آلودگی‌های دردسرساز همچنان تکرار می‌شود
آلودگی هوا، امسال، چندین روز مدارس تهران و دیگر شهرها را تعطیل کرده و بر روند تحصیلی دانش آموزان تاثیر گذاشت.
آلودگی کم‌سابقه هوا در پاییز و زمستان امسال با یک تصمیم همیشگی کمیته اضطرار همراه بود؛ تعطیلی مدارس که بارها در تهران و استان‌های مختلف اتفاق افتاد و با استقبال تعداد زیادی از دانش‌آموزان هم همراه بود و اگر جایی هم نقدی مطرح می‌شد، به زمان اعلام این تعطیلی برمی‌گشت. حالا این ماجرا وارد مراحل مختلفی شده است؛ از یک طرف وضع تحصیلی دانش‌آموزان است و از طرف دیگر پدر و مادرهای کارمند مثل هر روز باید سرکار بروند ولی فرزند آنها در خانه خواهد ماند و اگر فرزند آنها دانش‌آموز ابتدایی باشد، کار سخت‌تر می‌شود، آنها هم که امکان سفر دارند، می‌خواهند زودتر درباره مدارس تصمیم‌گیری شود تا در روزهایی که نفس‌کشیدن زجر مداوم است، برنامه سفر بریزند. معلمان اما نگران درس‌های معطل‌مانده و تلنبارشده‌اند و تعطیلاتی که حالا نه‌تنها برنامه آموزشی آنها را به هم ریخته بلکه امکان به پایان‌بردن دروس را هم سخت کرده است.
تقویم آموزشی منهای ۲۱روز
براساس مصوبه شورای‌عالی آموزشوپرورش از اول مهرماه تا شهریور سال بعد، یک‌سال تحصیلی محسوب می‌شود و دوره آموزش رسمی و امتحانات آن در هرسال تحصیلی از اول مهرماه تا پایان خرداد سال بعد خواهد بود. این قانون می‌گوید؛ دانش‌آموزان باید ٣٧ هفته به مدت ١٨٥روز به مدرسه بروند و برنامه آموزشی مدارس هم براساس این برنامه تنظیم می‌شود اما در ۵ماه گذشته، تعطیلات مدارس بر اثر آلودگی هوا این برنامه را مختل کرده است. با درنظرگرفتن روزهای تعطیل رسمی در تقویم آموزشی، امسال مدارس فقط ١٧٤روز فعال خواهند بود که این عدد بدون درنظرگرفتن تعطیلات از پیش تعیین‌نشده مثل آلودگی هوا یا مثلا تعطیلی مدارس به دلیل زلزله است. از اول مهر امسال تا امروز، مدارس تهران ١١روز به دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند که این عدد در استان‌های مختلف مثل خوزستان، سیستان‌و‌بلوچستان، ارومیه، اراک و… با کمی بالا و پایین‌شدن رخ داده است.
یعنی تقویم آموزشی ۱۸۵روزه تاکنون به ۱۶۴روز کاهش پیدا کرده که به نظر می‌آید این عدد باز هم کمتر خواهد شد. کاهش ۱۱درصدی روزهای آموزشی مدارس در تهران اگرچه ممکن است تعدادی از دانش‌آموزان را خوشحال کرده باشد اما برنامه بعضی معلمان را به هم ریخته و به پایان‌رساندن سرفصل‌های آموزشی را به امری دشوار تبدیل کرده است. تعطیلات کم‌سابقه امسال درحالی رخ داده که تعداد روزهایی که در کمتر از ۵ماه ابتدای سال تحصیلی، مدارس شهر تهران را تعطیل کرده است، حدود ۳برابر ٦ماه اول سال تحصیلی پارسال است. سال گذشته، بیشتر مواقع آلودگی هوا، برگزاری زنگ ورزش در فضای باز را به ممنوعیت می‌کشاند، درحالی که از ابتدای سال تحصیلی تاکنون ١١روز، مدارس تهران به دلیل آلودگی هوا و بارش برف تعطیل شده است.
