میر اث دیار شیرین ایستاده غرق در مصیبت ها
دیار افسانهای شیرین ،کرمانشاه که آوازه آن با ثبت بیستون در یونسکو به جهان نیز رسید، همچون الماسی در غرب کشور می‌درخشد. کرمانشاه به سرزمین عشاق معروف است، سرزمینی که این روزها تمامی ایران‌زمین یکپارچه رخت عزای آن را بر تن کرده است.
زلزله شامگاه ۲۱ آبان ، دیار شیرین و فرهاد را ویران و شیرمردان و مهربان‌زنان کرمانشاهی بسیاری را داغدار عزیزان خود کرد. درکنار غم از دست دادن هموطنان‌مان و بی‌خانمانی هزاران نفر، میراث این کهن دیار نیز آسیب جدی دیده است. به‌گفته مسئولان میراث فرهنگی این استان، خسارت زلزله به آثار تاریخی کرمانشاه،حدود ۲۰ درصد بوده است، ۲۰ درصدی که در صورت عدم رسیدگی و مرمت فوری آن‌ها، ممکن است به ۱۰۰ درصد نیز برسد. میراثی که اگر مسئولان سازمان میراث‌فرهنگی هرچه زودتر به فریاد آن‌ها نرسند، برای همیشه از صفحه این سرزمین پاک می‌شوند و تنها نامی از آن‌ها در تاریخ می‌ماند و بس. در این گزارش تنها به معرفی گوشه‌ای از آثار تاریخی و ارزشمند استان کرمانشاه پرداخته‌ایم که بایکدیگر می‌خوانیم.
کرمانشاهان، عروس ایران باستان
در دوران باستان نام‌هایی مانند الیپی، کانبادین و قرمسین به کرمانشاه اطلاق می‌شد و بعدها نام کرمانشاهان و کرمانشاه به خود گرفت. کلمه کرمانشاه نخستین بار حدود سال ۲۷۹ ه.ق توسط بان فقیه همدانی در کتاب «مختصرالبلدان» به کار رفته است.
زبان بییشتر مردم این استان ،کردی است که با لهجه‌ها و گویش‌های مختلف از جمله کلهری، گورانی، اورامی، جاقی و لکی سخن می‌گویند و زبان مردم شهرستان سنقر، ترکی سنقری است که با سایر گویش وران آذری و ترکی در کشور متفاوت است. در شهر کرمانشاه، فارسی کرمانشاهی با پیشینه ۷۰۰ ساله همچنان متداول است و بخش بزرگی از مردم شهر کرمانشاه به زبان فارسی سخن می‌گویند .
بیستون شیرین و فرهاد
مجموعه تاریخی بیستون در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه، جنوب غربی شهر بیستون و در پای کوهی به همین نام در مسیر همدان به کرمانشاه قرار دارد. قداست کوه بیستون، شرایط مطلوب آب‌وهوایی و قرارگیری بر سر راه‌های مهمی از جمله جاده ابریشم، باعث شد تا پادشاهان و فرمانروایان بسیاری به این منطقه توجه کنند و آثار و یادگارهای بی‌بدیلی در دل و دامنه این کوه به یادگار مانده است. این محوطه تاریخی، فرهنگی و طبیعی ۲۸ اثر ثبت شده ملی دارد و در حریم آن بیش از ۱۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده است. کتیبه و نقش برجسته داریوش نیز در سال ۸۵ ، در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده که این اثر مربوط به دوره هخامنشیان است.
طاق‌بستان نگین کرمانشاه
طاق‌بستان ، یکی از معروف‌ترین مکان‌های توریستی کرمانشاه ، مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نبشته‌های دوره ساسانی است که در شمال غربی کرمانشاه قرار دارد. این مجموعه، ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد که شامل دو طاق بزرگ و کوچک و چند سنگ نبشته است.
آنچه روی سنگ‌های دو طاق حجاری شده، صحنه‌های تاریخی تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم‌و تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم است.
وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردشگاهی مفرح تبدیل کرده که از زمان‌های دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.
این اثر در ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
معبد آناهیتا
معبد آناهیتا از بزرگ‌ترین بناهای سنگی در ایران است که در شهر کنگاورکرمانشاه قرار دارد. «آناهیتا» فرشته و نگهبان آب، فراوانی و زیبایی بوده است و ایرانیان مقام ارزشمندی را برای او قایل بوده‌اند. معبد آناهیتا پرستش‌گاهی است که مانند سایر بناهایی که بر بلندی ساخته شده‌اند، برگرفته از شیوه سکوسازی است. بر فراز این اثر تاریخی، ردیفی از ستون‌های سنگی وجود دارد. ستون های این بخش ۵۴/۲ متر هستند. معبد آناهیتا به دوره اشکانی یا ساسانی نسبت داده می‌شود.
