بانکهای بزرگ دنیا با ضمانت اثر هنری وام می‌دهند
«در بانکهای بزرگ دنیا مانند بانکهای سوئیس، آلمان یا انگلستان اثر هنری را به عنوان سرمایه قبول می‌کنند، آن را به عنوان ضمانت قبول دارند و به شما وام می‌دهند. اما در ایران این‌گونه نیست؛ امیدواریم این اتفاق بیفتد، در این صورت به ارزش اقتصادی هنر اهمیت بیشتری داده خواهد شد.»
این‌ها بخشی از صحبت‌های علیرضا سمیع‌آذر ـ پژوهشگر تاریخ هنر و مدیر حراج تهران ـ است؛ او در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت، درباره گسترش بازار هنری اظهار کرد: مهم‌ترین کار برای خلق بازار و فروش آثار هنری باید توسط گالری‌ها انجام شود. آن‌ها هنرمندان را کشف می‌کنند و آثارشان را به فروش می‌رسانند؛ در واقع حراج ها به سراغ گالری‌ها می‌روند، آن‌ها مستقیم با هنرمندان ارتباط ندارند مگر هنرمندان تثبیت‌شده و قدیمی درباره هنرمندان جدید همه به گالری‌ها مراجعه می‌کنند.
او ادامه داد: خوشبختانه تعداد گالری‌های تهران خیلی زیاد شده است و کیفیت ارائه آثار به ویژه در ۵ سال اخیر به شکل چشمگیری ارتقا پیدا کرده است. تنها چیزی که هنوز باعث نگرانی می‌شود این است که امکانات در تهران است و در شهرستان‌ها کم است. در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها نیز لازم است. خوب است این موضوع فراگیر شود و نه صرفا در تهران متمرکز باشد.
عده‌ای فکر می کنند مشتری اول و آخر یک اثر هنری هستند
سمیع‌آذر درباره اینکه عموم جامعه اثر هنری را یک کالای لوکس می‌دانند، گفت: اثر هنری یک کالای لوکس نیست، بلکه کالایی غیراقتصادی است که ما در تلاش هستیم این ایده را اصلاح کنیم و بگوییم این اثر می‌تواند کالای اقتصادی هم باشد. هیچ کس فکر نمی‌کرد خرید یک اثر هنر کار تجملاتی باشد. همه می‌گویند یک کار فرهنگی و باعث افتخار است اما عده‌ای فکر می‌کنند اگر اثر هنری را بخرند مشتری اول و آخرش خودشان هستند و امکان اینکه بعد در یک فرصت ان را بفروشند بسیار اندک است و اینکار سرمایه‌گذاری نیست.بنابراین مبادرت به خرید آثار نمی‌کنند.
او اضافه کرد: موج قدرتمند مارکت در سال‌های اخیر نشان داد آثار هنری می‌توانند سرمایه‌گذاری خیلی خوبی هم باشند؛ همان چیزی که در کشورهای پیشرفته به وقوع پیوسته و آثار هنری الان یک امکان سرمایه‌گذاری بینظیر و بهتر از همه عرصه‌ها هستند زیرا بسیاری از پیچیدگی‌های معامله در آن نیست و به سهولت معامله می‌شوند؛ آثار هنری همچنین خوشبختانه در ایران از معافیت مالیاتی برخوردارند.
مدیر حراج تهران در ادامه گفت: شما اگر بخواهید یک اتوموبیل معامله کنید باید یک عالمه مدرک به محضر ببرید اما یک اثر هنری با همان قیمت به راحتی با مبادله یک چک دست می‌گیرید و به خانه می‌برید و می‌توانید بعدها آن را بفروشید. ارزش هنری ارزش افزوده خوبی پیدا کرده است و بسیاری از طریق خرید و فروش دست دوم و سوم اثر هنری به سودهای چشمگیری دست پیدا کردند و همه این‌ها نشان می‌دهد اثر هنری می‌تواند یک کالای اقتصادی و نوعی سرمایه‌گذاری باشد.
