آیا نقشه حمید بقایی قرار است اجرایی شود؟
سفرهاي نوروزي آغاز شده و مديران سازمان ميراث فرهنگي و متوليان حوزه گردشگري در روزهاي منتهي به تعطيلات نوروز مدام در حال تبليغ جاذبه‌هاي تاريخي و فرهنگي كشور و دعوت از مردم براي بازديد از اين جاذبه‌ها هستند. در تمام برنامه‌ها و نشست‌هايي كه در اين رابطه در روزهاي پاياني اسفند برگزار مي‌شود، هيچ يك از مسوولان نيم‌نگاهي به وضعيت و شرايط نيروي انساني فعالي كه قرار است در اين مراكز به گردشگران خدمات ارايه كنند، ندارند.
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:آخرين پرداخت حقوق كاركنان حدود ٩٢ پايگاه ميراث ملي و جهاني، آبان ٩٦ بوده و تا به امروز (٢٦ اسفند ٩٦) هنوز مزايا و پاداش پايان سال و حقوق معوق اين كاركنان پرداخت نشده است. نيروي انساني در مراكز تاريخي و فرهنگي نقش مهمي در شناخت و معرفي و مهم‌تر از آن حفاظت از اين مراكز دارند، اما حقوق اين افراد گويي چندان در اولويت مديران و متوليان نيست. هر چند مديران اين پايگاه‌ها در گفت‌وگو با «اعتماد» اذعان داشتند كه معاونت ميراث فرهنگي و مديركل دفتر امور پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني به جد پيگير پرداخت حقوق كاركنان پايگاه‌ها هستند، اما مانعي كه سر راه ميراث فرهنگي براي حل اين مشكل وجود دارد اين است كه سازمان مديريت و برنامه‌ريزي با تخصيص اعتبار پايگاه‌ها از محل اعتبارات جاري موافقت نمي‌كند و حقوق كاركنان اين پايگاه‌ها از محل اعتبارات عمراني پرداخت مي‌شود.
اوراق خزانه به جاي پول نقد
«محمدحسن طالبيان» معاون ميراث فرهنگي كشور در گفت‌وگو با «اعتماد» اعلام كرد: «اعتبارات لازم تخصيص داده شده و تا روز يكشنبه حقوق معوق كاركنان پايگاه‌ها پرداخت خواهد شد.» طالبيان دليل تعويق حقوق كاركنان پايگاه‌ها را اين طور عنوان مي‌كند: «بودجه پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني از محل تملك و دارايي و پروژه‌هاي عمراني پرداخت مي‌شود. به همين دليل زماني كه دولت با مشكل اعتبارات مالي مواجه مي‌شود، تخصيص اعتبار پروژه‌هاي عمراني را به تعويق مي‌اندازد. از آنجا كه پرداخت حقوق كاركنان پايگاه‌ها از همين محل انجام مي‌شود، حقوق كاركنان پايگاه‌ها هم به تعويق مي‌افتد. ما چند سال است كه در حال مذاكره و گفت‌وگو با سازمان برنامه‌ريزي هستيم كه اعتبار پايگاه‌ها از محل اعتبارات جاري تامين شود اما به دليل اينكه ميزان هزينه جاري دولت بالا مي‌رود، اين اتفاق تا به امروز نيفتاده است. مشكل ديگري كه ما در سال جاري داشتيم اين بود كه اعتبارات پايگاه‌ها را به صورت اوراق خزانه پرداخت كردند و ما نمي‌توانستيم اين اوراق را به عنوان حقوق به كاركنان بدهيم، درخواست كرديم كه اين اوراق را از بند (ز) تخصيص دهند كه بتوانيم آنها را تبديل به پول نقد كنيم.» فرهاد عزيزي، مدير پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني سازمان ميراث فرهنگي، آبان ماه سال جاري در همين رابطه اعلام كرد: «سازمان مديريت و برنامه‌ريزي براي پرداخت دستمزد كاركنان پايگاه‌ها به ما اسناد خزانه و اوراق مدت‌‌دار داده است كه كاربردي براي پرداخت دستمزد كارگران ندارد. حدود ٨٥ درصد از اين بودجه به صورت اسناد خزانه و فقط ١٥ درصد آن به صورت نقدي اختصاص داده شده است.»
