قدیمی بودن پروتکل‌های درمان اعتیاد در کشور/ تعطیلی؛ عاقبت دستگاه‌های خودپرداز سرنگ
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه عملکرد دستگاه انتظامی در کشف مواد مخدر نسبت سطح جهانی حرفه‌ای، تخصصی و بالاتر است، گفت: با این حال در طول ۴۰ سال اخیر تنها ۱۱ تا ۱۵ درصد کل مواد مخدری که وارد ایران شده، کشف شده است.
سعید صفاتیان، در گفت‌وگو با ایسنا، بحث مواد مخدر را یک مبحث استراتژیک در دنیا و جزو چهار معضل اقتصادی از لحاظ چرخش پولی بعد از نفت و اسلحه دانست و گفت: کشفیات پلیس ما نسبت به بسیاری از نقاط دیگر دنیا بسیار بالاتر و حرفه‌ای تر است. کشف ۶۰۰ تا ۷۰۰ تن مواد مخدر در طول سال میزان کمی نیست، اما باید پرسید این میزان کشف مواد مخدر چند درصد از میزان ورود مواد مخدر از افغانستان به ایران است؟ بعد از انقلاب تاکنون حداکثر ۱۱ تا ۱۵ درصد از میزان مواد مخدر به کشور را کشف کرده‌ایم.
وی در ادامه تصریح کرد: قاچاقچیان اتاق‌های فکر دارند که به آنها می‌گوید از کدام مرزها و چگونه مواد مخدر را انتقال دهند. اگر قصد داریم در سطح کلان به قاچاقچیان ضربه بزنیم باید روی مراکز سیاستگذاری قاچاقچیان مواد مخدر سرمایه گذاری کنیم. این در حالیست که ما به جای قاچاقچیان سطح کلان بیشتر بر روی فروشندگان حلقه‌های پایین‌تر تاکید می‌کنیم. سیستم‌های اطلاعاتی و امنیتی ما باید بر روی اتاق‌های فکر قاچاقچیان متمرکز شوند.
صفاتیان با اشاره به اینکه باید ببینیم در افغانستان در حوزه کشت جایگزین چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم، ادامه داد: افغانستان در سال‌های اخیر به کشت زعفران نیز روی آورده است. این در حالیست که جایگزین کردن کشت زعفران نیز ممکن است به بازار زعفران ایران آسیب وارد کند. بنابراین باید سراغ کشت‌هایی در افغانستان برویم که به اقتصاد خود ما نیز کمک کند. اگر اشتغال در مرزها را گسترش دهیم و فرآیند توسعه را در مناطق حاشیه‌ای مرزی نیز دنبال کنیم و در عین حال به سازمان‌های بین‌المللی هم فشار بیاوریم تا اعتباراتی را برای فرآیندهای مقابله‌ای به ما تخصیص دهند می‌توانیم از ورود مواد مخدر به کشور جلوگیری کنیم.
درمان‌هایی که بوی تازگی ندارند
وی در ادامه با انتقاد از قدیمی بودن پروتکل‌های درمان اعتیاد در کشور و اینکه پروتکل‌های موجود برای چندین سال گذشته است، از وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی خواست جدیدترین برنامه درمان اعتیادی که ظرف ۷ ـ ۸ سال اخیر برای معتادان تزریقی تدوین و اجرایی کرده‌اند را ارائه کنند و گفت: در این رابطه این دستگاه‌ها برنامه جدیدی ندارند و هر آنچه در حال انجام است برای ۷ ـ ۸ سال گذشته است.
وی با بیان اینکه اعتبار تمام برنامه‌هایی مراکز DICT، MMT یا ارائه سرنگ و سوزن برای سال‌های گذشته است به سمینارهای بین المللی سال‌های ۸۳، ۸۵، ۸۷ و ۸۹ در مورد تزریق و برنامه‌های کاهش آسیب اشاره کرد که ایران در آن زمان دارای میز مخصوصی برای ارائه تجربیات خود بود.
