چه کسی ایران را به دست می‌آورد؟
موقعیت ژئوستراتژیک و تجاری ایران باعث رقابت هند، چین و پاکستان بر سر ایران شده است. یک روزنامه مستقر در هنگ کنگ به امکان تاسیس اتحاد تجاری بین تهران، پکن و اسلام‌آباد پرداخت.
به گزارش بازتاب به نقل از آسیا تایمز، ایده تاسیس اتحاد سه‌گانه میان چین، پاکستان و ایران درحال سرعت‌گیری است. این امر از اجماعِ در حال ظهور بین این سه کشور و جامعه‌های مدنی‌شان آشکار است.
اراده‌ی پشت این ابتکارعمل، همچنان در حال پیشروی است با این حال، این امر در بحبوحه تحرکات سیاسی پیچیده در منطقه، کافی نیست. این پرسش همچنان منتظر پاسخ است: آیا پکن، اسلام آباد و تهران به اندازه کافی برای آغاز تاسیس این اتحاد سه‌گانه منطقه‌ای آماده هستند؟
ایجاد شرایط مساعد
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، مکررا علاقه‌اش به پیوستن به کریدور اقتصادی چین – پاکستان را ابراز کرده است. مهدی هنردوست، سفیر ایران در پاکستان، در مناسبت‌های متعدد چنین علاقه‌ای را اعلام کرده است. اخیرا او گفته ایران در عرصه بازار انرژی و تجارت ترانزیتی برای تسهیل اتحاد ایران – پاکستان – چین، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
دولت پاکستان هم به نوبه خود، از تهران می‌خواهد که ضمن به حداقل رساندن رقابت با پروژه هندی – ایرانی در چابهار، همکاری درباره اتصال منطقه‌ای را تسهیل کند.
روز سه شنبه، احسان اقبال، وزیر برنامه‌ریزی و توسعه پاکستان پیشنهاد داد که این سه کشور یک جامعه‌ای از رونق مشترک ایجاد کنند. او بر نیاز به تاسیس یک بلوک اقتصادی سه‌گانه تاکید کرد. با این حال، نسبت به خطر افزایش تخاصمات منطقه‌ای هشدار داد.
چین که صادقانه در حال پیگیری پروژه جاده ابریشم بوده، اغلب به دنبال تقویت روابط با ایران ذیل پروژه کریدور اقتصادی چین – پاکستان بوده است. سون ویدونگ، سفیر سابق چین در پاکستان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفته اگر ایران به پروژه کریدور ملحق شود، وضعیت، برد – برد خواهد بود.
رقابت، گزینه‌ها را محدود می‌کند
وقتی بحث ایجاد اتحاد سه‌گانه ایران – چین – پاکستان مطرح می‌شود، بینش‌های رقابتی و اتصال منطقه‌ای نقش مهمی بازی می‌کنند. ایران، جمهوری‌های آسیای مرکزی و روسیه – عمدتا با کمک هند – خواهان احداث یک کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال – جنوب هستند. این پروژه با پروژه جاده ابریشم موازی است و شاید با آن واگرایی دارد.
علاوه بر این، به نظر می‌رسد که کریدور رشد آفریقا – آسیا و نیز ابتکارعمل هندو – آرامی، پروژه جاده ابریشم را تکمیل نمی‌کنند. در نتیجه، این پروژ‌ها موفقیت معادله سه‌گانه را زیر سوال می‌برند.
در رابطه با همکاری سه‌گانه ایران، چین و پاکستان، هند یک مشکلی است که هیچ‌کس مایل به بررسی آن نیست. برای این سه کشور ضروری است که یک رویکرد آینده‌نگرانه در پیش گیرند. در مرز دوکلام بین پکن و نیودلهی دشمنی وجود دارد. روابط پاکستان و هند شاهد تنزل است.
هنگامی که عامل گرمی روابط بین ایران و هند در نظر گفته شود، وضعیت این اتحاد سه‌گانه متزلزل می‌شود. به ویژه اگر پاکستان مقدارکی به سمت عربستان متمایل شود، در این حالت، این اتحاد به زیرکی و مهارت تهران در ایجاد توازن بین اسلام آباد و نیودلهی بستگی دارد.
تاکنون اسلام آباد تلاش کرده بین دو دشمن اصلی در خاورمیانه توازن را حفظ کند. ژنرال قمر باجوا، رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان طی یک سفر تاریخی به ایران رفت و اعلام کرد که کشورش برای توسعه روابط با تهران در همه زمینه‌ها مصمم است. ایران حسن نیت این ژنرال را با دعوت میر هاسیل خان بیزنجو، وزیر بنادر و امور دریایی پاکستان و رئیس بندر گوادر، به مراسم افتتاح بندر چابهار، پاسخ داد.
چه کسی موفق خواهد شد؟
افت اقتصاد جهانی و بروز رویکرد منفی نسبت به جهانی‌سازی، اشتهای اقتصادی کشورهای درحال صعود آسیایی را برانگیخته است. این امر تا حدودی ظهور چندین ابتکارعمل درباره اتصال منطقه‌ای را توضیح می‌دهد. آسیا به شدت نیازمند توسعه است و این سه کشور بایستی بفهمند که تنها کسانی پیروز خواهند شد که به نفع مردم عمل کنند.
اتحاد پاکستان – چین – ایران به توسعه سه میلیارد انسان در منطقه کمک خواهد کرد. در این راستا، این سه کشور باید سه نیروی مهیب را به کار گیرند: دیپلماسی اقتصادی، منطقه‌گرایی و چندجانبه‌گرایی. در حال حاضر، معماری این اتحاد در مراحل اولیه آن است و برای تحقق بینش آن، بایستی برنامه بلندمتی برای ادغام مالی و ماهیت همکاری وجود داشته باشد.
در کنار این‌ها، مسئله “برادری” دو بندر گوادر و چابهار وجود دارد. در هنگام افتتاح چابهار، یادداشت تفاهم بنادر برادر بین ایران و پاکستان امضا شد. با این حال، ماهیت این برادری در این یادداشت تفاهم، چیزی جز ابهام منعکس نمی‌کند.
اکنون زمان آن رسیده که از رویکرد دفاعی به رویکرد فعالانه انتقال صورت گیرد. ابتکارعمل‌های بسیاری برای اتصال منطقه‌ای وجود دارند که رقابت ژئوپولیتیکی را تسریع می‌کنند. با این حال، تنها ابتکاری موفق خواهد شد که به نفع (همه) عمل کند. کلید اصلی موفقیت در ایجاد اجماع میان بازیگران منطقه‌ای از طریق چندجانبه‌گرایی و دیپلماسی اقتصادی و فرهنگی است.
