سکوی توتال در فاز ۱۱ ماند
۱۲ تیر ماه سال گذشته زمانی که شرکت ملی نفت طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را به کنسرسیوم تحت رهبری شرکت فرانسوی توتال سپرد، از همان ابتدا عنوان شد که انگیزه اصلی از چنین قراردادی طراحی «سکوهای تقویت فشار» از سوی توتال برای فاز ۱۱ پارس جنوبی است که مانند دیگر فازهای این میدان عظیم گازی، بطور طبیعی در سال‌های پیش‌رو دچار افت فشار می‌شوند.
به گزارش بازتاب به نقل از تعادل، بخش دوم طرح توسعه فاز ۱۱ از همان زمان طراحی سکوی «فشارافزایی» برای این میدان گازی عنوان شد که تکنولوژی پیچیده و منحصر به فردی را لازم دارد. شرکت توتال اخیرا به صورت رسمی اعلام کرد که از پروژه طرح توسعه فاز ۱۱ بیرون خواهد رفت. اما این موضوع تاکنون مطرح نشده بود که این غول فرانسوی در حدود یک سال حضور خود در ایران چه بخشی از کار را پیش برده است؟ محمد مشکین‌فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس خبر داده است که خوشبختانه طراحی سکوهای فشارافزایی توسط توتال تمام شده و ایران طرح‌های این سکوها را در اختیار دارد. اتفاقی که باعث می‌شود مشکین‌فام تاخیر در پروژه را بعید بداند. در گزارش پیش رو به این موضوع پرداخته‌ایم که سرنوشت سکوهای فشارافزایی و موضوع افت فشار مخازن گازی پارس جنوبی در دوران پیش رو چه خواهد بود؟
اوایل تیر ماه سال گذشته، ایران قراردادی بسیار مهم را با کنسرسیومی متشکل از شرکت فرانسوی توتال، شرکت چینی سی ان پی سی و شرکت ایرانی پتروپارس به امضا رساند. این قرارداد دال بر طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی (دومین میدان گازی بزرگ جهان) بوده و ارزش آن ۴.۸ میلیارد دلار بود. غول فرانسوی با در دست داشتن ۵۰.۱ درصد که اصطلاحا سهام مدیریتی محسوب می‌شود لیدر کنسرسیوم محسوب می‌شد و سی ان پی سی و پتروپارس به ترتیب ۳۰ درصد و ۱۹.۱ درصد در پروژه قدرالسهم داشتند.
مسوولان وزارت نفت پیشتر عنوان کرده بودند که تمامی مخازن گاز ایران، پس از طی دوره‌ای در حدود 10 سال، با افت فشار مواجه می‌شوند. این افت فشار بر تولید تاثیر گذاشته و نیازمند راهکارهایی مختلف است.
۱۸ آبان ۹۵ زمانی که موافقتنامه اصولی طرح توسعه فاز ۱۱ بین ایران و کنسرسیوم بسته شد، بیژن زنگنه وزیر نفت ایران عنوان کرد که طرح توسعه فاز 11، نخستین طرح در کل منطقه به منظور افزایش فشار گاز به حساب می‌آید و با اجرای این طرح ایران وارد فاز 2 عسلویه برای افزایش برداشت و جلوگیری از افت فشار گاز در 27 فاز دیگر خواهد شد. در آن زمان محمد مشکین فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس عنوان کرد که هنوز قطر نیز این پروژه را در میدان گازی خود انجام نداده است.
توتال رفت، افزایش فشار چه می‌شود؟
دونالد ترامپ رییس‌جمهوری ایالات متحده ۱۸ اردیبهشت سال جاری در اقدامی که ایران آن را «غیرقانونی» و بر خلاف تعهدات بین‌المللی می‌داند از برجام خارج شد. شرکت توتال بلافاصله بعد از این اقدام امریکا اعلام کرد که حضورش در طرح توسعه فاز ۱۱ آن هم در قالب رهبر کنسرسیوم در صورت عدم دریافت معافیت از دولت ایالات متحده ممکن نخواهد بود. در نهایت ۲۹ تیر ماه سال جاری بیژن زنگنه وزیر نفت ایران اعلام کرده که توتال به صورت رسمی قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را ترک کرده است.
فارس در این تاریخ به نقل از بیژن نامدار زنگنه نوشت که در حال حاضر فرآیند جایگزینی شرکت دیگر در حال انجام است. از آن زمان تاکنون خبری در این خصوص که طرح سکوهای فشارافزای برای میدان گازی پارس جنوبی در نبود شرکت توتال چطور پیش خواهد رفت منتشر نشد.
این روزنامه برای پیگیری این موضوع گفت‌وگویی کوتاه را با محمد مشکین‌فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس (شرکتی که مامور بهره‌برداری و توسعه تمامی فازهای گازی عسلویه است) انجام داد.