وی با اشاره به اینکه ایران در حال حاضر در سمینارهای بین المللی مبارزه با مواد مخدر نه تنها حضور فعالی ندارد بلکه حتی در آنها حاضر هم نمی‌شود، افزود: این درحالیست که در گذشته کارشناسان ایرانی در این سمینارها اتاق مخصوصی داشتند و پنج تا ۱۰ نفر از متخصصان ایرانی برنامه‌هایی که در کشور اجرا شده بود و سرعت بالایی هم داشت را به دنیا ارائه می‌کردند. از سال ۸۹ و ۹۰ تا به اکنون چند بار در سمینارهای بین‌المللی کاهش آسیب، حضور ضعیف داشته‌ایم. دلیل این مساله این است که مسوولان مربوطه برنامه جدیدی نداشته‌اند.
«اتاق امن تزریق»؛ طرحی که بعد از گذشت بیش از ۵ سال عملی نشده
رشد شیوع ایدز بدلیل اعتیاد تزریقی
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه در سال ۸۹ و ۹۰ بین پنج تا هفت میلیون سرنگ برای جلوگیری از تزریق مشترک، ایدز و سایر بیماریها در کشور توزیع شد، اظهار کرد: این برنامه در آن سال‌ها توانست با سرعت جلوی شیوع بیماری ایدز بدلیل تزریق مشترک را بگیرد؛ در این طرح حتی در زندان‌ها نیز سرنگ در اختیار زندانیان قرار می‌گرفت و همین امر باعث شده بود ایران اعتباری بین‌المللی در زمینه کاهش آسیب به دست آورد، اما در حال حاضر این برنامه‌ها بشدت کاهش یافته است. در زندان‌ها در دوره‌هایی، به بیش از ۴۰ هزار نفر متادون می‌دادیم، به عبارت دیگر برنامه‌های کاهش آسیب علاوه بر آنکه در جامعه توسعه پیدا کرده بود در زندان‌ها نیز اجرا می‌شد.
صفاتیان با بیان اینکه در حال حاضر توزیع سرنگ کاهش یافته است و برنامه‌های کاهش آسیب در حال به حاشیه رفتن هستند، تصرح کرد: بیش از پنج سال است که بحث راه اندازی «اتاق امن تزریق» شنیده می‌شود اما در نهایت عملی نشده است. هنوز در کشور شیوع بیماری ایدز ناشی از اعتیاد تزریقی در حال رشد است. نباید فراموش کرد که یکی از دلایل شیوع ایدز از طریق روابط جنسی نیز به مصرف مواد روان گردان مربوط می‌شود. جوانان و نوجوانان به دلیل مصرف مواد روانگردان نسبت به روابط جنسی ریسک پذیر و پرخطر تمایل پیدا می‌کنند. امکان ندارد برنامه موفقی بعد از سال ۸۹ در کشور در این حوزه وجود داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه موضوع درمان‌های مبتنی بر کاهش آسیب کم کم فراموش شده و به حاشیه رفته است، گفت: در سال‌های گذشته برنامه‌های مراکز DIC و مراکز گذری ایران در دنیا زبانزد بود. طرح دیگری هم به نام «افزایش دسترسی به لوازم بهداشتی» در کشور مطرح شده بود. این طرح با سفر ۱۲ نفر از مسئولان به کشور استرالیا و بازگشت به کشور برای اولین بار در ایران معرفی شد. این مسئولان برای شرکت در سمینار کاهش آسیب به استرالیا رفته بودند و در آنجا با برنامه افزایش دسترسی به سرنگ و سوزن آشنا شدند. در این سیستم افراد متخصص در پارک‌ها و سطح شهر می‌چرخند و هر جا معتاد تزریقی ببینند که به مراکز درمانی مراجعه نکرده به او سرنگ، سوزن، الکل و یا لوازم بهداشتی ارائه می‌دهند.
