// داستان برد و باخت یک ادغام //

طرح ادغام مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان شرکت فولاد در صندوق بازنشستگی کشوری در مهر ماه جاری در مجلس اعلام وصول و نمایندگان مردم در خانه ملت با بررسی عادی طرح موافقت کردند. این طرح در هفته گذشته نیز در دستور بررسی در کمیسیون ویژه حمایت از تولید قرار گرفت.

با توجه به آنکه اخیراً زمزمه‌هایی مبنی بر واگذاری صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد به صندوق بازنشستگی کشوری به ‏گوش می‌رسد مروری بر وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشوری و صندوق فولاد خواهیم داشت و پیرامون ابعاد این طرح با عباس اورنگ، کارشناس بیمه و تامین اجتماعی به گفت‌وگو نشستیم.
فعالیت ۱۴ صندوق کوچک و اختصاصی در کشور

علاوه بر سه ‏صندوق بزرگ سازمان تامین اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی کشوری، ۱۴ ‏صندوق کوچک و اختصاصی در کشور وجود دارد که بنا به ساختار تشکیلاتی، صرفاً برای حمایت و بازنشستگی اعضای ‏اختصاصی خود فعالیت می‌کنند.

سازوکار صندوق‌های بازنشستگی به این صورت است که در دوران اشتغال ‏عضو، حق بیمه (به مأخد سهم کارفرما و کارمند) به صندوق بازنشستگی مربوطه واریز می‌شود سپس صندوق مربوطه با ‏تکیه بر وجوه مذکور و سود حاصله از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده نسبت به ارائه خدمات در زمان بازنشستگی، ‏از کارافتادگی و همچنین پس از فوت اقدام می‌کند.

‏طی سال‌های اخیر شاهد پر رنگ شدن مشکلات مربوط به صندوق‌های بازنشستگی هستیم. دلیل این امر، ‏سررسید شدن تعهدات صندوق‌های بازنشستگی است که به جای این که از ذخائر صندوق‌ها پرداخت شوند از ‏منابع دولت و یا حامیان مالی آن‌ها پرداخت می‌شوند.
عوامل ایجاد ناکارآمدی در صندوق‌های بازنشستگی

عوامل بسیاری دلیل ایجاد ناکارآمدی صندوق‌ها هستند؛ در این میان عوامل جمعیتی و اقتصادی به عنوان فاکتورهای تاثیرگذار بیرونی، تقریبا بر همه‌ صندوق‌های بازنشستگی دنیا تاثیر ‏گذاشته‌اند. تحولات جمعیتی کشور همانند افزایش امید به زندگی، سالمند شدن جمعیت تحت پوشش، روند رو به ‏رشد تعداد مستمری بگیران و کاهش هم‌زمان تعداد بیمه‌پردازان، افزایش دوره برخورداری از مستمری بازنشستگی و ‏عوامل دیگر هزینه‌های زیادی را به صندوق‌ها تحمیل می‌کنند که صندوق‌های ایران هم مستثنی از این قواعد نیستد. ‏

از طرف دیگر، تحمیل قوانین ضدبیمه‌ای و اجرای آن‌ها همانند بازنشستگی پیش از موعد، نبود استانداردهای ارزیابی ‏آکچوئری صندوق‌ها، پایین بودن سن بازنشستگی، نبود نهاد ناظر واحد بر صندوق‌های بازنشستگی، نبود استاندارد ‏سرمایه‌گذاری، افزایش‌های نامتعارف حقوق مستمری‌بگیران و شاغلین و عوامل داخلی دیگر، شیب روند هزینه‌های ‏صندوق ها را افزایش می‌دهد.

تبعات ادغام صندوق جهاد کشاورزی با صندوق بازنشستگی کشوری در سال ۹۰

در بین صندوق‌های بیمه‌ای کشور که دچار بحران شده‌اند می توان به صندوق حمایت و ‏بازنشستگی کارکنان فولاد، صندوق هواپیمایی هما و قبل از آن صندوق معذوریت و بازنشستگی کارکنان جهاد ‏کشاورزی اشاره کرد. ‏

از جمله تصمیماتی که بدون رعایت اصول بیمه‌ای و بدون در نظر گرفتن عواقب آن از سوی ‏مراجع قانونگذار اتخاذ شد، ادغام صندوق بازنشستگی کارکنان جهاد کشاورزی در صندوق ‏بازنشستگی کشوری است که منجر به تشدید مشکلات مالی صندوق بازنشستگی کشوری ‏شده است. قانون ادغام صندوق بازنشستگی کارکنان جهادکشاورزی در صندوق بازنشستگی کشوری در دی ماه ۱۳۹۰ به ‏صورت طرح دو فوریتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و بدون هیچگونه کار کارشناسی قبلی توسط مجلس به ‏تصویب رسید.

