آب نیاشامیدنی!

«آبِ خانه‌ها شور و تلخ شده است. مجبوریم آب بسته‌بندی بخریم.» اهالی کرمان از افت چشمگیر کیفیت آب آشامیدنی‌شان می‌گویند. یکی از آنها تعریف می‌کند که کیفیت آب شهری‌شان آن‌قدر بد شده است که اگر بخواهی آن را بجوشانی و بعد از سردشدن مصرف کنی، حالت تهوع می‌گیری.

این ماجرا برای کاشانی‌ها و یزدی‌ها هم رخ داده است. حالا خرید دستگاه‌های خانگی تصفیه آب در شهرهایی که با تنش آبی مواجهند، روند افزایشی دارد. هدایت فهمی کارشناس منابع آب وزارت نیرو با تأیید این موضوع به «شهروند» می‌گوید: «به‌طور کلی کیفیت آب شرب مناطق و شهرهایی که میزان برداشت از آبخوان‌های آن بیش از حد استاندارد است، تحت‌تأثیر قرار گرفته است و استفاده بیش از ظرفیت تجدیدشوندگی آبخوان و دینامیک آبخوان‌ها، کیفیت آب شرب را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.» هدایت فهمی کارشناس منابع آبی وزارت نیرو ضمن بیان این مطلب ادامه داد: استان‌های فلات مرکزی کشور (استان‌های مرکزی، قم، کاشان) خراسان و کرمان به دلیل اضافه برداشت‌های متناوب در سال‌های گذشته با افت شدید کیفیت آب مواجه شده‌اند.

و البته تأکید می‌کند: احیای کیفیت آب این مناطق سال‌های‌ سال زمان می‌برد. گرچه بسیاری از کارشناسان معتقدند، شورشدن آب و افت کیفیت آب رخدادی تقریبا غیرقابل برگشت است.

شوری آب بازار فیلترهای تصفیه آب را داغ کرد

براساس برنامه ششم توسعه میزان برداشت آب باید ١١‌میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند، افزود: میزان تجدیدشوندگی آب در ایران ٣٤‌میلیارد مترمکعب است؛ درحالی ‌که میزان برداشت از آبخوان‌ها در ایران ٤٠ الی ٤٤‌میلیارد مترمکعب عنوان می‌شود. در واقع بیش از ٦‌میلیارد مترمکعب بیش از ظرفیت‌مان برداشت می‌کنیم.

هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو می‌گوید: وضع آبی کشور به ٦ مرحله تقسیم می‌شود: مرطوب، نرمال، قابل ‌تحمل، دارای تنش آبی، تنش آبی و کمبود آب. وی گفت: خوزستان، گیلان و مازندران در وضع تنش آبی و کمبود آب و تأمین نیازهای آبی، ١٨ استان در تنش آبی شدید و ٩ استان در وضع کمبود آب هستند.

شاید گمان شود که افت کیفیت آب به افزایش مصرف آب معدنی در شهرهای گرمسیر منجر شده اما این اضافه برداشت به نفع فیلترهای تصفیه آب شده است. فروهر دبیر انجمن آب معدنی درگفت‌وگو با «شهروند» توضیح می‌دهد: این چشم‌انداز وجود دارد که در سال‌های آینده میزان مصرف آب‌های معدنی درشهرهایی که با افت کیفیت مواجه هستند، افزایش یابد اما هنوز شورشدن آب تأثیر چندانی نداشته است.

او توضیح داد: بیشتر استان‌های فلات مرکزی همچون قم و استان مرکزی به سمت استفاده از فیلترهای تصفیه آب زیر سینکی می روند. بیشتر مردم در این شهرها با استفاده از این فیلترها PDF آب را کاهش می‌دهند و آب را با حذف املاح، شیرین و آشامیدنی می‌کنند.

دبیر انجمن آب‌های بسته‌بندی در رابطه با استان‌هایی که بیشترین سرانه مصرف آب معدنی را دارند، گفت: استان‌های شمالی کشور به دلیل مسافرپذیربودنشان، تهران به دلیل جمعیت بالایش، شهرهای جنوبی و نفت‌خیز به دلیل قطب صنعتی‌بودن بالاترین میزان مصرف آب معدنی را به خود اختصاص داده‌اند. البته اصفهان هم به تازگی به شهرهای پرمصرف آب معدنی اضافه شده است.

به گفته او، سرانه مصرف آب معدنی در ایران به ازای هر نفر سالانه ١٥ الی ٢٠ لیتر است؛ درحالی ‌که این رقم در کشور ترکیه ١٤٠ لیتر و امارات بیش از ١٣٠ لیتر است.