غار قوری قلعه
غار قوری قلعه در استان کرمانشاه در فاصله ۸۷ کیلومتری کرمانشاه و ۲۵ کیلومتری پاوه قرار دارد. غار در دامنه رشته کوه شاهو و داخل کانی‌های آهکی ایجاد شده و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا حدود ۱۲۰۰ متر است.
در حال حاضر غار از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول که حدود ۵۰۰ متر طول دارد، از دو تالار و دالان‌های رابط بین آن‌ها تشکیل شده و نورپردازی از زوایای مختلف، آن را تبدیل به مکانی زیبا برای گردشگری کرده است؛ بخش دوم با دری آهنی از بخش توریستی جدا شده است. این بخش از غار موانع طبیعی بسیاری دارد و به همین دلیل، تنها کوهنوردانی که تجهیزات لازم را به همراه دارند، می‌توانند از این بخش غار بازدید کنند. زیباترین پدیده‌ها در این بخش از غار قرار دارند و طول این بخش، چند برابر طول بخش توریستی است.
تکیه معاون الملک
حسین خان معین‌الرعایا، ۱۱۴ سال پیش تکیه معاون الملک را در شهر کرمانشاه بنا کرد و بعدها به همت حسن خان معین‌الملک تکمیل شد. این مجموعه از سه بخش اصلی حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده و کاشی‌کاری زیبای آن در جهان بی‌همتاست. رنگ‌های به کار رفته در کاشی‌های این بنا، طبیعی بوده و زیبایی خاصی به این اثر بخشیده‌است.
تکیه معاون الملک، میزبان عزاداری‌های مردم کرمانشاه بوده است. بخش زینبیه برای بانوان ساخته شده که دارای دو درب بوده است. بانوان هنگام ورود از دری که در بخش بالایی زینبیه تعبیه شده بود، استفاده می‌کردند. این امر باعث می‌شد بدون برخورد با مردها بتوانند در تکیه رفت و آمد کرده و در مراسم عزاداری شرکت کنند.
بخش حسینیه نیز برای عزاداری مردان ساخته شده بوده که کاشی کاری‌ها و تابلوهای بی‌نظیری دارد.اما بیشترین تابلو-کاشی‌ها در بخش زینبیه قرار دارند. همچنین در بخش حسینیه می‌توان از موزه‌های پوشاک و مردم‌شناسی دیدن کرد.
تکیه بیگلربیگی
تکیه بیگلربیگی در بافت کهن کرمانشاه در محله قدیمی فیض‌آباد قرار دارد. این تکیه در زمان قاجارساخته شده است. تکیه بیگلربیگی، آیینه‌کاری منحصربه‌فردی دارد و از این نظر در میان تکیه‌های شهر کرمانشاه بی‌نظیر است. در سمت غربی حیاط تکیه، تالار آیینه‌کاری بزرگی ساخته شده که به حسینیه معروف است. این تالار با تزیینات عالی و کتیبه‌هایی که مربوط به دوران مظفرالدین شاه بوده، تزیین شده است. در دو طرف دیگر این تالار، اتاق وسیع میهمانخانه بیگلربیگی قرار دارد. تکیه بیگلربیگی اکنون به عنوان موزه خط و کتابت کرمانشاه، پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان است. همچنین اسناد قدیمی مربوط به خانواده بیگلربیگی نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.
گوردخمه‌های اسحاق وند
گوردخمه‌های اسحاق وند، سه گوردخمه در ابعاد مختلف هستند که در در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان هرسین و در صخره‌هایی واقع شده‌اند که در شمال شرقی روستای ده نو قرار دارند. نام اسحاق وند با توجه به روستایی که در آن نزدیکی قرار دارد، برای این گوردخمه‌ها انتخاب شده است. این گوردخمه‌ها طبق نظر برخی باستان‌شناسان، قدیمی‌ترین مقابر صخره‌ای سرزمین پارس هستند و به دوران مادها تعلق دارند.
