تکنولوژی تولید چک

استفاده از دسته چک از سال‌های بسیار دور در دنیا امری رایج بوده و تا به امروز نیز ادامه یافته است. بر مبنای شواهد ریشه استفاده از آن به تمدن‌های باستانی مانند ایران و هند باز‌می‌گردد.

البته در دوران تمدن اسلامی نیز استفاده از این برگه مرسوم بوده است. ولی آنچه تحت عنوان استفاده مدرن از چک وجود دارد، مربوط به قرن هفدهم میلادی است؛ یعنی زمانی که استفاده از خدمات مالی در اقتصاد داخلی انگلستان به‌شدت رواج پیدا کرد و از قرن بیستم نیز به عنوان دوران درخشش چک یاد می‌شود. ولی پس از آن، یعنی از اواسط دهه1990 شکل‌گیری بانکداری الکترونیک به رقیبی جدی برای استفاده از چک در نظام‌های بانکی کشورهای دنیا تبدیل شد .

به گزارش ازتاب به نقل از قانون، با توجه به ورود تکنولوژی‌های نوین به نظام بانکی دیگر، استفاده از برگه‌ای به نام چک توجیه خاصی ندارد؛ به ‌گونه‌ای‌که در دنیای امروز استفاده از دسته چک به صورت امری منسوخ درآمده است و توسعه زیرساخت‌های روش‌های جایگزین در دنیا به راه حلی برای مشکلات مربوط به معاملات چکی تبدیل شده‌است. با این حال در نظام بانکی کشور ما با وجود پیشرفت بانکداری الکترونیک، هنوز استفاده از دسته چک در معاملات مرسوم است و مشکلات بسیار زیادی را نیز به بار می‌آورد که به نظر می‌رسد باید چاره ای برای این مشکلات اندیشیده شود. در همین راستا عضو کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی از اضافه‌شدن چک‌های الکترونیکی به سامانه بانکی کشور خبر داد.

اضافه شدن چک‌های الکترونیکی

یحیی کمالی‌پور، عضو هیات‌رییسه کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اعضای کمیسیون به بررسی جزییات طرح چک‌های الکترونیکی پرداختند، گفت: در این جلسه اعضای کمیسیون، 6 ماده از طرح مذکور را با اصلاحاتی تصویب کردند. وی در توضیح ماده 1 طرح مذکور، تصریح کرد: با اصلاح و تصویب اعضا، چک الکترونیکی به مجموعه چک‌هایی که در گذشته وجود داشت، اضافه شد. توضیح چک الکترونیکی به این صورت است که به‌طور مثال شخص وارد سامانه شده، یک برگ مانند برگ چک‌های کاغذی به‌روی صفحه نمایش داده می‌شود و شخص پس از وارد کردن مشخصات و مبلغ چک و امضای الکترونیکی، چک را برای شخص مورد نظر ارسال می‌کند. در توضیح ماده 6 طرح اصلاح قانون چک نیز باید گفت: نمایندگان ‌سه تبصره را در حوزه اعتبارسنجی، هویت‌بخشی و صدور چک به‌طور متمرکز به این ماده اضافه کردند. کسانی که چک در اختیارشان قرار می‌گیرد، باید شرایط لازم برای اخذ دسته چک را داشته باشند و هر شخصی به‌فراخور اعتبار و آمار عملکردش در بانک‌ها به‌صورت متمرکز از سوی بانک مرکزی، برایش دسته چک صادر می‌شود.

تضعیف سیستم کنترل داخلی

در خصوص اضافه شدن چک‌های الکترونیکی به نظام بانکی کشور، کاظم دوست حسینی، کارشناس بانکی می‌گوید: در بسیاری از کشورهای دنیا،چک هنوز منسوخ نشده و مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی بحث الکترونیکی شدن چک‌ها در کشور ما اگر به این صورت باشد که سیستم کنترل داخلی را تقویت کند، می‌تواند موثر باشد و در غیر این صورت مفید نخواهد بود. طبق مکانیسمی که برای الکترونیکی شدن چک‌ها در حال حاضر اعلام شده است، به نظر نمی‌رسد کمک زیادی به نظام بانکی کشور صورت بگیرد و حتی ممکن است از لحاظ امنیتی، سیستم را تا حدی تضعیف کندزیرا به هر حال این سیستم‌ها قابلیت هک شدن دارند و چک در زمره اسنادی است که باید به صورت فیزیکی رد و بدل شود؛ یعنی شخصی که صادرکننده چک است، باید آن را در اختیار داشته باشد و امضا کند و آن را به همراه مستندات به بانک تحویل دهد. در شرایط الکترونیکی شدن چک، صاحب چک و گیرنده آن هر دو باید آن را به صورت الکترونیک امضا کنند و به حساب بانک بخوابانند. به نظر من این وضعیت به شرایط فعلی نظام بانکی کشور ما کمکی نخواهد کرد و همچنین نقش مثبتی نیز در جریان گردش پول در سیستم بانکی نخواهد داشت. از طرفی بحث امنیت شبکه تا حدی قابل خدشه است و به نوعی می‌تواند سیستم کنترل داخلی را تضعیف کند.