صندوق معذوریت و بازنشستگی کارکنان جهاد کشاورزی با مشکلات بسیار زیاد مالی که حاصل سوء ‏تدبیر اداره کنندگان صندوق بود طی مصوبه مذکور ادغام شد در نتیجه، صندوق بانشستگی کشوری با بحران‌های مالی ‏شدیدتری مواجهه شد. هرچند صندوق جهاد کشاورزی با ۱۵ هزار نفر بازنشسته و حدود ۱۹ هزار کسور پرداز و با ‏قوانینی که تقریباً با مقررات مورد عمل این صندوق تطابق داشته و از لحاظ تطبیق با قوانین این صندوق با مشکلات ‏کمتری روبه بود لکن عملیات ادغام سیستم های عملیاتی مالی و صدور احکام بیش از ۵ سال بطول انجامید. از ‏مهمترین دلایل طولانی شدن این فرآیند می‌توان به عدم تطابق امتیازات فراقانونی در صندوق جهاد کشاورزی اشاره ‏کرد که از جمله آنها می توان به عدم سنخیت در ارتقای گروههای شغلی کارکنان جهاد کشاورزی با قوانین مورد عمل صندوق بازنشستگی ‏کشوری، پذیرش سوابق تحصیل از لحاظ بازنشستگی و پذیرش برخی سوابق بدون پرداخت هزینه به روز شده اشاره کرد.

البته بسیاری از این امتیازات اعطایی به اعضای صندوق جهاد کشاورزی قبل از ‏تصویب هیچگونه مبنای بیمه‌ای نداشته و یکی از دلایل فروپاشی صندوق مذکور می‌تواند همین ‏امر باشد.‏
پیشنهاد واگذاری صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد به صندوق بازنشستگی کشوری

اخیراً زمزمه‌هایی مبنی بر واگذاری صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد به صندوق بازنشستگی کشوری به ‏گوش می‌رسد.

ایجاد صندوق بازنشستگی فولاد به سال ۱۳۵۴ بازمی‌گردد. این صندوق به استناد قانون ساختار رفاه و ‏تأمین اجتماعی مصوب سال ۱۳۸۳ و تصویب نامه هیأت ‏‏۲۲مهر ۱۳۹۱ به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتقل شد‎.‎‏ ‏

در حال حاضر صندوق مزبور حدود ۸۷ هزار نفر بازنشسته بطور مستقیم و با احتساب اعضای خانواده آنها بالغ بر ۳۰۰ ‏هزار نفر به عنوان عضو وابسته و پرداخت مستمری و هزینه درمان و رفاه ایشان را برعهده دارد و شاغلین کسور پرداز نیز ‏تقریباً ۱۰ هزار نفر( کارکنان واحدهای معدنی و صنعتی، فولادی و ستادی) هستند.‏

نرخ کسور بازنشستگی در صندوق موصوف معادل ۳۰ درصد(۱۰ درصد سهم عضو و ۲۰ درصد سهم کارفرما) است. ‏علاوه بر این در تبصره ( ۱ ) ماده ۹۸ آمده است که در صورت کمبود وجوه صندوق بازنشستگی، واحدهای اصلی ‏مکلفند اعتبار لازم برای پرداخت مستمری بازنشستگان و سایر مستمری بگیران را تامین کنند. با وجود منابع این ‏چنینی و بواسطه ارتباط مستقیم این صندوق با صنعت و پشتوانه بالای سرمایه گذاری انتظار می‌رفت این صندوق در ‏وضعیت مناسبی قرار داشته باشد.

لکن دلایلی چون انتقال حق بیمه بالغ بر ۵۰ هزار نفر با میانگین سنوات ۱۲ سال از مجموع مشترکین صندوق از سازمان تامین اجتماعی به صندوق کارکنان ‏فولاد و احتساب سوابق قبلی آنها در صندوق صرفاً با ‏انتقال مبلغ حق بیمه و بدون دریافت سود یا به روز رسانی حق بیمه منتقل شده، اجرای بازنشستگی‌های تشویقی و زودتر از موعد با اعطای سنوات ارفاقی و نیز اجرای بازنشستگی پیش ‏ازموعد کارکنان دولت مصوب سال ۱۳۸۶ در باره اعضای صندوق بدون توجه به تعهدات بلند مدت آن، احتساب ایام خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور به مدت ۴ سال به عنوان سابقه موثر برای بازنشستگی برای ‏عموم مشترکین،پرداخت کمک های رفاهی به بازنشستگان و خانواده آنها، موجب هدر رفت انباشت سرمایه اعضاء شد.