او تاکید کرد: گام‌های بیشتری باید در این زمینه برداشته شود تا به سطحی از درک اقتصادی هنر برسیم که در دنیای پیشرفته وجود دارد البته تا همین مرحله هم خیلی نسبت به سابق جلو آمدیم.
سمیع‌آذر در پاسخ به پرسشی مبنی بر ارزیابی‌اش از فعالیت‌های بانک‌ها در حوزه خرید آثار هنری، گفت: بانک پاسارگاد فعلا به عنوان یک نهاد فرهنگی-اجتماعی مبادرت به خرید و تهیه کلکسیون و تاسیس یک موزه کرده و جلو امده است اما هنوز اثر هنری را یک کالای اقتصادی قلمداد نمی‌کند و شما نمی‌توانید از ملک به عنوان وثیقه در یک وام از آثار هنری استفاده کنید. درحالیکه در بانکهای بزرگ دنیا مانند بانکهای سوئیس، آلمان یا انگلستان اثر هنری را به عنوان سرمایه قبول می‌کنند، آن را به عنوان ضمانت قبول دارند و به شما وام می‌دهند. اما در ایران این‌گونه نیست؛ امیدواریم این اتفاق بیفتد، در این صورت به ارزش اقتصادی هنر اهمیت بیشتری داده خواهد شد.
این پژوهشگر تاریخ هنر همچنین اظهار کرد: شما وقتی از هنر صحبت می‌کنید از شمار وسیعی از هنرمندان که به هر شکلی به خوداشتغالی مشغول هستند صحبت می‌کنید. الان کمتر خانواده‌ای است که حداقل یکی از اعضای آن مشغول تحصیل به هنر یا رشته‌های وابسته هنری نباشد. همه این ها احتیاج دارند از نظر اقتصادی تامین شوند، شغل داشته باشند و دولت هیچ کار برای این عده انجام نمی‌دهد؛ الا اینکه فرصت خلق و فروش اثر را به آن‌ها بدهد.
او ادامه داد: برای خلق هر شغلی شما بیش از ۲۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری در سال نیاز دارید در حالیکه اگر این رقم را ضربدر هزاران هنرمند کنید دولت باید میلیاردها تومان در سال برای تامین اشتغال هنرمندان خرج کند؛ به هیچ وجه این هزینه‌ها تامین نمی‌شود اما بخش خصوصی پیشگام شده و دارد فرصت‌هایی را به وجود می‌آورد هنرمند در خانه‌اش بدون یک ریال کمک از بخش عمومی شاغل محسوب شود و تولید کند و این بهترین نوع تولید است. تولید هنر از نظر اقتصادی بسیار ارزشمندتر از تولید مواد خام است. زیرا مواد خام هم هزینه استحصال دارد؛ درحالیکه هنر هیچ هزینه‌ای ندارد.
سمیع‌آذر افزود: این بهترین نوع تولید است و هنرمندان فقط یک شی تولید نمی‌کنند بلکه فرهنگ را گسترش می‌دهند و ارزش‌های زیبایی‌شناسی را اشاعه می‌دهند؛ ما را به پیشینه گرانسنگ فرهنگی هنری وصل می‌کنند این همه دستاورد از منتظر اقتصاد هنر تامین می‌شود. همه رسانه‌ها و نهادهای دولتی کمک کنید اقتصاد هنر تقویت پیدا کند، نه تنها به باروری فرهنگی، بلکه به شرایط بهتر اقتصادی و اجتماعی کمک می‌کند.
نبود حمایت بین‌المللی از هنر ایران، مهم‌ترین خلاء اقتصاد هنر
او درباره فقدان‌های چرخه اقتصادی هنری بیان کرد: اول مکانیسم‌های خیلی قدرتمندی برای حمایت از هنر ایران در سطح بین‌المللی وجود ندارد، در نتیجه هنر ما زیادی به یک شبکه مارکت داخلی محدود است.