ضرورت اعتبار حساب مشتری

این کارشناس بانکی می‌افزاید: در کشورهای مختلف دسته‌چک‌ها و چک‌نوت‌ها هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی کمبودی که در نظام بانکی کشور ما نسبت به کشورهای پیشرفته وجود دارد، بحث اعتبار در حساب جاری و اعتباری است که بسیاری از مشتریان در دنیا از آن برخوردارند. بسیاری از چک‌ها در دنیا ممکن است موجودی نداشته باشند ولی به‌دلیل وجود این اعتبار پاس شوند. این تفاوت نظام بانکی کشور ما در بحث استفاده از چک در مقایسه با کشورهای پیشرفته دنیاست. در دنیا دسته چک به کسانی اعطا می‌شود که تا حدی برای بانک اعتبار داشته باشند و به‌طورطبیعی از این افراد، حمایت‌هایی نیز از سوی بانک صورت می‌گیرد. بنابراین به راه افتادن نظام الکترونیکی چک در کشورهای پیشرفته امکان‌پذیر است و از این جهت که زحمت صدور چک را برای مشتری کمتر می‌کند، می‌تواند در این کشورها مفید باشد ولی نکته مهم در این مورد، بحث سیستم‌های کنترل داخلی است که نباید دچار آسیب شوند.

قدمی در جلوگیری از صدور چک بی‌محل

در راستای مزایا و معایب الکترونیکی شدن چک‌ها در کشور، محمد کهن‌دل، کارشناس بانکی نیز می‌گوید: وقتی سیستم چک در نظام بانکی کشور به صورت الکترونیکی درآید، شخصی که به اندازه کافی در حساب بانکی خود پول نداشته باشد، قادر به کشیدن چک نخواهد بود. اگر به این صورت باشد و این سامانه به سامانه بانک مرکزی متصل باشد و مبنای آن میزان اعتبار بانکی شخص نزد نظام بانکی باشد، می‌توان گفت حرکت بسیار خوبی صورت گرفته است. توضیحی که در این‌خصوص باید داد، این است که بانک در هردو صورت می‌تواند چک را صادر کند، یکی اراده فرد و دیگر اعتبار بانکی فرد؛ به این معنا که فرد حداقل به میزانی که قصد تحریر چک را دارد، باید در حساب بانکی خود موجودی داشته باشد. اگر سیستمی که بانک مرکزی برای الکترونیکی شدن چک پیاده کرده است، به این صورت باشد و مبنا این باشد که شخص نتواند بیش از میزان اعتبار بانکی خود چک بنویسد و سیستم آن را قبول نکند، به طور حتم دیگر از این پس هیچ‌گونه چک تاریخ‌دار یا برگشتی در کشور نخواهیم داشت. همان‌‌گونه که می‌دانید، کشورهای دیگر دنیا در حال پیش رفتن به سمتی هستند که چک به طور کامل از نظام بانکی آن‌ها برداشته شود، به استفاده بیشتر از کارت‌های اعتباری روی‌ می‌آورند و وجه به طور معمول به صورت الکترونیکی منتقل می‌شود. اگر الکترونیکی شدن چک در نظام بانکی کشور ما نیز به معنای پیش‌رفتن به سوی استفاده از کارت‌های اعتباری باشد، به طورحتم در جهت کاهش و مدیریت نقدینگی و همچنین جلوگیری از صدور چک‌های بی‌محل، قدم بسیار بزرگی برداشته‌ایم. اگر غیر از این باشد، یعنی مبلغ بر مبنای اعتبار صادرکننده چک نباشد و سیستم نیز آن را بپذیرد، هیچ تفاوتی با پیش از این نخواهد داشت؛ بنابراین باید بانک‌مرکزی، نرم‌افزار لازم را به‌گونه‌ای طراحی کند که در صورت عدم وجود اعتبار، سیستم صدور چک را از شخص صادرکننده نپذیرد.