عباس اورنگ ، در باره استلزامات این طرح پیشنهادی اظهار کرد: اگر جنس و مبنای دو صندوق یکی باشد؛ ادغام می‌تواند خوب باشد اما اگر قرار باشد جنس، مبنا و تعهدات دو صندوق متفاوت باشد با ادغام مشکلاتی ایجاد می‌شود.

وی افزود: با توجه به آنکه بخش کارگری صندوق فولاد تحت پوشش تامین اجتماعی‌اند و در صندوق بازنشستگی فولاد عموما کارکنان دولت تحت پوشش هستند و همانند پرسنل صندوق بازنشستگی کشوری عموما یک جنس و کارکنان دولت‌اند، بنابراین از این حیث صندوق فولاد می‌تواند سنخیتی با صندوق کشوری داشته باشد.

این کارشناس بیمه و تامین اجتماعی با بیان اینکه معمولا در دنیا صندوق‌های بازنشستگی کشوری صندوق‌هایی نیستند که بشود توازن آنها را بر مبنای یک جمعیت کوچک و محدود رعایت کرد گفت: هرچه صندوقی بزرگ می‌شود نوسانات کمتر می‌تواند آن صندوق و در نهایت جامعه و حاکمیت را دچار آسیب کند.

نمی‌توان منطق بیمه‌ای را در صندوق‌های کوچک پیاده کرد

اورنگ ادامه داد: در حال حاضر چندین صندوق بازنشستگی کوچک در کشور داریم و با این نگاه اساسا نمی‌شود با این به اصطلاح صندوقچه‌ها با مبانی بیمه‌ای رفتار کرد. در واقع نمی‌توان منطق بیمه‌ای را در صندوقچه‌ها پیاده کرد.

وی با بیان اینکه صندوق‌های بیمه اجتماعی بر اساس اصل اعداد بزرگ مدیریت می‌شوند و طبق قانون اعداد بزرگ است که ریسک‌ها می‌توانند همدیگر را پوشش دهند و پشتیبانی کنند گفت: از صندوق فولاد نیز به واسطه آنکه صندوق کوچکی است نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بتواند خودش را با منطق بیمه‌ای مدیریت کند و به همین علت نیز شاهد تحصن و اعتراضات مستمری بگیران این صندوق هستیم، البته متاسفانه طی چند سال گذشته یکسری تعهدات که بار مالی آن تامین اعتبار نشده در صندوق فولاد ایجاد شده است در حالی که باید توازن در منابع و مصارف ایجاد شود و نمی‌توان تعهدی ایجاد کرد بدون آنکه منابع آن دیده شده باشد.

در این ادغام صندوق بازنشستگی کشوری بازنده است

این کارشناس بیمه و تامین اجتماعی افزود: در صندوق فولاد طی یک دهه گذشته تعهداتی در حوزه بیمه پردازان و بازنشستگان ایجاد شده که تامین اعتبار نشده است؛ بنابراین اگر اکنون صندوق بخواهد با هر صندوق دیگری ادغام شود قطعا آورده ای بسیار نازل تر از صندوق مادر و مقصد خواهد داشت و طبیعتا به صندوقی که می‌خواهد صندوق فولاد را در خودش حل کند، ظلم می شود.

اورنگ تاکید کرد: اگر قرار باشد صندوق فولاد با صندوق بازنشستگی کشوری ادغام شود و منابع آن پیش‌بینی نشود و در حد این باشد که تنها کلیه دارایی‌ها و مصارف صندوق فولاد در صندوق کشوری ادغام شود، قاعدتا صندوق بازنشستگی کشوری بازنده خواهد بود و مغبون می‌شود.

وی با بیان اینکه امروز با صندوقچه‌هایی مواجهیم که توانسته‌اند با رانت‌هایی که ازدستگاه خودشان می گیرند روی پای خودشان بایستند گفت: به عنوان مثال صندوق صداوسیما از پخش آگهی‌های تبلیغاتی، در صندوق بانک‌ها از تسهیلات، در صندوق هواپیمایی ایران ایر از شرکت ایران ایر اداره می‌شوند و به نوعی سوء تصمیم گیری و سوء مدیریت ها در این صندوقچه‌ها آشکار نمی‌شود.