گوردخمه‌های سمت راست و چپ ،تزییناتی ندارند اما در بالای گوردخمه میانی، تصویر مردی به حالت تمام‌قد با چهره‌ای نیم‌رخ وجود دارد. این مرد لباس چین‌دار بلندی به تن دارد و دست‌هایش را به حالت نیایش بلند کرده است. در مقابل او، مشعل و آتشدان قرار دارد و یک هیکل کوچک در پشت آتشدان ایستاده که دست‌هایش بلند است و شیئی در دستان خود دارد.
گوردخمه داوود
گوردخمه داوود که در سه کیلومتری جنوب شرقی سرپل ذهاب قرار دارد، از گوردخمه‌های تاریخی متعلق به دوران مادها یا هخامنشیان است. اهالی محلی سرپل‌ذهاب، این گوردخمه را به نام کل داوود (کل داو) نیز می‌شناسند. این دخمه در دل صخره بزرگی کنده شده و ارتفاع آن از زمین زیاد است. درون مقبره پنج طاقچه و گوری بیضی شکل قرار دارد. اهل حق در بعضی اوقات از سال، برای برگزاری مراسم مذهبی در این گوردخمه جمع می‌شوند.
گوردخمه صحنه
گوردخمه صحنه یا گوردخمه دربند در شهر صحنه و سمت راست رود دربند در کرمانشاه حجاری شده است. در بین اهالی محلی، گوردخمه‌ها به قبر کیکاووس، فرهاد تراش و گور شیرین و فرهاد معروف هستند. این گوردخمه‌ها شامل گوردخمه بزرگ و کوچک هستند. درمسیر رسیدن به گوردخمه‌های صحنه، درختان میوه و درختان جنگلی قرار گرفته است که پوشش زیبایی به این ناحیه داده‌اند. در نمای ورودی آرامگاه، تصویر خورشید بالداری حجاری شده است.
با توجه به اینکه نوع تراش هر دو گوردخمه موجود در این منطقه شبیه به یکدیگر است، می‌توان گفت که این دو دخمه همزمان ساخته شده‌اند.
طاق شیرین
طاق گرا یا طاق شیرین در مسیر کرمانشاه به سرپل‌ذهاب، در گردنه پاتاق قرار دارد. بنای این طاق، فضای ایوان مانندی است که به طور کامل از بلوک‌های سنگی ساخته شده است که به صورت مکعب مستطیل تراش خورده‌اند. دیوارهای داخلی با نقوش هندسی حجاری شده‌اند.
در مورد زمان ساخت و قدمت این بنا، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما برخی آن را به دوره اشکانی یا ساسانی نسبت می‌دهند. از سوی دیگر مدارک باستان‌شناسی نشان می‌دهند که بنا متعلق به اواخر دوره ساسانی و زمان حکومت خسروی دوم است.
کارکرد این بنا تاکنون مشخص نشده است اما کارکردهای متفاوتی برای آن بیان شده که شامل این موارد است: «یادگار احداث راه کاروان‌رو»، «توقفگاه موکب شاهی»، «اریکه سلطنتی»، «پاسگاه مرزی» و «بنای یادبودی از پیروزی».
برای دسترسی به این اثر، حدود ۲۰۰ متر بعد از ایست بازرسی پاتاق، وارد جاده فرعی سمت چپ شوید و بعد از طی حدود ۵۰۰ متر به طاق گرا خواهید رسید.
موزه پارینه سنگی زاگرس
موزه پارینه سنگی زاگرس، موزه‌ای تخصصی برای زمان پیش از تاریخ است. این موزه نخستین موزه پارینه سنگی خاورمیانه است. موزه پارینه سنگی در خیابان مدرس، تکیه بیگلربیگی قرار دارد. این موزه را فریدون بیگلری و مرادی بیستونی در سال ۸۶ تاسیس کرده‌اند. در این موزه می‌توانید مجموعه‌ای از ابزارآلات سنگی، استخوان‌های انسان از دوره پارینه‌سنگی در ایران و کشورهای دیگر را ببینید.
کاروانسرای شاه عباسی بیستون
کاروانسرای شاه عباسی بیستون در پای کوه بیستون و فرهادتراش، خودنمایی می کند. این کاروانسرا به سبک چهار ایوانی ساخته شده و بیش از سه هزار متر مساحت دارد. در چهار گوشه این بنا، برج هایی قرار دارد که بر زیبایی آن افزوده است.