طرح سکوها در دست ایران
محمد مشکین فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس در حاشیه مراسم افتتاح ۳ طرح پتروشیمی در عسلویه، در پاسخ به این پرسش که در نبود شرکت توتال ایران تا چه اندازه ممکن است خود بتواند تکنولوژی پیچیده سکوهای تقویت فشار را با شرکت سی ان پی سی چین و شرکت پتروپارس پیش ببرد عنوان کرد: « چینی‌ها در حال انجام تلاش‌های خود هستند. اصل کار در واقع در دست داشتن طراحی این سکوها است که این طراحی بحمدالله انجام شده است.»
مدیرعامل POGC سال ۹۵ و در جریان انعقاد موافقتنامه اصولی با کنسرسیوم به رهبری توتال که بعدا در تیر ماه ۹۶ به قرارداد تبدیل شد گفته بود که طرح توسعه فاز 11 نخستین طرحی است که سیستم تقویت فشار دریا در آن پیش‌بینی شده است و این طراحی، الگویی برای بقیه فازها خواهد بود.
مشکین‌فام اکنون با تایید اینکه طراحی اولیه سکوها توسط شرکت توتال انجام شده است در پاسخ به پرسش دیگر که آیا ایران می‌تواند از این طراحی برای دیگر فازهای پارس جنوبی که پیشتر عنوان شده دچار افت فشار می‌شوند استفاده کند عنوان کرد: «ما فارغ از توتال و سی ان پی سی خودمان نیز در حال اجرای پروژه سیستم تقویت فشار هستیم و برای آن مشاور بین‌المللی گرفته‌ایم. خوشبختانه مطالعات این بخش تکمیل شده است و ما همین حالا برای کمپرسورهای تقویت فشار طراحی در دست داریم.»
او توضیح داد که این طراحی نه برای فاز خاصی بلکه طراحی مفهومی برای کل فازهای پارس جنوبی محسوب می‌شود.
مشکین‌فام همچنین عنوان کرد که انتظار تاخیر خاصی در طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را ندارد، اکنون باید طراحی پایه تکمیل شود و سپس بر اساس آن پیمانکار استخدام شود. او تاکید کرد که ایران این اقدام را پیش خواهد برد.
پیوند توتال کاملا قطع می‌شود؟
یکی از مسائل دیگری که احتمالا به دلیل برخی ملاحظات کمتر به آن پرداخته شده است این موضوع است که آیا خروج رسمی شرکت توتال از قرارداد طرح توسعه فاز ۱۱ به معنای قطع تمام و کمال همکاری این شرکت با طرفین این پروژه است یا توتال ممکن است بتواند برای مثال برخی ارتباطات خود در خصوص این پروژه را با شرکت سی‌ان‌پی‌سی ادامه دهد.
قبلا و در زمان انعقاد قرارداد با کنسرسیوم به رهبری توتال عنوان شده بود که اگر شرکت فرانسوی در شرایطی که در ترم قرارداد از آن با عنوان «فورس‌ماژور» یاد شده پروژه را ترک کند، هزینه‌های انجام شده توسط آن شرکت فقط زمانی به این طرف معامله بازگردانده می‌شود که به پایان رسیده باشد.
رقم دقیقی که توتال در پروژه فاز ۱۱ تاکنون صرف کرده است از مجاری مختلف متفاوت عنوان شده است. اعداد بین ۴۰ تا ۹۰ میلیون دلار عنوان شده است.
فاز 11 پارس جنوبی به واسطه طولانی شدن سال‌های توسعه، اکنون مدت زمانی که دیگر فازها طی آن تولید داشته‌اند را طی کرده و 2 الی 3 سال دیگر با افت فشار مواجه می‌شود، به همین واسطه مسوولان وزارت نفت ایران اعتقاد دارند که از ابتدای طرح توسعه باید مساله «تقویت فشار» در نظر گرفته شود. محمد مشکین‌فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس پیشتر این موضوع را «مهم‌ترین تفاوت فاز 11 با دیگر بلوک‌های گازی» دانسته بود که الزام حضور شرکتی بین‌المللی با تجربه در زمینه سکوهای تقویت فشار را مسجل می‌کند.
اهمیت سکوها
موضوع سکوهای تقویت فشار برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس سال ۹۵ گفته بود که «سکوهای فشار افزایی» وزنی در حدود 10 برابر وزن سکوهایی دارد که تاکنون به صورت معمول در ایران ساخته شده و در فازهای پارس جنوبی به کار گرفته شده است. او تاکید کرده بود که ساخت این سکوی حدود 20 هزار تنی، نیاز به تکنولوژی‌ای دارد که ایران فعلا به آن دسترسی نداشته و نیاز به ورود شرکت‌های بین‌المللی برای انجام آن دارد. او در آن زمان عنوان کرده بود: « سکوی تقویبت فشار با هزینه 2.5 میلیارد دلار جای ریسک کردن نیست و نمی‌توانیم سنگ‌بنای طرح‌های تقویت فشار در ایران را به اشتباه بگذاریم».