خوشحالی دانش‌آموزان از بی‌نشاطی مدارس است
«رضا سیدی‌پور» مشاور دبیرستان ابوذر در منطقه ١١ و دبیرستان مطهری منطقه ٦ تهران، از خوشحالی دانش‌آموزان در روزهای تعطیلی مدارس آگاه است و دلیل این موضوع را بی‌نشاطی مدارس می‌داند. او که سال‌ها تدریس در مدارس استان محروم کهگیلویه‌و‌بویراحمد و همچنین مدارس مناطق مختلف تهران را تجربه کرده و اکنون مشاور دو مدرسه در مناطق ۶ و ۱۱ است، درباره تأثیر این تعطیلات بر روند آموزشی هم به «شهروند» می‌گوید: «قطعا تعطیلات مداوم بر روند آموزشی بی‌تاثیر نیست که این تأثیر منفی برای دروسی که ساعات تدریس کمتری در طول هفته دارند، بیشتر خواهد بود.» سیدی‌پور درباره واکنش دانش‌آموزانش به این تعطیلی مدارس هم می‌گوید: «دانش‌آموزان به جهت این‌که مدارس چندان با نشاط و شادی نداریم، خوشحالند. در واقع مدارس چندان در جذب بچه‌ها موفق نبودند و همین دلیل خوشحالی آنهاست. به‌عنوان مشاور به کم‌و‌کاستی‌های آموزشوپرورش مخصوصا در بخش نشاط آگاهی دارم و این موضوع را به وضوح در مدارس می‌بینم که بخش زیادی از آن از عهده مدارس خارج است.»
او پدر یک دانش‌آموز هم است و این جملات را هم به‌عنوان معلم و مشاور و هم یک پدر می‌گوید. اما آیا این تعطیلی مدارس در روزهای آلوده می‌تواند منجر به حفظ سلامتی دانش‌آموزان شود؟ سیدی‌پور در این‌باره می‌گوید: «سلامتی دانش‌آموزان باید برای آموزشوپرورش در اولویت باشد و وقتی میزان آلودگی هوا به بالای عدد ٢٠٠ می‌رسد، تعطیلی گریزناپذیر است اما درباره تاثیرگذاری آن باید کارهای دیگری هم انجام شود و تضمینی وجود ندارد که بچه‌ها در این روزهای تعطیلی به دلیل آلودگی در خانه بمانند. مثلا ما دانش‌آموزانی داریم که در بازار مشغول به کارند یا در کنار درس خود، دستفروشی هم می‌کنند و قطعا چنین روزهایی، بیشتر در خیابان خواهند بود.» یکی دیگر از معلمان که نخواست نامش در گزارش بیاید هم، به «شهروند» می‌گوید که چند روز پیش و درحالی که مدارس تهران تعطیل بودند «برای جشن انقلاب همراه با فرزندش به جشنی که مدرسه پسرش ترتیب داده بود» رفتند و اگرچه در این شرایط نتوانست از تأثیر تعطیلی مدارس بر سلامت دانش‌آموزان سخن بگوید اما اثر این تعطیلات را به شکلی دیگر بیان کرد.
از تعطیلات خوشحال و البته نگرانیم
محمدرضا نیک‌نژاد، معلم ریاضی و فیزیک متوسطه می‌گوید: دیگر تعداد تعطیلات پیش‌بینی‌نشده مدرسه از دست معلمان و دانش‌آموزان دررفته است؛ فرقی نمی‌کند یک‌بار به دلیل برف، یک‌بار برای آلودگی هوا. او به «شهروند» می‌گوید؛ دانش‌آموزان و حتی معلمان از این تعطیلات خوشحال می‌شوند، هرچند «واقعیت این است که نمی‌توان آسیب‌زابودن این دست تعطیلات را انکار کرد.»
این فعال صنفی حقوق معلمان با بیان این‌که آموزش برای دانش‌آموزان و به‌خصوص دبستانی‌ها باید مستمر باشد، از آسیب‌های این تعطیلات می‌گوید: «این موضوع برای دبستان تا درصد کمی قابل کنترل است، چراکه در دنیای امروز خانواده‌ها و دانش‌آموزان در این مقطع اگر از مدرسه دور بمانند، دست‌کم ارتباط مجازی‌شان را با معلم حفظ می‌کنند و از او راهنمایی می‌خواهند. روستاها البته از این مسأله دورند.»
