاری حاکمان امارات، خروج سرمایه ایرانیان از امارات شدت گرفته است. سختگیری اماراتی‌ها با بستن حساب بانکی سه‌هزار تاجر ایرانی آغاز شد و با فشار سیاسی عربستان‌سعودی، این روند منجر به افزایش خروج سرمایه‌گذاران ایرانی از امارات شده است. این موضوع را در آمارهای رسمی امارات نیز می‌توان ردیابی کرد، به‌طوری که براساس گزارش سالانه وزارت امور خارجه امارات، در سال جاری میلادی سرمایه‌گذاران هندی، پاکستانی، مصری، چینی، انگلیسی، عربستانی، اردنی، سوری، بنگلادشی و لبنانی به ترتیب در رتبه‌های اول تا دهم بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در دبی ذکر شده و در این لیست نام سرمایه‌گذاران ایرانی جزء 25 کشور اول نیست. گفته می‌شود سرمایه‌گذاران ایرانی با خروج از امارات به شهرهای ترکیه ازجمله ازمیر مهاجرت کرده‌اند. خروج ایرانی‌ها از امارات تاثیر قابل‌توجهی بر بازار سرمایه‌گذاری این کشور داشته است، به‌طوری که در 9 ماهه سال 2018 میزان سرمایه‌گذاری در املاک دبی با کاهش 21 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2017 از 55.5 میلیارد دلار به 44 میلیارد دلار کاهش یافته است.

70 درصد ظرفیت بنادر ایرانی بلااستفاده است

رئیس اتاق مشترک اتاق ایران و امارات در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که نقشه تجاری ایران در بلندمدت باید بر چه مبنایی باشد، می‌گوید: «کشور ما یک کشور محصور در خشکی نیست که تا ابد خودمان را برای واردات کالا به بنادر کشوری همچون امارات وابسته کنیم. بر این مبنا مسئولان و دولتمردان کشور با یک برنامه‌ریزی بلندمدت باید بنادر کشور را احیا و فعال کنند.»

مسعود دانشمند در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه امارات در تجارت با ایران به‌عنوان پایگاه تجارت مجدد محسوب می‌شود و خود تولید‌کننده اصلی نیست، افزایش هزینه واردات از امارات نسبت به زمانی که ایران کالایی را مستقیما از کشور تولیدکننده خریداری می‌کند، چقدر است، می‌گوید: «یک کانتیر ایرانی وقتی در بندر جبل‌علی پیاده می‌شود و سپس از بندر جبل‌علی به بندرعباس می‌آید حدودا در هر تن، 25 دلار به هزینه‌های اولیه اضافه می‌شود که این 25 دلار را مصرف‌کننده نهایی در ایران باید پرداخت ‌کند. این میزان با افزایش قیمت مواد اولیه می‌تواند هزینه تمام‌شده کالا در ایران را افزایش دهد.» رئیس اتاق مشترک ایران و امارات در ادامه می‌گوید:

«در همه‌جای دنیا مقوله‌ای به‌نام اقتصاد دریا مورد توجه دولت‌هاست که بر این اساس مشاهده می‌کنیم سواحل دریا آبادترین بخش در کشورهایی همچون کانادا، آمریکا، استرالیا انگلیس، فرانسه و همین امارات است. حال حرف بنده این است که به‌جای آباد کردن بنادر کشورهای دیگر، باید اقتصاد دریا در کشور خودمان را مورد توجه قرار دهیم. برای مثال در جزیره قشم بخشی از دریا 60 متر عمق دارد ولی از این ظرفیت استفاده نمی‌شود. در بندر امام‌خمینی نزدیک به 50 پست اسکله وجود دارد که همیشه 60 تا 70 درصد از این اسکله‌ها خالی است. همچنین بندر چابهار برای 8.5 میلیون تن بار تعریف شده اما در حال حاضر تنها با 2.5 میلیون تن از این ظرفیت فعالیت می‌کنیم یعنی 6 میلیون تن ظرفیت بلااستفاده است.»