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام ضمن یادآوری چگونگی اجرای برنامه توزیع سرنگ و سوزن در پاتوق‌ها و مراکز گذری ترک اعتیاد گفت: این طرح در دوران ریاست آیت الله شاهرودی بر قوه قضاییه مطرح شدند. در آن زمان با آقای دری نجف آبادی صحبت کردم و در نهایت با نظر آیت الله شاهرودی بخشنامه تاریخی رئیس قوه قضاییه مبنی بر اینکه اجازه داده شود برنامه توزیع سوزن و سرنگ در پاتوق‌ها و بیرون از مراکز درمانی و حتی در زندان‌ها اجرا شود، اجرایی شد. در آن زمان همه از اینکه چطور چنین چیزی در ایران اتفاق افتاده است متعجب بودند. این در حالیست که بیشتر این برنامه‌ها در حال به حاشیه رفته است. باید از کسانی که مراکز گذری ترک اعتیاد دارند پرسید که در آن سال‌ها فعالیت‌شان چطور بوده است؟ اگرچه ما سیاستگذاری را در سطح کلان می‌بینیم اما آنها گلایه دارند که بودجه متناسب با کارشان نمی‌گیرند.
تعطیلی؛ عاقبت دستگاه‌های خودپرداز توزیع سرنگ و بسته بهداشتی به معتادان
صفاتیان با بیان اینکه همکاری نیروی انتظامی و قوه قضاییه نیز در گذشته در سطح بسیار خوبی بود توضیح داد: در سال ۸۶ همراه یک تیم کامل بهداشتی، غذایی و انتظامی به سوئیس دعوت شدیم. قصد داشتیم تا تیم قضایی و انتظامی برنامه‌های کاهش آسیب دنیا را از نزدیک ببیند و لمس کند. در این سفر برای اولین بار دستگاه خودپرداز توزیع سوزن را دیدیم. این برنامه پنج سال بود که در سوئیس اجرا می‌شد و نتایج موفقیت آمیزی داشت. پس از بازگشت به ایران دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با راه اندازی این کار در ایران موافقت کرد. پنج دستگاه خودپرداز برای توزیع سرنگ در ایران در ستاد مبارزه با مواد مخدر ساخته شد که هزینه بالایی هم نداشت. با این وجود تنها وزارت بهداشت در حوزه اعتیاد این دستگاه‌ها را از ما نپذیرفت، اما حوزه بیماری‌های عفونی و ایدز استفاده از این دستگاه‌ها را قبول کرد.
وی با اشاره به همکاری سازمان بهزیستی برای اجرایی شدن طرح دستگاه توزیع سرنگ، سوزن و لوازم بهداشتی به معتادان، گفت: معتادی که نیمه شب برای تهیه سرنگ به داروخانه می‌رفت ممکن بود به راحتی نتواند به این وسایل دسترسی بیابد اما با ساخت و نصب چند دستگاه و استفاده از این روش، انتقال بیماری‌های عفونی و جنسی در اواخر دهه ۸۰ کاهش قابل توجهی یافت اما این برنامه در حال حاضر تعطیل شده است.
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام در پاسخ به این سوال که آیا برنامه‌های کاهش آسیب تنها به متادون درمانی خلاصه شده است؟ گفت: در گذشته نیز برنامه متادون درمانی و شربت تریاک وجود داشت. در همان زمان یک گروه علمی از دانشگاه تهران پیش من آمدند و گفتند برای کارخانه‌ای در آسیای جنوب شرقی داروهای کنترل درد تولید می‌کنند. طبق تحقیقاتی که انجام دادیم متوجه شدیم می‌توانیم این شربت را به عنوان درمان اعتیاد در ایران داشته باشیم. آنها را به کمیته درمان کشور ارجاع دادیم و با دریافت سریع مجوز، آنها فعالیت‌شان را در مرکز ملی مطالعات آغاز کردند. این برنامه در کنار سایر برنامه‌ها در حوزه کاهش آسیب‌ها قرار داشت و به خوبی نیز جواب داد.
