ایزدی: رأی دیوان لاهه الزام آور نیست و کشور را معطل می‌کند/ مولایی: رأی دیوان لاهه، حقانیت ایران در پایبندی به تعهدات بین المللی را اثبات می‌کند
از روز دوشنبه هفته جاری، جلسه بررسی شکایت ایران از آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری (لاهه) آغاز شد و قرار بر این است که این دیوان ظرف یک ماه آینده، رأی خود را در رابطه با این پرونده صادر کند؛ رأیی که البته کارشناسان عقیده دارند برای صدور نهایی به زمان زیادی نیاز دارد و نباید مسئولان کشور برای هرگونه اصلاح شرایط موجود به آن تکیه کنند.
به گزارش تابناک؛ پس از خروج آمریکا از برجام و تعهداتی که در قبال ایران داده بود، دولتمردان ایرانی تصمیم گرفتند با طرح شکایت به خاطر این اقدام یکجانبه آمریکا در دیوان دادگستری لاهه، از ابزار‌های حقوقی عرصه بین الملل برای محکومیت این کشور و دیگر دستاوردهای احتمالی دیگر بهره ببرند؛ دادگاهی که بالاخره موعد رسیدگی به آن فرا رسید و در جریان آن دادخواست ۱۹ صفحه‌ای ایران از آمریکا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
جمهوری اسلامی ایران در شکواییه خود به دادگاه لاهه، با استناد به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا (منعقد شده در تاریخ ۱۹۵۵ = ۱۳۳۴) تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را مغایر با تعهدات واشنگتن در قالب این عهدنامه دانسته و از مقام حقوقی این دادگاه درخواست کرده است که ضمن بررسی موضوع نسبت به صدور رأی محکومیت علیه این اقدام یکجانبه آمریکا اقدام کند.
همزمان با طرح شکواییه ایران در دیوان لاهه و آغاز تلاش‌های حقوقی این نهاد بین المللی برای بررسی موضوع، بسیاری از مسئولان و نیز افکار عمومی داخلی ایران با پرسش‌های عدیده‌ای رو به رو هستند که پاسخ به آن‌ها می‌تواند در روشن شدن ابعاد بیشتری از این موضوع کمک کننده باشد؛ سؤال‌هایی مانند اینکه آیا اساساً رأی دیوان لاهه برای آمریکا الزام آور خواهد بود یا خیر؟ و یا اینکه این شکایت چه دستاورد‌هایی برای جمهوری اسلامی ایران به همراه خواهد داشت؟
دکتر فواد ایزدی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در مورد الزام آور بودن و یا نبودن رأی این دادگاه برای ایران و آمریکا به «تابناک»، گفت: رأی دیوان لاهه اساساً نمی‌تواند الزام آور باشد و در بهترین حالت ممکن جنبه روانی و تبلیغاتی دارد. دیوان لاهه اگر بپذیرد که به این شکایت ورود کند هم کار خودش را سریع انجام نمی‌دهد و به دلیل مکانیزم‌هایی که در عرصه بین الملل وجود دارد تنها می‌تواند برای ایران دستاورد تبلیغاتی و نمایشی داشته باشد.
ایزدی با تأکید بر زمان بر بودن اعلام نتیجه این دیوان ادامه داد: در حال حاضر فرایند بررسی پذیرش یا رد شکایت ایران در دیوان لاهه آغاز شده و اگر این دیوان شرایط کنونی صلاحیت بررسی موضوع را در دیوان تأیید کند، معمول این است که دو تا سه سال فرایند رسیدگی به موضوع را طول خواهد داد.
استاد دانشگاه تهران افزود: بر فرض که رأی نهایی دیوان لاهه عیله آمریکا نیز باشد، این رأی باید برای اجرایی شدن ابتدا به شورای امنیت برود و با توجه به مکانیزم‌هایی که در شورای امنیت وجود دارد، آمریکا رأی دیوان را وتو خواهد کرد.
این کارشناس مسائل آمریکا در بخش دیگری از سخنان خود با طرح نگرانی‌های دیگر از این اقدام ایران اضافه کرد: طرح شکایت از آمریکا در دیوان اگر باعث شود که مسئولان ایرانی به آن امیدوار شوند و با این امید دست از اقدامات اصلاحی خود بردارند، قطعاً خسارات مضاعفی به کشور وارد خواهد کرد که پذیرفتنی نیست و به معنای دیگر کشور را پس از سال‌ها انتظار برای بهبود اوضاع دوباره معطل رأی دیوان لاهه خواهد کرد.