يك ريال از اعتبارات سال ٩٦ به پايگاه‌ها ابلاغ نشده
«اگر ما پيرو حضرت علي (ع) هستيم بايد حقوق كارگر را همان روز بپردازيم، نه هفت ماه بعد، اين خيلي دردناك است.» «عاطفه رشنويي» مدير پايگاه ميراث جهاني چغازنبيل اين جملات را در مورد تعويق حقوق كاركنان اين دو پايگاه مي‌گويد و تاكيد مي‌كند حقوق هيچ يك از كاركنان پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني در سراسر كشور پرداخت نشده است: «تنها راه‌حل اين مشكل اين است كه اعتبارات به موقع تخصيص پيدا كند، مساله اين نيست كه اعتبار در اختيار استان قرار بگيرد يا سازمان، مشكل اين است كه اعتبار به موقع تخصيص پيدا نمي‌كند. تا به امروز كه روزهاي آخر اسفند است، هنوز يك ريال از اعتبارات سال ٩٦ به پايگاه‌ها ابلاغ نشده است. اين موضوع چه در بحث حفاظت از آثار تاريخي و چه در بحث پرداخت حقوق كاركنان، لطمه‌هاي جبران‌ناپذير به ميراث فرهنگي مي‌زند.» چند ماه پيش بود كه كاركنان پايگاه جهاني چغازنبيل در اعتراض به تعويق در پرداخت حقوق‌شان دست به تحصن زدند، هرچند همان روز از محل درآمد سايت‌هاي ميراث فرهنگي حقوق معوقه كارگران پرداخت شد، اما باز هم زمزمه‌هايي از پايگاه‌هاي مختلف به گوش مي‌رسد كه برخي كاركنان پايگاه‌ها اعلام كرده‌اند در صورت عدم پرداخت حقوق معوق‌شان درهاي پايگاه‌ها را به روي بازديد‌كنندگان نوروزي باز نمي‌كنند، رشنويي در خصوص اين خبر مي‌گويد: «من اين جمله را از كسي نشنيده‌ام، اميدوارم چنين تصميمي نداشته باشند، ما تقريبا ١٠ ماه است كه درگير فعاليت‌هايي هستيم كه يك وجهه مقبولي از اين دو پايگاه را به نمايش بگذاريم، اگر بخواهيم با اين اخبار منفي مواجه شويم تمام تلاش‌هاي اين چند ماه ما زير سوال مي‌رود. اما از طرفي كارگر به من مي‌گويد شب عيد شرمنده خانواده‌ام هستم، پنجشنبه و جمعه تا آخر شب در پايگاه هستم كه سايت را براي نوروز آماده كنيم و منتظر ورود گردشگر باشيم، من وقتي حقوق نگرفته‌ام چطور به گردشگران خدمات بدهم؟ نگراني‌هاي ما قابل بازگو كردن نيست.»
كاركنان پايگاه‌ها قرارداد رسمي ندارند
كارشناسان پايگاه جهاني يزد هم از ماجراي تعويق حقوق بي‌نصيب نبوده‌اند، «مجتبي فرهمند» مدير پايگاه ميراث جهاني شهر تاريخي يزد در اين رابطه به «اعتماد» مي‌گويد: «در حال حاضر در پايگاه يزد حدود ٢٠ كارشناس مشغول به كار هستند. به دليل اينكه سازوكار اداري و اجرايي مصوبي براي پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني تعريف نشده است، امكان قرارداد مستقيم به صورت قراردادي يا استخدامي وجود ندارد. به همين خاطر حقوق كاركنان پايگاه‌ها از محل اعتبار پروژه‌هاي پژوهشي و عمراني پرداخت مي‌شود. پايگاه يزد هم مثل بسياري از پايگاه‌هاي كشور ٦ ماه است كه اعتباري دريافت نكرده است.» فرهمند در خصوص چالشي كه سال‌هاست در زمينه پرداخت حقوق كاركنان پايگاه‌ها با آن روبه‌رو هستند مي‌گويد: «اصلي‌ترين موضوعي كه به نظر مي‌رسد در مقياس كشوري بايد در مورد آن تصميم‌گيري شود، جايگاه پايگاه‌ها در نظام نيروي انساني و اداري كشور است. البته تلاش‌هاي جدي در اين خصوص انجام شده اما تا به امروز نتيجه‌بخش نبوده است. اينكه به پايگاه‌ها به عنوان مراكز توليد فكر و انديشه و همچنين حفاظت از بافت‌ها و محوطه‌هاي تاريخي به رسميت شناخته شود، چارت سازماني و رديف استخدامي مستقلي براي آن در نظر گرفته شود. اما اگر همين روال ادامه پيدا كند ادامه فعاليت پايگاه‌ها با چالش‌هاي جدي روبه‌رو خواهد بود.»