نیک‌نژاد که فرزندی سوم دبستانی دارد، این ارتباط را با معلم پسرش حفظ کرده؛ هربار پس از تعطیلات تکالیف و روش کار مشخص است، هرچند «این ارتباط کارکرد مدرسه را به‌عنوان محیطی رسمی برای آموزش ندارد.»
به گفته او، موضوع «محیط رسمی» از سوی دیگر در مقاطع بالاتر بیشتر مسأله است: «در متوسطه اول و دوم شکل ارتباط متفاوت است و کمتر پیش می‌آید که ارتباط معلم و دانش‌آموز در فضای مجازی حفظ شود.» علاوه بر این‌که «دبیرستانی‌ها حرف‌شنوی دبستانی‌ها را ندارند، فضای مدرسه است که می‌تواند آنها را به درس‌خواندن تشویق کند به‌ویژه متوسطه دوم.»
این معلم با بیان این‌که آلودگی هوا چند سالی است با تعطیلات چارچوب آموزشی را به چالش کشیده و این روند هرسال به شکل فزاینده‌ای ادامه دارد، ادامه می‌دهد: «با این وجود تعطیلات زمستانه هم راه‌حل این مسأله نیست، چراکه آلودگی هوای کلانشهرها از پاییز شروع می‌شود و گاهی تا بعد از عید هم ما را غافلگیر می‌کند.»
به گفته نیک‌نژاد: «اگرچه در هرجای جهان معمول است که جان کودکان و کل جامعه مقدم است بر آموزش اما چون ما راهکاری برای مسأله آلودگی هوا نداریم، به مشکل پیچیده‌ای تبدیل و از دستمان خارج شده. این تعطیلات راه‌حل کوتاه‌مدت آلودگی هواست، چون بحث جان آدم‌ها درمیان است و نمی‌توان روی آن ریسک کرد. هرچند ما معلم‌ها هم دیده‌ایم که در این تعطیلات گاه و بی‌گاه پدر و مادرها دست بچه‌شان را می‌گیرند و بیرون می‌روند.»
پیش از امتحانات ترم اول مدرسه‌ای که این معلم در آن درس می‌دهد، چند روزی به دلیل آلودگی هوا تعطیل شد و معلمان از جمع‌بندی موارد درسی عقب افتادند. با این حال، با توجه به سپردن موضوع به مدیران مدارس از سوی اداره آموزشوپرورش، مدیر مدرسه تصمیم گرفت امتحانات را یک هفته عقب بیندازد. معلمان هم در این سال‌ها یاد گرفته‌اند تعطیلات غیرقابل پیش‌بینی را به طریقی جبران کنند؛ کلاس‌های اضافه، درس‌های فشرده، تمرین‌های بیشتر.
نیک‌نژاد معتقد است؛ بخشی از مسأله تعطیلات و آلودگی که به مسئولیت آموزشوپرورش مربوط است، از سرش باز شده است: «تعطیلات امسال بسیار طولانی شد و رکورد زد، به‌خصوص در تهران. برای این موضوع باید با توجه به حجم کتاب‌های درسی و آموزش متمرکز باید راهکاری اندیشیده شود، به‌خصوص که همه باید از یک برنامه درسی یکسان پیروی کنیم. معلمان باید الان به دنبال راهی برای جبران این تعطیلات باشند.»
از سوی دیگر، مشکل این تعطیلات وقتی بیشتر به چشم می‌آید که خردادماه سال بعد، جام‌جهانی برگزار می‌شود. در این‌باره نیک‌نژاد می‌گوید: «این برای دختران و پسران متوسطه دوم عامل افت آموزشی است؛ چراکه بچه‌ها در این سنین به فوتبال علاقه دارند و هر چهار‌سال با برگزاری این مسابقات جهانی افت آموزشی در دانش‌آموزان مشهود است. سال ٢٠١٤ همین مسابقات باعث شد امتحانات ترم دوم یک هفته زودتر برگزار شود. حالا هم می‌دانیم که در خردادماه با مشکل مواجه خواهیم بود. راه‌حل این است که معلمان بیشترشتاب کنند.»