صفاتیان با بیان اینکه برنامه‌های کاهش آسیب شامل توزیع سوزن، سرنگ و لوازم بهداشتی و در بخشی دیگر شامل مشاوره و خدمات روانکاوی هستند، افزود: درمان‌های نگهدارنده مانند شربت تریاک، متادون و یا قرص متادون بخشی از این برنامه‌ها هستند. تا سال ۸۹ حتی کشورهای همسایه نیز از این طرح‌ها ایده می‌گرفتند و پیشنهاد صادرات مطرح شده بود اما بعد از این دوران این محصولات تنها برای مصرف داخلی تولید می‌شود.
بذرهای خشخاش اصلاح شده در دست کشاورزان افغان
وی در ادامه با بیان اینکه اگر روی مصاحبه‌های مسئولین ستاد مبارزه با مواد مخدر در حوزه مقابله با ورود تریاک در سال‌های گذشته بازبینی انجام دهیم می‌بینیم با اظهار نظرات متفاوتی رو به رو می‌شویم، اظهار کرد: در دوره کوتاهی گفته می‌شد در حال برنامه ریزی هستیم تا تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش یابد. در دوره‌ای نیز حتی ادعا می‌شد تولید این مواد کمتر شده است. با این وجود در حال حاضر در افغانستان بذرهایی از گیاه خشخاش کاشته می‌شود که اصلاح شده هستند و میزان تریاکی که تولید می‌کنند از شکل سنتی آن خیلی بیشتر است. در سال ۲۰۰۱ تولید تریاک در افغانستان نزدیک به ۲۰۰ تن بود. این رقم در حال حاضر به ۹۰۰۰ تن افزایش یافته است.
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه افزایش تولید مواد مخدر در افغانستان، باعث کاهش قیمت تریاک برای مصرف کنندگان ایرانی می‌شود، تصریح کرد: افزایش تولید همچنین باعث دسترسی آسانتر به این مواد می‌شود و جوانان و نوجوانان راحت‌تر به سمت مصرف مواد مخدر می‌روند. این برای ما به مثابه زنگ خطری است که شبکه‌های توزیع مواد مخدر در افغانستان روز به روز قدرتمندتر می‌شوند. نباید فراموش کرد به وسیله تولید مواد مخدر در این کشور است که شبکه‌های مافیایی قدرتمندتر می‌شوند.
صفاتیان با اشاره به اینکه هر چه درآمد شبکه های مافیایی مواد مخدر در افغانستان بزرگتر شود ناامنی مرزهای شرق کشور افزایش می‌یابد، افزود: در مورد داعش نیز بحث مواد روانگردان مطرح بود. آنها نه تنها مصرف کننده مواد روانگردان بودند بلکه خودشان در عراق و سوریه نیز آن را تولید می‌کردند. این مسائل در امنیت مرزهای ما تاثیرگذار هستند. وقتی میزان تولید تریاک افزایش یابد تولید هروئین نیز به تبع آن بیشتر می‌شود.
۴۲ کشوری که هنوز نتوانسته‌اند تولید موادمخدر در افغانستان را کاهش دهند
وی در ادامه تاکید کرد: آمریکا در افغانستان هفت میلیارد تومان هزینه کرده اما هیچ تاثیری در حوزه مواد مخدر نداشته است. ۴۲ کشور دنیا نیز در افغانستان پایگاه نظامی دارند و در حال فعالیت هستند اما هنوز نتوانسته‌اند تولید مواد مخدر در افغانستان را کاهش دهند. این نشان می‌دهد این کشورها تمایلی به مبارزه با مواد مخدر در افغانستان ندارند.
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه بر روی اهمیت حضور قدرتمندانه دیپلماسی ایران در سازمان ملل تاکید کرد و گفت: قاچاق مواد مخدر اگرچه هزینه‌هایی نظیر ۳۰۰۰ شهید و ۱۰ هزار جانباز به کشور تحمیل کرده است اما در نهایت، سود این چرخه به جیب قاچاقچیان اروپایی می‌رود. ما باید کمک‌های بین‌المللی را به خاطر خودمان به سمت افغانستان هدایت کنیم. این فرآیند در پروسه ۱۵ تا ۲۰ ساله اتفاق می‌افتد اما نکته این است که ما هنوز این برنامه‌ها را آغاز نکرده‌ایم.