تصميم ناسنجيده حميد بقايي چه برسر پايگاه‌ها آورد
در سراسر كشور حدود ٩٢ پايگاه ميراث ملي و جهاني فعاليت مي‌كنند، از اين تعداد ٤٠ پايگاه ميراث جهاني و مابقي پايگاه‌هاي ميراث ملي هستند. به طور ميانگين در هر كدام از اين پايگاه‌ها ٣٠ نفر مشغول به كار هستند. و تمامي اين پايگاه‌ها به گفته مديران آنها ٦ ماه است كه هيچ حقوقي دريافت نكرده‌اند. حميد فدايي، مدير پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد در گفت‌وگو با «اعتماد» در خصوص مشكل پرداخت حقوق كاركنان پايگاه‌هاي ميراث با اشاره به اينكه دو پايگاه پاسارگاد و تخت جمشيد به دليل شرايط خاصي كه دارند از رديف اعتباري مستقلي برخوردارند، مي‌گويد: «با اين وجود امسال ما هم كمابيش با مشكلاتي روبه‌رو بوديم و كاركنان پايگاه‌هاي پاسارگاد و تخت جمشيد هم ٦ ماه است حقوقي دريافت نكرده‌اند.» دليل اين مشكلات در اين دو پايگاه شايد به تخصيص اوراق خزانه به جاي وجه نقد برگردد. فدايي با اشاره به اينكه چند سالي است اين دو پايگاه رديف بودجه مستقلي دارند، اما همچنان اين بودجه از محل طرح‌هاي عمراني پرداخت مي‌شود در مورد مشكلاتي كه پايگاه‌هاي ديگر ميراث با آن روبه‌رو هستند، معتقد است: «در پايگاه‌هاي ديگر اعتباري كه در نظر گرفته مي‌شود، اعتبار كمي است و زماني كه اين اعتبار تخصيص پيدا مي‌كند، مديران پايگاه‌ها قادر نيستند تمام تعهدات خود را با اين اعتبار تامين كنند، در نتيجه حقوق كاركنان مدام به تعويق مي‌افتد، چراكه به هر حال كارهاي عمراني ديگري هم در پايگاه‌ها صورت مي‌گيرد.»
پايگاه‌هاي ميراث جهاني چند سالي است كه وضعيت‌شان بهبود پيدا كرده و متوليان آنها درصدد اين هستند كه نظام اداري و چارت تشكيلاتي مستقلي براي آن ايجاد كنند تا از بروكراسي‌هاي اداري و موانع و مشكلات ديگري كه در حال حاضر با آن روبه‌رو هستند، رها شوند. در سال‌هايي كه حميد بقايي، مدير سازمان ميراث فرهنگي بود، تصميمي در مورد پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني گرفت كه صدمات جبران‌ناپذيري به اين پايگاه‌ها وارد كرد، آن هم اين بود كه اعتبارات مورد نياز اين پايگاه‌ها را در اختيار استان‌ها قرار داد و همين مساله باعث به انزوا رفتن پايگاه‌ها و دور شدن از وظيفه اصلي شان كه پژوهش بود، شد. بررسي و طرح مشكلات پايگاه‌ها اين نگراني را به وجود مي‌آورد كه شايد مديران فعلي ميراث فرهنگي براي حل اين مشكلات بخواهند همان راهي را بروند كه بقايي رفت. «حميد فدايي» در رابطه با آسيبهايي كه تصميم بقايي به پايگاه‌ها وارد كرد مي‌گويد: «ما استان‌هايي داريم كه صدها اثر ميراثي ارزشمند دارند، اين كثرت آثار و محوطه‌ها باعث مي‌شود ارزش واقعي بعضي محوطه‌هاي جهاني درك نشود. در حالي كه اين مراكز مقصد گردشگران جهاني هستند، پايگاه‌ها نه‌تنها پايگاه خدمات‌رساني به گردشگران هستند، بلكه موضوعات بزرگ‌تري را هم در دستور كار دارند، مثل پژوهش و فعاليت‌هاي مستقل ديگر، آيا استان سياست‌هايي را در ارتباط با چنين فعاليت‌هايي دنبال مي‌كند؟ به گمان من كه نه. در دو دولت قبل آقايان دچار اين خطا شدند و همين باعث شد اين پايگاه‌ها در عمل به استان‌ها واگذار شوند. اعتبار پايگاه‌ها را به استان‌ها واگذار كردند، در اين يك دهه‌اي كه اين اتفاق افتاد، پايگاه‌ها دچار رخوت شدند، كاركنان پايگاه‌ها تبديل به كارمنداني شدند كه فقط كارهاي روتين انجام مي‌دادند. در برنامه‌هاي عملياتي پايگاه‌ها در آن دوران و خروجي‌هايي كه از عملكرد پايگاه‌ها وجود دارد، نه گزارشي توليد شده و نه انتشاراتي وجود دارد.
پايگاه‌هاي ميراث صرفا تبديل به بخش‌هاي اداري شدند كه اهداف اوليه‌اي كه براي آنها تعريف شده بود را به فراموشي سپرده بودند. اين اتفاق بدترين اتفاقي بود كه در مورد پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني افتاد. در حال حاضر نبايد نگاه‌مان فقط اين باشد كه به واسطه مشكلات مالي كه اين پايگاه‌ها دارند اين تصميم را بگيريم كه اين پايگاه‌ها بروند زيرنظر استان‌ها، اين به مفهوم پاك كردن صورت مساله است، ما بايد مشكلات اين پايگاه‌ها را حل كنيم. البته حل اين مشكلات يك توان و انگيزه جدي مي‌طلبد.»
فدايي معتقد است: «زماني كه اين پايگاه‌ها تعدادشان اندك بود و در حد چهار يا پنج پايگاه بودند، اين مشكل بايد حل مي‌شد، چون هم تعداد نيروهايي كه مي‌توانستند وضعيت ثابتي پيدا كنند راحت‌تر بود و هم شايد قوانين راحت‌تر اين اجازه را به مديران مي‌دادند. اين پايگاه‌ها به عنوان مقاصد بزرگ و اصلي گردشگري ما بايد جايگاه مستقل‌تري پيدا كنند، قوانين مالي شان اصلاح شود و صاحب چارت تشكيلاتي شوند با برنامه‌ريزي مي‌توان مشكلات پايگاه‌هاي ميراثي را به صورت ريشه‌اي و بنيادين حل كنيم. موضوع هيات امنايي شدن پايگاه‌ها هم مي‌تواند بخش عمده‌اي از اين مشكلات را حل كند.»
به گفته معاون ميراث فرهنگي كشور حقوق معوق كاركنان پايگاه‌هاي ميراث ملي و جهاني فردا پرداخت مي‌شود، اما اين پايان مشكلات پايگاه‌ها نيست، كساني كه بعضا در بدترين شرايط ممكن در محلي خارج از شهر و بدون امكانات رفاهي مناسب نقش حافظان ميراث فرهنگي را دارند، هنوز در سيستم اداري كشور جايگاه مشخصي ندارند، ٩٢ پايگاه در سراسر كشور همچنان چارت تشكيلاتي مستقل ندارند و كارشناسان زبده و دلسوزي كه در اين پايگاه‌ها مشغول فعاليت هستند، با كارت كارگري حقوق دريافت مي‌كنند. پرداخت حقوق اين افراد يكي از مشكلاتي است كه شايد فردا حل شود، اما مساله اصلي اين پايگاه‌ها محل تامين اعتبار و همچنين مستقل شدن مديريت آنهاست كه هنوز با چالش روبه‌روست.