دانش‌آموزان درباره این تعطیلات چه فکری می‌کنند؟ این معلم چنین جوابی دارد: «دانش‌آموزان از تعطیلی‌ها ناراضی نیستند، خیلی هم خوشحال‌اند، چون محیط مدرسه خشک و ناشاد و آزاردهنده است و برنامه‌های آموزشی یا حتی فرهنگی هم بر مبنای فشار و ترس برگزار می‌شود تا بچه‌ها درس بخوانند و چیزی یاد بگیرند. هرکسی باشد، از تعطیل‌شدن چنین محیطی خوشحال می‌شود. حتی ندیده‌ام که معلمی از تعطیلی ناراحت بشود. این میان بعضی البته گله می‌کنند از فشاری که بعد از تعطیلات به آنها وارد می‌شود و نگرانند.»
استرس تعطیلی ناگهانی مدارس برای والدین کارمند
معمولا در آخرین ساعات روزهای آلوده کمیته اضطرار تشکیل می‌شود و خبر از تعطیلی مدارس برای فردای آن روز و فقط یک روز را می‌دهند که عملا امکان برنامه‌ریزی را از خانواده دانش‌آموز می‌گیرد. این موضوع برای خانواده عسکری با دو فرزند محصل در مقطع ابتدایی کار را سخت‌تر کرده است. «رضا» کارمند حراست یک بیمارستان و همسرش در یک بانک خصوصی مشغول به کار است و «ثنا» و «سعید» هم دانش‌آموز هستند. رضا اما معتقد است که تعطیلی مدارس نه‌تنها کمکی به آنها نکرده بلکه مشکلات آنها را بیشتر کرده است: «سوال من این است مگر آلودگی یا برف و باران از قبل قابل پیش‌بینی نیستند؛ چرا یک‌مرتبه یادشان می‌آید مدارس را تعطیل کنند یا مگر آلودگی فقط برای دانش‌آموزان بد است؟ کار ما شیفتی است و اگر از قبل بگویند می‌توانم شیفتم را تنظیم کنم و روزی که بچه‌ها مدرسه نمی‌روند، کنارشان باشم.» اعظم اما درباره این روزهای تعطیل و این‌که برای این روزها به چه راهکاری رسیدند، از استرس تمام روزهای تعطیلی‌اش می‌گوید: «به خدا همه‌اش استرس و فشار است. امسال به ترتیب یا من غیبت می‌کردم یا همسرم؛ مجبور بودیم دیگه. اولین روزی که نصفه شب اعلام کردند فردا تعطیل است، بچه‌ها را خانه گذاشتیم و خودمان سر کار رفتیم ولی پشت سر هم به آنها زنگ می‌زدیم که الان بیدار شدند یا نه، صبحانه خوردند یا نه، دعوا نکنند، خدای نکرده مشکلی برای‌شان پیش نیاید و….» مشابه این سخنان را بسیاری از والدین دیگر هم در روزهای اعلام تعطیلی به شیوه‌های مختلف بیان کردند یا در شبکه‌های اجتماعی در این‌باره نوشتند. آنها معتقدند که اگر قرار است راهکار مقابله با آلودگی به همین تعطیلی‌ها محدود شود، دست‌کم برای آنها برنامه‌ای منسجم طراحی و تمام ابعاد و زوایای این تصمیم را تحلیل کنند؛ موضوعی که کارشناسان زیادی هم در هفته‌های گذشته به آن پرداختند.