محمد مشکین‌فام اکنون نیز با تایید اظهارات خود در گذشته عنوان کرد که ایران پروژه کلی افزایش فشار در فازهای گازی پارس جنوبی را با کمک مشاور بین‌المللی پیش خواهد برد. این پروژه طبق اظهارات مدیرعامل نفت و گاز پارس بطور کلی ۲۰ میلیارد دلار هزینه خواهد برد.
اسدلله صالحی فروز از نخستین مدیران عامل شرکت نفت و گاز پارس سال گذشته درباره اهمیت تاسیسات فشار افزایی گفته لود: «افت فشار گاز چندین اثر را بر پروژه‌ها می‌گذارد. یکی اینکه به دلیل مشترک بودن مخازن گازی ایران با قطر، ایران با افت فشار گاز دچار ضرر شده و امکان برداشت گاز کمتری را پیدا می‌کند. از سوی دیگر نیز طراحی پالایشگاه‌ها بر اساس فشار 75 دلار برای گاز ورودی انجام گرفته است.
عملکرد مناسب و کارای پالایشگاه‌ها در تولید گاز یا مراحل دیگر مانند جداسازی میعانات گازی، منوط به ورود گاز با همان فشار گازی است که در طراحی در نظر گرفته شده است و در نتیجه ورود گاز با فشار کمتر مانند 70 بار به عملیات پالایشگاه خلل وارد می‌کند» او در آن زمان عنوان کرد که نصب تاسیسات و سکوهای تقویت فشار موجب می‌شود که از ضرر اقتصادی ایران در برداشت از مخزن مشترک با رقیب جلوگیری شود.
مخزن هیدروکربوری ساختاری است متخلخل و نفوذپذیر در زیرزمین که انباشتی طبیعی از هیدروکربورها را به صورت مایع و یا گاز در خود جای داده و به وسیله سنگ‌های نفوذناپذیر از محیط اطراف مجزا گردیده است. در توصیفی ملموس‌تر می‌توان مخازن هیدروکربوری را به بادکنکی پر از هوا تشبیه کرد که پوسته این بادکنک نقش همان سنگ‌های نفوذناپذیر را بازی می‌کند و به محض سوراخ کردن این محیط متعادل، سیال‌های مخزنی (همچون هوا که به سرعت از بادکنک خارج می‌شود) توسط نیروهای هیدرولیکی به درون چاه رانده می‌شوند. البته قدرت این رانش طبیعی همزمان با تولید از مخزن کاسته می‌شود، چنان‌که برای نمونه گفته می‌شود مخازن ایران به طور متوسط سالانه ۱۰-۸ درصد افت طبیعی فشار مخزن و افت دبی تولید از چاه دارند. گفتنی است که افت دبی تولید از چاه با افت فشار مخزن رابطه مستقیم دارد. اگر در میدان گازی پارس جنوبی برای مقابله با افت مداوم فشار مخزن برنامه‌ای اتخاذ نشود، دبی تولید آن رفته‌رفته کم می‌شود تا جایی که تا چند سال دیگر تولید طبیعی از مخزن مقرون به‌صرفه نخواهد بود. از این رو، تکمیل فازهای پارس جنوبی به معنای پایان کار در این میدان عظیم مشترک نیست، بلکه به معنای شروع مراحلی سخت‌تر است و افت فشار گاز و میعانات گازی بدون تردید یکی از عمده‌ترین چالش‌های این میدان خواهد بود.
با نزدیک شدن فشار سرچاهی و فشار خط تولید مخزن گازی پارس جنوبی به یکدیگر، استفاده از راهکارهایی جهت جبران افت فشار مخزن و استمرار تولید ضرورت خواهد داشت. استفاده از کمپرسورهای فشارافزا، می‌تواند یکی از اقدام‌ها برای رفع این چالش باشد. ضمن اینکه مطالعات مخزنی این میدان نیز باید به طور جدی‌تر و فراگیرتر انجام شود. بررسی تغییر وضع و رفتار مخزن در شرایط کنونی و پیش‌بینی در آینده و همین‌طور لایه‌های دیگر پارس جنوبی از مواردی است که برای مواجهه با چالش افت فشار باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین انتقال گاز از میدان‌های مجاور، اقدام دیگری است تا تراز تولید پارس جنوبی، فشار گاز و حجم تولید میعانات گازی سریع افت نکند؛ گرچه افت یک موضوع طبیعی به شمار می رود اما باید سعی کرد برنامه تولید را طولانی‌تر کرد.