ایزدی با طرح انتقاد از مسئولان دولت در رابطه با طرح شکایت از آمریکا بر پایه عهدنامه مودت ادامه داد: عهدنامه مودتی که ایران در شکایت خود به آن استناد کرده، مربوط به دوران حکومت پهلوی است و نمی‌توان پس از چهل سال دشمنی با آمریکا و اتخاذ سیاست‌های دیگر، دوباره بر اساس آن عهدنامه از آمریکایی‌هامطالبه داشته باشیم.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: ایران جدا از پیمان مودت با آمریکایی‌ها، پیمان دیگری به نام الجزایر نیز دارد که بر اساس آن آمریکا متعهد شده است در امور داخلی ایران دخالت نکند. با توجه به دخالت‌های صریح آمریکا در امور ایران و تحریم‌های یکجانبه و نیز بودجه اختصاصی دولت این کشور در سال ۲۰۱۷ برای تعویض دموکراسی در ایران طرح شکایت از مداخلات آمریکا در امور داخلی ایران به نظر بیشتر می‌توانست تأثیرگذار باشد.
دکتر یوسف مولایی، استاد دیگر دانشگاه تهران در رابطه با شکایت ایران از آمریکا در دیوان لاهه به «تابناک»، گفت: اینکه اکنون بگوییم این اقدام درست بوده یا غلط حرف صحیحی نیست. بالاخره مسئولان و دولتمردان ایرانی پس از بررسی و بحث‌های فراوان به این نتیجه رسیده اند و قطعاً جوانب مختلف کار را سنجیده اند.
مولایی در رابطه با الزام آور بودن یا نبودن رأی دیوان لاهه نیز گفت: رأی دیوان لاهه قطعاً الزام آور است، اما مشکل اینجاست که در ساز و کار بین الملل و ساختار نظام جهانی مکانیزمی برای اجرایی شدن این رأی توسط آمریکا آن هم به سود ایران وجود ندارد. شرایط بین الملل به لحاظ حقوقی با شرایط داخلی متفاوت است و آمریکا قدرتی نیست که ایران بتواند به استناد رأی دیوان لاهه این کشور را ملزم به اجرای رأی کند.
این استاد دانشگاه در همین باره ادامه داد: با این حال نکته مهم ماجرا آنجاست که ایران می‌تواند پس از صدور رأی دیوان مبنی بر قانون شکنی آمریکا و اثبات رفتار خصمانه این کشور در عرصه بین الملل به اثبات حقانیت خود در برابر کشور‌های دیگر بپردازد و از این دریچه می‌تواند روی کمک‌های سایر قدرت‌های جهانی حساب کند.
این استاد حقوق بین الملل در مورد فرایند دادرسی طولانی به شکایت ایران در دیوان لاهه نیز گفت: درست است که صدور نهایی زمان زیادی نیاز دارد، اما ایران در متن شکایت خود درخواست دستور موقت کرده که این درخواست برای ایران یک شانس محسوب می‌شود تا در فرایند دادرسی زمان بر از آن استفاده بکند، چون رأی دیوان لاهه می‌تواند حقانیت ایران در پایبندی به تعهدات بین المللی را اثبات کند.
مولایی همچنین در مورد طرح برخی انتقاد‌ها مبنی بر چرایی تنظیم شکایت ایران از آمریکا بر اساس پیمان مودت که پیش از انقلاب اسلامی با آمریکا بسته شده بود و اینکه باید با محوریت پیمان الجزایر این اقدام صورت می‌گرفت، نیز گفت: واقعیت این است که پیمان الجزایر در حد یک بیانیه است که الزام حقوقی و رسمی در آن دیده نشده است و طرح شکایت بر اساس آن قطعاً نتیجه مثتبی نداشت.
بر اساس گفته های این دو کارشناس، گویا ایران علاوه بر لزوم پیگیری موضوع از طریق دیوان لاهه به دلیل فرایند زمان بر صدور رأی و نیز نبود مکانیزم های لازم برای اجرایی شدن رأی نهایی آن از سوی آمریکا نباید چندان به این اقدام و دستاوردهای آن امید داشته باشد و لازم است در مسیر سیاست های اقتصادی و خارجی خود تغییرات ملموس و موثری را ایجاد کند.