این کارشناس بیمه و تامین اجتماعی افزود: ولی اگر این صندوقچه‌ها بخواهند ادغام شوند و با خودشان مصارف و تعهداتی را ببرند و از آن سو یک سری دارایی نازلی ارائه دهند؛ چون این رانت‌ها منتقل نمی شود طبیعتا صندوق مقصد آسیب می‌بیند. به عنوان مثال در ایران ایر صندوقی به مفهوم واقعی کلمه وجود ندارد. حق بیمه کسر شده ولی در بخش جاری مصرف شده و صندوق اندوخته‌ای ندارد و وقتی فردی بازنشسته می‌شود از محل جاری و سایر منابع حقوق می‌دهند، حالا اگر این صندوقچه را ادغام کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟.

اورنگ افزود: این صندوقچه‌ها بسیار کوچک هستند و گاهی برای خودشان آنطور که می‌خواهند مقرراتی را اعمال می‌کنند و چون تشکل‌ها و انجمن‌ها نمی‌توانند روی آنها اعمال نفوذ کنند برای خودشان حاکمیت‌ عجیب و غریبی به هم می‌زنند.

وی با تاکید بر اینکه برای ادغام یک صندوق‌ باید منابع و مصارف و بار مالی تحمیلی به صندوق مقصد بر اساس محاسبات بیمه‌ای مشخص شود عنوان کرد: اگر طبق محاسبات اکچوئری تعهدات را محاسبه و منابع لازم را برای صندوق مقصد تامین اعتبار کنیم ادغام به نفع هر دو طرف است.

این کارشناس بیمه و تامین اجتماعی درباره وضعیت نامناسب صندوق بازنشستگی کشوری گفت: این وضعیت همانند یک مهمانی است و قرار نیست فقط یک طرف سرسفره بنشیند و خودش را سیر کند بدون آنکه آن را جبران کند و با خود چیزی بیاورد. بنابراین ادغام این دو صندوق اقدام خجسته‌ای است به شرطی که این مهمانی خوب به یک مهمانی شوم تبدیل نشود و مهمانی طوری باشد که هرکسی از جیب خودش ارتزاق کند.

پرداخت مستمری‌های نامتعارف و عجیب در صندوق فولاد

با ادغام، اعضای صندوق فولاد بسیاری از امتیازاتشان را از دست می‌دهند

اورنگ ادامه داد: بخصوص آنکه صندوق بازنشستگی کشوری در شرایطی است که ۸۰ درصد مصارفش را دولت تامین اعتبار می کند. در این میان صندوق بازنشستگی فولاد باید دست از زیاده خواهی‌اش بردارد. این صندوق به دلیل آنکه از رانت شرکت فولاد استفاده می‌کرده برای خودش امتیازات زیادی قائل شده است. امروز صندوق فولاد مستمری‌های عجیب و غریبی پرداخت می‌کند؛ مگر اعضای این صندوق چه کار ی نسبت به دیگران انجام داده‌اند؟ قصدم تضعیف نیست اما نباید هم طوری باشد که یکسری امتیازات ویژه‌ای برای خودشان قائل شوند و آن را برای خودشان حق بدانند اما برای دیگران ناحق. تصور می‌کنم بیش از صندوق کشوری، صندوق فولاد از این ادغام ناراضی شود زیرا باید قاعدتا بسیاری امتیازاتشان را از دست بدهند.

وی ادامه داد: اگر این روند تغییر نکند یک نوع بی عدالتی را به صندوق بازنشستگی کشوری تحمیل کرده‌ایم. باید کاملا حساب شده جوانب مختلف را سنجید. نمی‌توان با یک نشست و برخاست در مجلس چنین تصمیمی گرفت و به این سادگی نیست و باید جوانب را به دقت بررسی کرد تا کشور دچار تنش نشود.

به گزارش ایسنا، قاعدتاً هنگام تصمیم‌گیری برای ادغام دو صندوق با توجه به تفاوت‌هایی که از لحاظ مزایای مربوط به مشترکین وجود ‏دارد می‌بایست پیش از هر چیز، ارزیابی دقیق و صحیحی از اختلاف‌ها و شباهت‌های دو صندوق صورت گیرد تا عواقب ‏و آثار بلندمدت این انتقال گریبانگیر مشترکین صندوق‌های مبدأ و مقصد نشود. همانطور که قبلاً بیان شد، ادغام ‏صندوق بازنشستگی جهادکشاورزی در صندوق بازنشستگی کشوری منجر به تشدید وضعیت بحرانی صندوق مقصد و طولانی ‏شدن فرآیند صدور احکام شد. کما اینکه مشکلات ناشی از این ادغام هنوز هم در صندوق بازنشستگی کشوری ادامه ‏دارد و با وجود چنین تجربیاتی حال بحث ادغام ‏صندوق فولاد به میان آمده است.