آغاز ساختن این کاروانسرا در زمان شاه عباس بوده و تا دوره شاه سلیمان طول کشیده است. در سال های اخیر بنا مرمت شد و این روزها به بخش خصوصی واگذار شده تا تبدیل به هتل شود. علاوه بر آثار یادشده، کتیبه شیخ علی خان زنگنه، کاروانسرای ایلخانی و آثار دیگری در محوطه بیستون وجود دارند که از دیدن آن‌ها نمی توان چشم پوشی کرد.
دیار افسانهای قصر شیرین
قصر شیرین از شهرهای بسیار قدیمی ایران است. بنای این شهر به خسرو پرویز ساسانی، منسوب می‌شودو در عصر هخامنشیان نیز آباد بوده است. در اطراف شهر فعلی، ویرانه‌های قصر شیرین کهنه باقی مانده که گفته می‌شود در زمان سلطنت خسرو پرویز، باغی وسیع با قصرهای دلپذیر و فرح انگیز بود و قصر زمستانی محبوبه او شیرین نیز درآن قرارداشته است.
افسانه معروف شیرین و فرهاد از نام این شهر اخذ شده است. پس از حمله عرب‌ها، قصر شیرین ویران گشت وتا سال ۱۲۷۰ هجری قمری مانند قصبه کوچکی باقی ماند. در جنگ جهانی اول، قصر شیرین مرز سربازان دولت‌های آلمان و عثمان‌ها از یک طرف و روسیه و انگلستان از طرف دیگر بود. این شهر هم اکنون گسترش یافته و به شهر بزرگ و جذابی تبدیل شده است.
علت نامگذاری این ناحیه به قصرشیرین، احداث کاخی برای شیرین، همسر مسیحی خسرو پرویز در این محل بوده است. از مراکز دیدنی این شهر تاریخی چهارقاپو، کاخ ساسانی خسرو، حوش کری، کاروانسرای قصرشیرین‌و نهرشاه گدار می توان نام برد. قصرشیرین به واسطه موقعیت سیاسی و اقتصادی و واقع شدن در مسیر بزرگ‌ترین راه عربستان و فلات مرکزی ایران، از زمان‌های قدیم دارای اهمیت بوده و بسیاری از سلاطین قدیم در احیا و آبادانی آن اقدام‌کرده اند.
سر پل ذهاب ایستاده در تاریخ
سر پل ذهاب در نزدیکی ویرانه‌های شهر قدیمی حلوان بنا شده و قلعه مخروبه‌ای نیز در نزدیکی آن قرار دارد. سر پل ذهاب به عنوان دژ و پایگاه مرزی ایران بود که در زمان حمله عرب‌ها به ایران از بین رفته و آثاری از پایه‌های آجری آن به جای مانده است. در کتب تاریخی از این ناحیه به عنوان دژ و پایگاه مرزی ایران و همچنین (زهاو) مرکز ایالت حلوان نام برده شده است. کلمه ذهاب در لغت به معنی ( آب مقطر، خوب و همچنین به معنی چشمه و منبع آب)است. به‌نظر می‌رسدبه علت چشمه‌سارها و سراب‌های فراوان، این شهر به ذهاب مشهور شده است. نام دیگر این ناحیه ( سرپل) است که از نام پلی برروی رودخانه الوند در ۱۲ کیلومتری ذهاب اخذ شده و این پل در سال ۱۳۴۵ هجری‌شمسی تخریب شده است.
روستای پیران
روستای پیران، روستای آب و رود، آبشار و چشمه‌سار است. روستایی که صدای آب در کوچه‌های آن می پیچد و آرامش دل‌پذیری به فضا می‌دهد.روستای پیران در استان کرمانشاه، یکی از روستاهای زیبای توریستی-تفریحی محسوب‌می‌شودکه در ۱۰ کیلومتری شهرستان تاریخی سرپل ذهاب ، واقع شده است و شرایط ویژه‌ای برای توسعه اکوتوریسم دارد. پیران از جمله روستاهای جلگه‌ای، کوهستانی است که با توجه به منابع آبی مناسب از شرایط بسیار خوبی در جذب گردشگر برخوردار است. باغات متعدد، آبشار پیران و بافت طبیعی و فوق‌العاده منطقه و نزدیکی آن به شهرستان سرپل ذهاب، علاقه‌مندان زیادی را برای تفریح به آنجا می‌کشاند. قرار گرفتن روستا در قطب گردشگری قصرشیرین امکان بازدید گردشگران روستا از سایر جاذبه‌های منطقه، نظیر مقبره احمد بن اسحاق، نقش آنوبانی نی، قلعه زیج منیژه و همچنین مجموعه ۱۴ سرابی که از معروف‌ترین آن‌ها سراب‌های پل ماهیت، پیران، ماران و قلعه شاهی است را میسر می‌سازد. روستای پیران، یکی از ۱۴ روستای هدف گردشگری در استان کرمانشاه است که در سال ۸۵ به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شد. روستای زیبای توریستی پیران دارای ۱۳۵ خانواراست و حدود ۵۰۰ نفر جمعیت دارد .شغل مردم روستا، باغداری و بیشتر محصولات گوجه‌سبز،انجیر و گردو است. مردم روستای پیران، مردمانی خونگرم، میهمان‌نواز، ساده، متعهد، خوب و زحمت‌کش هستند .