در کوتاه‌مدت امیدی به بهبود کیفیت آب نیست

درحالی کیفیت آب بسیاری از شهرهای فلات مرکزی طعم شوری به خود گرفته که کارشناسان آب شورشدن آب‌های زیرزمینی را یک فرآیند برگشت‌ناپذیر می‌دانند. به گفته آنها، این رخداد به دنبال پیشروی آب‌های شور و پسروی آب‌های شیرین رخ می‌دهد و آب‌های شور جایگزین آب‌های شیرین می‌شود. به‌عنوان مثال آن قسمت از آبخوان دشت‌های کاشان که شور شده، دیگر قابل برگشت نیست، حتی اگر تمام چاه‌های اطراف مسدود شود و تغذیه طبیعی به آنها برسد، آب آن بخشی که شور شده، دیگرشیرین نمی‌شود.

البته کارشناس منابع آبی وزارت نیرو معتقد است که بهبود کیفیت آب در درازمدت امکان‌پذیر است. فهمی می‌گوید: بهبود کیفیت آب استان‌هایی همچون کرمان، کاشان و خراسان در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و به سال‌ها زمان نیاز دارد. براساس مصوبه کمیسیون عالی آب باید میزان برداشت از منابع آبی ٢٥درصد کاهش یابد و به ٧٥‌درصد مصرف فعلی برسد.

تبخیر شوری آب را افزایش داد

تبخیر یکی دیگر از دلایل شوری و آلودگی آب شرب است که کارشناس منابع آبی وزارت نیرو به آن اشاره کرده و توضیح می‌دهد: میزان تبخیر در کشور بین ٢ تا ٤متر متغیر است که این میزان بسیار بالاست، به‌طوری که از میزان ٤١١‌میلیارد مترمکعب بارندگی سالانه درکشور ٢٩٧‌میلیارد مترمکعب آن تبخیر می‌شود.

در عمق ٣٠٠ متری هم به آب نمی‌رسیم

تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها از دیگر عواملی است که به کاهش ٢٥‌درصدی منابع زیرزمینی و افت کیفیت آب منجر شده است. فهمی توضیح می‌دهد: در سال‌های گذشته بیشتر بارش‌ها به صورت کوتاه‌مدت و در زمان کم بوده است و بارش کوتاه به منابع زیرزمینی منتقل نمی‌شود. او با اشاره به کم‌شدن بارش برف گفت: برف مدت زیادی می‌ماند و کم‌کم آب می‌شود که درحال حاضر بارش برف کم شده که یکی از دلایل گرم‌‌شدن کره‌زمین است و تبخیر آب نیز افزایش یافته، بنابراین منابع در دسترس کاهش یافته است. این کارشنان منابع آبی با اشاره به این‌که زمانی ١٣٠‌میلیارد مترمکعب منابع زیرزمینی داشتیم که درحال حاضر به حدود ٩٠‌میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، ادامه داد: زمانی با ۲۰متر چاه به آب می‌رسیدیم اما الان در همان‌جا در عمق ۳۰۰متری هم مشکل آب هست و باغات درحال خشک‌شدن است.

استفاده ناپایدار از آب یکی از دلایل اصلی بالقوه بحران آب

در ۵۰‌سال گذشته، با افزایش جمعیت چهاربرابری ایران، فشار بر منابع نیز افزایش یافته است. جمعیت ایران در ‌سال ۲۰۱۵، به نسبت ابتدای قرن ۱۹ از ۱۰‌میلیون نفر به ۷۹‌میلیون نفر رسیده است؛ به‌طور مشابه، جمعیت شهری از حدود ٣/٧‌میلیون نفر به ۵۸‌میلیون نفر افزایش یافته است. امروزه ٥/٧٣درصد از جمعیت ایران در مناطق شهری زندگی می‌کنند. ٨ شهر ایران از جمعیتی بیشتر از یک‌میلیون نفر برخوردار است. این به معنی افزایش روزافزون تقاضا برای آب آشامیدنی و آب برای غذاست. استفاده ناپایدار از آب یکی از دلایل اصلی بالقوه بحران آب است. بیش از ۲۵درصد مصرف آب در ایران ناپایدار است. این بدین معنی است که ۲۵درصد از کل برداشت آب از آبخوان‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، بیش از مقداری است که توسط چرخه هیدرولوژیکی تجدید می‌شود.

ایران رکورددار تخریب آب‌های زیرزمینی

ایران درحال حاضر کشوری با بالاترین میزان تخریب آب‌های زیرزمینی در جهان است. برآورد می‌شود که آب‌های زیرزمینی ۵۵درصد از کل تقاضای آب را تأمین می‌کنند. این وضع منجر به تخریب آب‌های زیرزمینی و صدمه برگشت‌ناپذیر به اکوسیستم‌های آبی و پیکره آب‌های سطحی می‌شود. مانند خشک‌شدن دریاچه ارومیه. برداشت‌های تهاجمی آب‌های زیرزمینی نیز سبب کاهش میزان آب‌های زیرزمینی، تخریب زمین و کاهش کیفیت آب شده است. با وجود این بحران جدی در آینده، بهره‌وری آب در ایران ازجمله کمترین میزان بهره‌وری‌ها در منطقه است. بهره‌وری کل آب به‌عنوان خروجی اقتصادی (تولید ناخالص داخلی) در واحد حجم (مترمکعب) آب برداشت‌شده، تعریف می‌شود.