بومی سازی کاتالیست ها، تابویی که شکسته شد

کاتالیست ها از محصولات فوق امنیتی و راهبردی صنایع جهان به شمار می روند که فقط چند شرکت فناوری تولید آن را در اختیار دارند اما با تلاش نخبگان ایرانی در سال های گذشته تابوی ناتوانی تولید کاتالیست در کشورمان شکسته شد.

امروزه کاتالیست های مختلفی در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و نیز برخی دیگر از صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند که عمده ترین حالت استفاده از آنها به صورت جامد است.
یک کاتالیست در ساده ترین شکل، ماده ای است که سرعت یک واکنش شیمیایی را افزایش می دهد در حالی که خودش متحمل هیچ گونه تغییر دائمی نمی شود.
تولید محصولاتی که بر پایه کاتالیست هستند، بدون حضور کاتالیست در عمل امکانپذیر نبوده یا از صرفه اقتصادی برخوردار نخواهند بود. به طوری که در صورت نبود کاتالیست امکان تولید اقتصادی بیش از 70 درصد محصولات پتروشیمی و پالایشی و 100درصد تولید آهن اسفنجی وجود نخواهد داشت.
در سال های گذشته، متخصصان ایرانی موفق شدند تا صنعت کاتالیست را در کشور به طور کامل بومی سازی کنند و در برخی موارد حتی ماشین آلات و فناوری به کار رفته در این صنعت ایرانی است. برخی شرکت ها به درجه ای از خودباوری رسیده اند که می گویند حتی در صورت بازگشت تحریم های ظالمانه اقتصادی، مشکلی در تولید این کاتالیست ها نخواهند داشت.
مدیرعامل شرکت طراحی مهندسی و تامین قطعات و مواد شیمیایی صنایع پتروشیمی (اسپک) به تازگی با بیان اینکه اکنون 90 درصد کاتالیست های مورد استفاده در تولید بنزین یورو 4 و 5 بومی سازی شده است، گفت: با بومی سازی کاتالیست ها از خروج یک میلیارد دلار ارز از کشور جلوگیری می شود.
«جلیل سبحانی» با اشاره به انحصار تولید شماری از کاتالیست های پالایشی به آمریکا ادامه داد: یک کاتالیست در انحصار شرکت «یو.او.پی» آمریکا بود که به علت تحریم و فروش نرفتن آن، در پالایشگاه های کشور با مشکل مواجه شده بودیم اما در نهایت توانستیم که آن را در داخل کشور تولید کنیم.
وی با بیان اینکه اکنون 10 شرکت کاتالیست ساز در کشور فعالیت دارد، اضافه کرد: کاتالیست های تولید بنزین یورو 4 و یورو 5 به صورت 100درصد در داخل کشور تولید می شود.
به گزارش ایرنا، ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران اکنون حدود 63 میلیون تن در سال و بنزین بیش از 70 میلیون لیتر در روز است؛ در مسیر تحقق این تولید، دستیابی به فناوری های جدید به ویژه در بخش کاتالیست ها، اهمیتی ویژه دارد؛ اهمیت کاتالیست ها در صنعت پتروشیمی و پالایشگاه ها به حدی است که بدون آنها امکان تولید بسیاری از محصولات وجود ندارد.
امیر هومن کریمی وثیق، مدیرعامل یک شرکت نفت و گاز روز پنجشنبه در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به چگونگی ورود شرکت خود به تولید کاتالیست ها، تصریح کرد: چرخه کامل تبدیل گاز به فرآورده های نفتی (Gas to Liqud) در جهان در انحصار دو شرکت شل و ساسول است. شل شرکت انگلیسی – هلندی و ساسول متعلق به آفریقای جنوبی است.
وی با یادآوری اینکه در سال 85 برای نخستین بار توسعه تولید کاتالیست ها در دستور کار شرکت های ایرانی قرار گرفت، اضافه کرد: پس از یک سال و نیم کار تحقیقاتی، کاتالیست به تولید انبوه رسید و در سال 86 برای نخستین بار در پتروشیمی شیراز بارگذاری شد و به گواه نتایج از عملکرد بالاتری نسبت به نمونه خارجی برخوردار بود.
این کارشناس حوزه نفت و گاز بیان داشت: در این پنج سال، سالیانه حدود 150 تن کاتالیست از سوی این شرکت تولید و تحویل پالایشگاه ها و پتروشیمی های کشور شد، همزمان شرکت های فولادی نیز تقاضای کاتالیست کردند و در سال 92 نخستین بارگذاری صنعتی کاتالیست های فولادی در مجتمع فولاد مبارکه اصفهان به نتیجه رسید.
کریمی وثیق تصریح کرد: اینک تولید نزدیک به 30 درصد فولاد کشور با کاتالیست های ایرانی انجام می شود و بهه ویژه در دو سال اخیر واردات این محصول به حداقل خود رسیده است.
مدیرعامل شرکت نفت و گاز سرو با اشاره به عمر پنج تا هفت ساله کاتالیست های فولادی، پیش بینی کرد که با تعویض کاتالیست ها در صنایع فولادی، سهم کاتالیست های ایرانی تا پایان سال به 50 درصد افزایش یابد.
کریمی وثیق افزود: نیاز مصرفی انواع کاتالیست ها در کشور سالیانه بین 500 تا 700 میلیون دلار است که 80 نوع کاتالیست پتروشیمی، پالایشگاهی، فولادی و صنایع شیمیایی را شامل می شود اما کل تولید داخلی فقط پاسخگوی 15 درصد نیاز کشور است.
وی با اشاره به اهمیت حرکت به سمت تولید کاتالیست ها در کشور و داخلی سازی آنها، گفت: اگر به طور نمونه کاتالیست سنتز متانول از سوی شرکت های آمریکایی یا شرکت های چند ملیتی (با مشارکت آمریکایی ها) در اختیار کشورمان قرار نگیرد، صدور متانول که 50 تا 60درصد صادرات پتروشیمی کشور است، تعطیل می شود.
کریمی وثیق ادامه داد: این وضعیت همچنین در خصوص کاتالیست های پلیمری وجود دارد. در برخی موارد توان ساخت آن در شرکت های تولیدی داخلی وجود دارد و امیدواریم مسئولان با در نظر داشتن این موضوع از خرید کالای با کیفیت داخل بیشتر حمایت کنند.

* جلوگیری از خروج 15 میلیون یورو از کشور
این فعال صنعتی تصریح کرد: سال گذشته و با فعالیت شرکت ما، دستکم بین 15 تا 17 میلیون یورو از خروج ارز از کشور جلوگیری شد؛ این در حالی بود که با وجود فعالیت این شرکت و برخی دیگر از شرکت های داخلی، خارجی ها قیمت های کمتر و متعادل تری را پیشنهاد کردند که در غیر این صورت، خروج حدود 25 میلیون یورو ارز از کشور محتمل بود.
وی تصریح کرد: اکنون در شرایطی هستیم که حتی اگر تحریم های ظالمانه اقتصادی بازگردند، برای تولیدات این شرکت مشکلی به وجود نمی آید.
کریمی موثق یادآور شد: کاتالیست های تولیدی در ایران 50 تا 60 درصد کمتر از قیمت مشابه اروپایی و 10 تا 15 درصد پایین تر از قیمت مشابه هندی و چینی تولید می شود، اما کیفیت آنها به گواه نتایج عملکرد گزارش شده در حد تولیدات اروپایی است.