قره‌بلاغ شیخ‌مراد
قره‌بلاغ شیخ‌مراد، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان سرپل ذهاب در استان کرمانشاه است.مقبره بابا یادگار در ۴۵ کیلومتری شهرستان سرپل‌ذهاب و در منطقه‌ای بسیار زیبا و دلنشین به‌نام ریجاب قرار دارد. بابا یادگار، نام یکی از یاران سلطان اسحق است. همچنین به محل آرامگاه او نیز بابا یادگار گفته می‌شود.
مقبره بابایادگار
بابایادگار ،محلی زیارتی و تفریحی است که مقبره یکی از بزرگان فرقه اهل حق در آنجا قرار دارد. مراسم ها و آیین‌های مختلفی در ایام سال در این محل انجام می‌گیرد. مراسمی که بیشتر شبیه مراسم درویشان با کف زدن و ذکر گفتن همراه است.
جاده ریجاب حدود ۱۵ کیلومتری جاده سرپل ذهاب به کرمانشاه جدا شده و به سمت دهستان های سرسبز و خوش آب و هوای ریجاب می رود. قسمتی از جاده مذکور آسفالته بوده و مابقی راه چندان مناسب نیست. بابایادگار در آخرین نقطه از این جاده قرار دارد و برای رسیدن به مقبره و قسمت های تفریحی باید دقایقی پیاده رفت. علاوه بر مقبره، درختان کهنسال و سر به فلک کشیده و چشمه های جوشان از جمله دیدنی های منطقه هستند. وزش یک نسیم خنک در گرمای طاقت فرسای سرپل‌ذهاب، بهترین هدیه ای است که بابایادگار به میهمانان خود می تواند بدهد.
طبق اطلاعات موجود، بابا یادگار از مادری به نام «داده سارا» در سده هشتم هجری متولد شده و در هنگام جوانی بنا به دستور سلطان اسحاق برای گسترش دادن آیین یارسان به هندوستان و پاکستان رهسپار شده است. بابا یادگار چون متاهل نشد واولادی نداشت، دو نفر از یارانش به نام خیال و وصال‌راجانشین خود کرد و سادات خاندان بابایادگار از نسل آن دونفرند. دشمنان یارسان، بابایادگار را کشتند و او را در جایی به نام سرانه در پیرامون کوه دالاهو کرمانشاه به خاک سپردند که آن دیار اکنون به نام بابایادگار معروف است.
بابایادگار را به نام «یار زرده بام»نیز می خوانند و از او مجموعه ای اشعار به نام زلال زلال به جای مانده است.
آتشکده سراب
بقایای آتشکده سراب ذهاب مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان سرپل ذهاب، بخش مرکزی، دهستان دشت ذهاب‌ودر۱۵۰ متری شمال روستای سراب ذهاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۷۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در شمال خاوری تپه سراب در ۳۰۰ متری از راه کنونی، بازمانده های آتشکده‌ای به اندازه‌های ۴.۷۷ در ۵.۹۵ متر از قـلوه سنگ ولابندودیواری به پهـنای ۰.۶ متر در دوبر خاور دیده می‌شود .
درشمال بخشی از گنبد آتشکده به چشم می‌خورد.ورودی آتشکده باطاقی گهـواره‌ای به پهـنای ۰.۶ وبلندی یک متر است.بلندی کنونی آتشکده ۲.۵ متر است. آنچه از این آتشکده باقی مانده، چهار پایه سنگی و راهرویی به منظور طواف در اطراف این پایه‌هاست. شواهد حاکی از آن است که این آتشکده در دوره ساسانی ساخته شده و تا اوایل صدر اسلام فعالیت داشته است. آتشکده دارای فضایی مرکزی بوده که محل آتشدان با چهار طاق در اطراف و پایه های طاق و اتاق های مجاور و همچنین راهروهایی در ضلع غربی آتشکده است؛ همچنین در بخش شمالی آن، ایوانی با دو ستون دارای گچ بری قرار گرفته که بخشی از دیواره‌های این قسمت،مشهود است.
