تحرکات ترکیه برای نفوذ نرم در آسیای مرکزی

دولت ترکیه مدت ها است که با استفاده از سرمایه گذاری فرهنگی در زمینه قدرت نرم و دیپلماسی عمومی و نیز بهره‌گیری از سه عنصر زبان، تاریخ تقریبا مشترک با کشورهای آسیای مرکزی و نیز اقتصاد پی‌ریزی شده در صدد نفوذ و تاثیرگذاری در این منطقه است.

به اعتقاد تحلیل گران مسائل منطقه ای، این کشور در دو دهه اخیر به ویژه بعد از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسـعه، انجام اصلاحات داخلی و خارجی در عرصه سیاسی و فرهنگی به حلقه بازیگران قدرت نرم در عرصه های منطقـه ی پیوست و با عمق بخشیدن به سیاست های توسعه طلبانه خود و انجام اقدامات چند وجهی در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی براحتی توانست در رقابت با سایر قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران آنها را یا از این منطقه از جهان دور کند و یا از نفوذ بیشتر باز دارد.
در واقع باید گفت که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیز شوروی سابق بود که سلیمان دمیرل، نخست وزیر وقت ترکیه در سال 1992 گفته بود که ‘ترکیه به کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان علاقه مند است و در نتیجه استقلال این کشورها مایل است، منطقه نفوذ خود را از آدریاتیک تا دیوارهای چین گسترش دهد، چرا که همه ملت ها در قفقاز برادران ما محسوب می شوند و ترکیه مردمک چشم همه منطقه است’.
بعد از این بود که آنکارا با چنین رویکردی تعامل گرایی سازنده در سیاست خارجی برای توسعه همه جانبه روابط با کشورهای منطقه و خارج از منطقه (بطور مثال لابی گری با آمریکا) مشتاقانه با رهبران این کشورها وارد مذاکره شد و با اعتماد سازی توانست به موفقیت‌هایی در این زمینه دست یابد و از خود تصویر مثبتی در میان دُوَل و ملل منطقه ایجاد کند تا جایی که امروزه براحتی می تواند از مقامات آن کشورها بخواهد در راستای اهداف فرهنگی و سیاسی آنکارا قرار گیرند.
بطور نمونه می توان از پیشنهاد و درواقع درخواست غیرقابل برگشت امروز دولت این کشور از دولت قرقیزستان برای راه اندازی یک مرکز آموزشی و فرهنگی با نام ‘معارف’ در بیشکک نام برد.
به گزارش خبرگزاری ترند آذربایجان از بیشکک، دانیار سیدکوف، رئیس اداره سیاست خارجی دفتر ریاست جمهوری قرقیزستان دو روز پیش در گفت و با خبرنگاران در این شهر گفت، این پیشنهاد که مدتی قبل از سوی آنکارا به بیشکک ارایه شد حتی پیشتر مورد موافقت نیز قرار گرفته است.
البته وی از ورود یک هیات از متخصصان ترک به بیشکک نیز خبر داد و گفت که این هیات مدتی است سرگرم فراهم ساختن همه زمینه های لازم برای نهایی و اجرایی کردن این طرح است.
این پیشنهاد برای راه اندازی مرکز آموزشی و فرهنگی ترکیه در حالی قبلا به قرقیزستان ارایه شد و در حال نهایی شدن است که رئیس جمهوری ترکیه 20 فروردین امسال باز دیگر از دولت قرقیزستان خواسته بود برای پاکسازی آن کشور از نفوذ گروه مخالف دولت ترکیه به رهبری فتح الله گولن، همه مراکز زنجیره ای علمی و فرهنگی وابسته به آن گروه با عنوان ‘زمان’ را تعطیل کند.
رجب طیب اردوغان ابراز امیدواری کرده بود سوران بای جنبکو، رئیس جمهوری جدید قرقیزستان اقدام لازم برای پاکسازی نفوذ گروه فتح الله گولن در این کشور که وی آن را یک گروه تروریستی می داند، انجام دهد.
البته تحت همین نفوذ فرهنگی است که رئیس جمهور منتخب قرقیزستان بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری کشورش در اولین سفر خارجی به ترکیه رفت.
بنابراین می توان گفت که دولت ترکیه با اعتماد سازی در کشورهای منطقه درصدد تحکیم بنیان‌های معرفتی فرهنگ بومی و تعمیم ارزش‌ها، دانش‌ها و نگرش‌های خود به فراسوی مرزهای جغرافیایی خود است که در این رهگذر از دیپلماسی نرم و قدرت فرهنگی بهترین بهره گرفته و می‌گیرد.
آنکارا حتی به همین منظور با راه اندازی یک نهاد ویژه با عنوان ‘آژانس همکاری و هماهنگی ترک’ وابسته به نهاد ریاست جمهوری ترکیه بسیاری از اهداف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ترکیه را در کشورهای آسیای مرکزی پی می گیرد.
این دولت طی سال های اخیر قراردادهای مختلفی را با کشورهای آسیای میانه در حوزه توسعه همکاری اقتصادی، تجاری، فرهنگی و آموزشی، سیاسی و نظامی، سرمایه گذاری های مشترک هم در کشورهای مقصد و هم در کشورهای ثالث امضاء کرده است.
از جمله در حوزه آموزشی، دولت ترکیه امروزه میزبان ده ها هزار دانشجو از کشورهای آسیای مرکزی از جمله نزدیک به چهار هزار دانشجوی قرقیز در این کشور است که بعد از فارغ التحصیلی اهداف فرهنگی ترکیه را در کشورهای خود پیگیری می کنند.
قابل ذکر است که دولت بیشک در ماه سپتامبر (شهریور) امسال میزبان شورای کشورهای ترک زبان متشکل از رؤسای جمهوری کشورهای قزاقستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و ترکیه نیز هست.
با این وجود، تحلیلگران معتقدند که ترکیه در عرصه زبان و ادبیات ترکی و آمـوزش آن در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، تأسیس مدارس ترک زبان و نیز مراکز آموزشی و فرهنگی، نفوذ هنری از جمله از طریق فیلم و سریال، سیاست های گردشگری موفق، مرمت و بازسازی بناهای تاریخی به قدری در ایجاد جذابیت ها و موقعیت های خـود در نزد افکار عمومی مردم منطقه بیفزاید و قدرت نرم این کشور را از طریق مطرح کردن خود به عنوان یک الگوی موفق اقتصادی افزایش دهد که امروزه به راحتی می تواند اکثر سیاست های خود در عرصه قدرن نرم و دیپلماسی عمومی و فرهنگی را در اغلب کشورهای این نقطه از جهان عملی کند.