تعطیلی برای ما مثل پنجشنبه وجمعه است
«افشین صادقی‌پناه» دانش‌آموز کلاس یازدهم است و در هنرستان رشته ماشین و ابزار می‌خواند. او به «شهروند» می‌گوید که تعطیلی به دلیل آلودگی هوا مصادف با روزهایی که آنها کارگاه ماشین و ابزار دارند، شده و همین موضوع دانش‌آموزان را ناراحت کرده: «سه‌شنبه و چهارشنبه روزهای کارگاه ماست، بچه‌ها این کارگاه را دوست دارند و از تعطیلی این روزها خوشحال نمی‌شوند، چون از کارها عقب می‌افتند. دو هفته پیش، سه‌شنبه و چهارشنبه تعطیل شدیم، هفته قبل هم به دلیل آلودگی هوا و بارش برف، تعطیل‌مان کردند که مصادف با دوشنبه و سه‌شنبه بود.» او می‌گوید که تعطیلی در روزهایی غیر از روزهایی که کارگاه دارند، خوشحالشان می‌کند: «روزهایی که درس‌ها تئوری است، از تعطیلی خوشحال می‌شویم.» آنها تعطیلی مدارس را از تلویزیون و کانال مدرسه‌شان فهمیده‌اند، کانالی که دفتردار مدرسه آن را مدیریت می‌کند: «با این تعطیلی‌ها از درس‌هایمان عقب می‌افتیم، معلم‌ها هم خیلی از این وضع راضی نیستند؛ چون مجبورند درس‌هایی را که در یک هفته می‌دهند، در یک روز به ما بدهند، به ما هم فشار می‌آید.» افشین خودش در این دو روز تعطیلی، خانه مانده اما می‌گوید که معمولا وقتی مدرسه‌ها به خاطر آلودگی هوا تعطیل می‌شوند، دانش‌آموزان خانه نمی‌مانند: «تعطیلی‌ها برای ما مثل پنجشنبه وجمعه است.»
روزهای تعطیل به برنامه‌های عقب‌افتاده‌ام می‌رسم
«مهراد آشنا» اما چندان علاقه‌ای به تعطیلی درس و مدرسه‌اش ندارد؛ هر چند که می‌گوید در روزهای تعطیلی به کارهای عقب‌مانده‌اش می‌رسد. او که دانش‌آموز کلاس ششم مدرسه شهیدبهشتی در منطقه ۶ تهران است، درباره حس‌وحالش هنگام تعطیلی مدارس می‌گوید: «روزهایی که هوا واقعا بد باشد، خوشحال می‌شوم ولی اگر هوا خیلی آلوده نباشد، ناراحت می‌شوم؛ چون بعضی وقت‌ها هوا خیلی هم آلوده نیست ولی مدرسه را تعطیل می‌کنند.» مهراد اما معتقد است که دانش‌آموزان باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که این تعطیلات تأثیر منفی بر روند تحصیل آنها نداشته باشد: «این تعطیلی‌ها شاید باعث آسیب به درس بشود، چون بعضی بچه‌ها سطح‌شان پایین است ولی برای من چون کلاس زیاد می‌روم، مشکلی به وجود نمی‌آورد؛ البته معلم هم مجبور می‌شود بعضی درس‌ها را سریع‌تر بگوید که کمی سخت می‌شود.» دانش‌آموز ۱۲ساله مدرسه شهید بهشتی حالا و با افزایش تعطیلات در سال‌های گذشته سعی می‌کند که برای این روزهای تعطیل برنامه‌ریزی کند: «روزهای تعطیل سعی می‌کنم به کارهای عقب‌افتاده‌ام برسم؛ معمولا سه چهار ساعت درس می‌خوانم و بعدش هم فیلم یا بازی؛ داخل خانه می‌مانم و درس و فیلم دیگر.» مهراد امیدوار است که این آلودگی‌ها کاهش پیدا کند که مدارس با برنامه از قبل پیش‌بینی‌شده پیش بروند و او هم برنامه خود را
داشته باشد.
هم ما هم معلم‌ها از تعطیلی خوشحال می‌شویم
«ماهان محرابی» کلاس پنجم است. آنها دو هفته‌ای که گذشت، سه روزش را تعطیل بودند؛ دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه هم به آن اضافه شد. ماهان می‌گوید که در این روزها خانه بوده، چون کسی نبوده که با او بیرون برود: «البته خودم هم دیدم که هوا آلوده است، سعی کردم خانه بمانم.» او روزهای تعطیل را به دلیل آلودگی هوا معمولا در خانه مادربزرگ می‌گذراند یا با دختردایی‌هایش که همسایه‌شان هستند، فیلم می‌بیند: «وقتی این همه تعطیل می‌شود، حوصله‌ام کمی سر می‌رود، اما کلا همه از تعطیلی خوشحال می‌شویم، حتی معلم‌ها؛ از دست ما راحت می‌شوند.» اینها را با خنده می‌گوید و از این‌که مسابقه‌های دهه فجر به خاطر تعطیلی‌ها برگزار نشده، ناراحت است: «دهه فجر هر سال مسابقه نقاشی و… داریم، الان که تعطیلی است، این مسابقه‌ها هم برگزار نمی‌شود.»