مدیر حراج تهران با اشاره به بازار هنر ایران در محدوده خلیج فارس، اظهار کرد: اگر مارکت هنری ایران تقویت شود کیفیت نیز در داخل ارتقا پیدا می‌کند. ما در تولید خیلی قوی هستیم تعداد آثار هنری در کشور ما از کل خاورمیانه بیشتر است. جامعه هنری ما بزرگترین جامعه هنری خاورمیانه است. ما تولید خوبی داریم اما اگر این تولید خوب معرفی و تحلیل و عرضه نشود طبیعتا انگیزه برای ارتقا نخواهد بود.
او در ادامه گفت: این اتفاقی است که باید در عرصه بین‌المللی بیفتد و ما بتوانیم در این صحنه از جایگاه هنریمان دفاع کنیم؛ کاری که چین، کشورهای اروپایی یا روسیه انجام داد. هنر ایران بی حمایت‌ترین هنر منطقه است. همین کشورهای عربی از تعداد اندک هنرمندانشان با خرید اثار و حمایت از مارکت و تلاش برای ایجاد فرصت نمایش حمایت می‌کنند اما ایران فرصت این موضوع را نمی‌دهد و همه چیز به یک بخش خصوصی محدود کوچک و ناتوان واگذار شده در نتیجه ما مارکت بین‌المللی قدرتمندی نداریم.
سمیع‌آذر اظهار کرد: جالب است موسسات بین‌المللی حراج کریستیز یا ساتبیز آن‌ها سراغ هنر ایران می‌روند اما ایران هیچ‌گاه به یک گالری پیشنهاد بدهد هنر ایران را به دنیا معرفی کنند و از مزایای حمایت دولتی ایران نیز برخوردار شوند. وقتی مارکت بین‌المللی تقویت شود مارکت داخلی نیز تقویت می‌شود که به معنای اشتغال توسعه فرهنگی و تکامل زیبایی‌شناختی جامعه ما است.
او با اعتقاد به اینکه «نبود حمایت بین‌المللی از هنر ایران مهم‌ترین خلاء اقتصاد هنر است» گفت: هنر چین با قدرت هرچه تمام تر توسط دولتش حمایت می‌شود بسیاری از هنرمندان چینی منتقد سرسخت دولت آن هستند؛ دولت چین هم تحمل و مدارایی بالایی ندارد اما می‌داند اگر می‌خواهد به ابرقدرت اول دنیا تبدیل شود، فقط با افزایش تولید ناخالص ملی نمی‌تواند این کار را بکند، بلکه باید قدرت فرهنگی‌اش را افزایش بدهد.
مدیر حراج تهران افزود: وقتی هنرمند چینی به بی‌ینال ونیز یا حراج لندن می‌رود، حمایت دولتی پشتش است و به همین دلیل به یکی از قدرتمندترین مارکت‌های دنیا تبدیل شده و از میان هنرمندان چند میلیون دلاری دنیا سه، چهار نفر چینی وجود دارد. چین الان از بسیاری از کشورهای اروپایی جلو زده است. ماهم باید همچین حمایتی را داشته باشید.
گام جدی در حمایت از مارکت هنر برداشته نشده
سمیع‌آذر درباره نتیجه بخشی اقدامات وزارت ارشاد در دولت یازدهم نیز گفت: از وزیر ارشاد گرفته تا معاونت هنری و مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی انگیزه و اراده قدرتمندی برای حمایت از مارکت وجود دارد؛ سه وزیر ارشاد دوره یازدهم تاکنون اعتقاد زیادی به اقتصاد هنر دارند و معتقدند یکی از مزایای اقتصاد هنر این است که وابستگی دولت به هنرکاهش پیدا می‌کند و دولت می‌تواند نقش نظارتی خودش را داشته باشد و دنبال تامین بودجه نباشد.
او ادامه داد: گام‌های جدی در توسعه اقتصاد هنر برداشته نشده است. یک موسسه توسعه هنر تاسیس کردند که به سرمایه‌گذاری در حوزه هنر کمک می‌کند. البته این مؤسسه تازه تاسیس شده است و ما هنوز چیزی ندیدیم اما نشان می‌دهد این اراده در آن هست. در حال حاضر فقط یک اراده و انگیزه وجود دارد که امیدواریم در آینده به گام‌های جدی هم همراه شود.