در ضلع جنوبی بنا، اتاق‌های الحاقی وجود دارند که در دوره‌های قبل از آن به‌عنوان کارگاه استفاده می‌شده‌است. مصالح به‌کار رفته در احداث این بنا قلوه سنگ رودخانه ای با ملات گچ و ساروج و شفته آهک است.
کف آتشکده با اندودی از گچ ،کف‌سازی شده است. این آتشکده در هر چهار ضلع دارای درب ورودی بوده و این امر حاکی ازآن‌است که در اطراف آتشکده، اتاق‌هایی وجود داشته که محل سکونت روحانیون بوده است؛ بخش هایی از آن هنوز هویداست اما کاوشی در آن صورت نگرفته است.
وجود بوته‌های درختچه کمیاب «مورد» در حاشیه چشمه سراب و مجاورت این محوطه تاریخی، اهمیت باستانی آن‌را مضاعف کرده است؛ چرا که «مورد» در نزد زرتشتیان از اهمیت و تقدس خاصی برخوردار بوده، به‌‌گونه‌ای که آن‌را نماد اهورا مزدا دانسته اند.
به لحاظ اینکه آب، خاک، آتش و باد در نزد زرتشتیان مقدس بوده و برای آن تقدس خاصی قایل بوده‌اند، از این رو آتش را به‌عنوان یکی از عناصر چهارگانه مقدس در این مکان بر پا و نگهداری می‌کرده‌اند. در گذشته و امروزه نیز از «مورد» هنگام برپایی مراسم در آتشکده های زرتشتی استفاده می‌کنند.
قلعه شاهین
این بنا در ۱۸ کیلومتری سه راهی سرپل‌ذهاب– قلعه شاهین در روستای «سراب» قلعه شاهین قرار دارد. در این محوطه آثار قلعه‌ای بزرگ دیده می شود که بر روی صخره‌ای ساخته شده است. این صخره ۱۵۰ متر طول و بین ۱۰ تا ۸۰ متر عرض دارد. ارتفاع این صخره در کوتاه ترین قسمت ۱۰ مترو در بلندترین نقطه بیش از ۱۰۰ متر است. در کنار این صخره، بقایای چهار پله سنگی به چشم می خورد که راه بالا رفتن از صخره است. در بالای صفه آن نیز، آتشدانی به قطر ۲۸ سانتی‌متر وجود دارد. متاسفانه به دلیل تخریب زیاد، وضعیت بناهای روی صفه مشخص نیست.
زیج منیژه
زیج منیژه در بخش پایین دست طاق گرا و کوه بزرگ پاتاق، در نزدیکی گوردخمه مادی قرار دارد که مردم بومی به آن کل داوود می‌گویند.این بنا دارای پلان مستطیل شکلی است که با جهت شرقی – غربی و با استفاده از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است.
در بخش مرکزی این بنا، تالار بزرگی وجود دارد که پیرامون آن را راهروهایی احاطه کرده اند.از طریق راهروهای شمالی می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع جنوبی بنا و از طریق راهرو جنوبی به مجموعه اتاق‌های ضلع شمالی دسترسی پیدا کرد. هریک از راهروهای شرقی و غربی پیرامون تالار نیز به راهروی دیگری منتهی می‌شود که در نهایت از طریق این راهروها می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع شرقی و غربی بنا دسترسی پیدا کرد.
در گذشته، هر ضلع قلعه ۳۰ حجره با طاق‌های گهواره‌ای شکل داشتهکه امروز تنها دو حجره سالم به جای مانده است. دروازه قلعه در ضلع غربی قرار داشته است. در ضلع شرقی، هنوز بقایای جریان آب دیده می‌شود.در هر زاویه قلعه، یک برج و در میان هر دو برج اصلی، دو برج کوچک‌تر ساخته شده است.
در میانه این دژ، سازه چهارگوش مانند دیگری نیزدیده می‌شود که ارگ دژ به شمار می رود.شواهد و مدارک معماری از جمله شکل درگاه‌ها و قوس‌ها و همچنین نحوه پوشش سقف فضاها نشان می‌دهد این بنا، متعلق به اواخر دوره ساسانی است.بنای تاریخی زیج منیژه پاتاق در سال ۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۳۴۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