لایحه تعطیلات زمستانه مدارس شتابزده و ناکارآمد است
در کنار واکنش متفاوت دانش‌آموزان و معلمان به تعطیلات پیش‌بینی‌نشده مدارس، وزارت آموزشوپرورش اما در تلاش است تا با برنامه‌ریزی جامع، راهکاری برای کاهش اثر منفی این تعطیلات بر آموزش دانش‌آموزان داشته باشد. «رضوان حکیم‌زاده» معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزشوپرورش بار اصلی جبران چنین تعطیلات را بر دوش معلمان می‌داند و در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «تعطیلات ناخواسته و پیش‌بینی‌نشده‌اي که به دلایل مختلف و بر اثر حوادث طبیعی اتفاق می‌افتد، بیشترین زحمات را متوجه معلمان عزیز كرده و تجربه نشان داده که معلمان در دوره ابتدایی تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند که این موضوع را جبران کنند ولی با توجه به روندی که در پیش رو داریم، به نظر می‌آید باید برنامه‌ای جامع در این زمینه داشته باشیم. ما در معاونت در حال تنظیم برنامه‌ای برای معلمان هستیم که بتوانند در این شرایط عقب‌ماندگی احتمالی دانش‌آموزان را براساس این برنامه جبران کنند.» علاوه‌بر این در اواسط دی امسال، سازمان محیط زیست طرحی را پیشنهاد داد که مدارس ایران از ١٥ آذر تا ١٥ دی تعطیل شوند که با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. حکیم‌زاده اگر چه از لزوم دستیابی به راهکاری درباره وضع کنونی تعطیلات مدارس سخن می‌گوید اما این طرح را شتابزده می‌داند: «این لایحه برای تغییر زمان تعطیلات تنظیم شده که نیاز به بررسی جدی‌تر دارد و به همین دلیل ما با آن مخالفت کردیم و آن را تصمیمی شتابزده دانستیم. ایران اقلیم‌های متفاوتی دارد؛ الان بهترین زمان یادگیری در استان‌های جنوبی است؛ در حالی که در برخی استان‌ها به دلیل دمای پایین ممکن است زمان مناسبی نباشد و از نیمه اردیبهشت شرایط آب‌و‌هوا برای یادگیری بهتر شود.
به همین دلیل ارایه لایحه‌ای که نسبت به این تفاوت‌ها بی‌تفاوت باشد، کارگشا نخواهد بود. طرحی که بخواهد برای مدارس سراسر ایران تصمیم‌گیری کند باید همه جوانب را درنظر بگیرد و همه سازمان‌های ذیربط هم همکاری کنند اما درنهایت آموزشوپرورش به‌عنوان نهاد اصلی باید در این زمینه طرح بدهد. امیدواریم تصمیمی گرفته شود که در سال آینده به جمع‌بندی کلی برسیم و با برنامه دقیق‌تری پیش برویم. در این طرح باید اصل مهم پیوستگی زمان یادگیری را هم حتما مد نظر داشته باشیم.» حکیم‌زاده از بررسی و مطالعات آموزشوپرورش برای رسیدن به برنامه‌ای جامع برای جبران تعطیلات هم سخن می‌گوید: «در حال بررسی طرحی جامع هستیم که شامل آموزش‌های مناسب برای معلمان است و در آن‌جا گفته می‌شود چطور در زمان اضطراری برنامه آموزشی خود را تنظیم کنند.»
روزنامه شهروند نوشت:با این توضیحات به نظر می‌آید سه قشر تأثیرگذار آموزش در ایران یعنی دانش‌آموزان، معلمان و مسئولان وزارت آموزشوپرورش روند کنونی تعطیلی مدارس را بر اساس حوادث و اتفاقات پیش‌بینی‌نشده مانند آلودگی هوا ناقص می‌دانند و همه بر ضرورت تغییر و تنظیم برنامه‌ای دقیق و جامع اشتراک نظر دارند؛ برنامه‌ای که به‌نظر می‌آید با توجه به اهتمام وزارت آموزشوپرورش از سال تحصیلی آینده عملی شود؛ هر چند تاکنون چنین طرحی تنظیم نشده و به جمع‌بندی نرسیده است.