مدیر حراج تهران درباره حضور شعبه‌های حراجی‌های بین‌المللی مانند «کریستیز» یا «ساتبیز» در ایران اظهار کرد: مشکل حضور موسسات بین المللی اقتصاد هنر در ایران، کمتر فرهنگی و بیشتر فنی-اقتصادی است؛ ما باید به سیستم‌های خرید اعتباری دنیا وصل شویم که هرکسی بتوانم از تهران با کارت اعتباری خودش خرید کند. ما بیمه آثار هنری نداریم تازه شرکت‌های هنری این کار را شروع کرده‌اند. گمرک ما هنوز درباره انتقال آثار هنری بسیار کند تصمیم می‌گیرد و هماهنگ شده نیست. در عین حال در ایران انتقال پول به بانکهای دنیا به سختی انجام می‌شود.
صد در صد درباره اصالت آثار ایمان داریم
او درباره ادعاهایی مبنی بر جعلی بودن اثر سهراب سپهری در آخرین حراج تهران نیز بیان کرد: هیچ منبع موثق و هیچ کارشناس شناخته شده‌ای این تردیدها را درباره صحت آثار نداشته است، بلکه منابع مجهول‌الهویه که سطح کارشناسی ندارند و حتی اثر را از نزدیک ندیده‌اند اظهار نظری می‌کنند که بیشتر قصد مخدوش کردن اثر را دارند. این بیشتر یک نوع دشمنی با حراج و هنر و رونق اقتصاد هنر است.
سمیع‌آذر ادامه داد: درباره سهراب سپهری یا هر هنرمند دیگر حتی اگر یک درصد تردید داشته باشیم اثر را نمی‌آوریم. ما صد در صد درباره اصالت آثار ایمان داریم و پای ان می‌ایستیم. اگر لازم باشد به هر کارشناسی اثر را نشان می‌دهیم. اما اگر شائبه‌ای باشد به حراج نمی‌آوریم. ما کاری را می‌آوریم که هم خودمان و هم قاطبه کارشناسان نظر صد در صد دارند. ما هم هیچوقت نمی‌توانیم جلوی این حرف‌ها و ادعاها را بگیریم.
مدیر حراج تهران گفت: متاسفانه در یک فضای رسمی که قابل پیگرد حقوقی باشد نمی‌زند اگر فردی رسیدگی کنیم و مورد پیگرد قانونی قرار بدهیم. وقتی در مجازی حرف می‌زند و مصون از پاسخگویی است. ما فقط آن را یک زمزمه بدخواهانه تلقی می‌کنیم و فکر نکنم تاثیری داشته باشد.
حراج هنرمندان معاصر دی‌ماه برگزار می‌شود
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره دوره دوم حراج تهران در سال اظهار کرد: دومین دوره حراج تهران ۲۲ دی‌ماه برگزار خواهد شد؛ این حراج دربرگیرنده آثار هنرمندان معاصر ایران است، درحالیکه حراج قبلی بیشتر به هنرمندان مدرنیست و کلاسیک اختصاص داشت. این‌ها هنرمندانی هستند که در قید حیات هستند و یا رویکردهای معاصر دارند و چهره‌های جوان به کرات دیده می‌شود. هنوز مشخص نشده است چهره‌های معمول مانند سهراب سپهری، پرویز تناولی، محمد احصایی و منوچهر یکتایی در این حراج نخواهند بود.
سمیع‌آذر همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا مانند همیشه بعد از حراج اول امسال نشست مطبوعاتی برگزار نشد؟ بیان کرد: برای اینکه من به طور متفرقه با چند جا صحبت کردم و احساس کردم دیگر نیازی به برگزاری نشست مطبوعاتی برای حراج اول وجود ندارد؛ اما شاید برای دور دوم نشست مطبوعاتی برگزار کردیم.
