احتمال وقوع تنش آبی شدید در فصل پاییز
تنش آبی زمانی رخ می‌دهد که منابع و مصارف آب در شهرها و روستاها برابر شود. به این ترتیب هر اتفاقی ممکن است تأمین آب شهرها را با مشکل مواجه کند.
هرساله بسته به میزان بارش‌ها، تعداد شهرهای در معرض تنش آبی ایران تغییر می‌کند و همواره شهرها در معرض مشکل کم‌آبی هستند اما اغلب هشدارها در فصل تابستان به‌دلیل افزایش حجم مصرف اعلام می‌شود.
درحالی که کارشناسان معتقدند در فصل پاییز که کفگیر به ته دیگ منابع آبی خورده، احتمال وقوع تنش آبی در شهرها و تأمین نیازهای آنها بیشتر است. با این وجود ستار محمودی، سرپرست وزارت نیرو، در حاشیه نمایشگاه آب و فاضلاب اعلام کرده است که «در حال حاضر شهری با تنش آبی در کشور وجود ندارد».
ستار محمدی در حاشیه سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی آب و آبفا در جمع خبرنگاران اعلام کرده است: «درحال‌حاضر شهری با تنش آبی در کشور وجود ندارد و در حال حاضر نیز تأسیسات آبی را برای تعمیر و نگهداری و آماده‌شدن برای سال آینده آماده کرده‌ایم». این جمله، پیام حل مشکل آب را به مخاطبانی که با مفاهیم و تعاریف وزارت نیرو آشنا نیستند، مخابره می‌کند. البته کارشناسان معتقدند خروج شهرها از لیست مناطق با تنش آبی به‌دلیل بارش پاییزی به مفهوم حل مشکل آب نیست.
عباسقلی جهانی، عضو سابق شورای جهانی آب، برای اظهارنظر در این رابطه چندین پرسش را مطرح می‌کند.او می‌گوید: ابتدا باید بدانیم مستندات لازم درخصوص تعادل منابع و مصارف در شهرها چیست. جمعیت زیر پوشش این شهرها چقدر بوده است؟ منظور از مسئله تنش آبی چیست؟ آیا مسئله کمبود آب برای تأمین نیازهاست یا اینکه آبی وجود دارد که با کاهش مصرف، می‌توان شرایط را مدیریت کرد؟
به گفته جهانی، پاییز فصلی است که تقریبا تمام منابع آب کشور به حداقل خود می‌رسد. اگرچه یک عده فکر می‌کنند که کمبودها در تابستان بروز می‌کند اما با وجود مصرف بالا در تابستان، چون منابع آبی در پاییز به انتها می‌رسد و در این فصل با شروع بارندگی، ذخایر سدها بازسازی می‌شوند، گذر از پاییز یک حالت کاملا ریسکی دارد.
او اضافه می‌کند: تا انتهای مهر به طور متوسط حدود هفت میلیمتر بارندگی در سراسر کشور رخ داده است. در چنین شرایطی صحبت از عدم تنش آبی یک ابهام به همراه دارد. باید ببینیم منظور از نبود تنش به مقطع زمانی پاییز بازمی‌گردد یا اینکه سال آبی آینده را نیز شامل خواهد شد.
این عضو سابق شورای جهانی آب با اشاره به اینکه اطلاعات دقیقی از وضعیت منابع تأمین آب شهرهای بزرگ در دسترس ندارد، با تکیه بر حس کارشناسی خود، اظهارات سرپرست وزارت نیرو را کمی خوش‌بینانه توصیف می‌کند.
او می‌گوید: مسئله تنش آبی و آثار و تبعات آن در کلان‌شهرهای استان‌های خراسان، مناطق جنوب شرقی کشور، شهرهای جنوبی نظیر بندرعباس، یزد و کرمان که در حوضه آبریز مرکزی واقع شده‌اند، بسیار محتمل است اما از آنجا که به‌دلیل حضور در خارج از وزارت نیرو به اطلاعات و آمار دسترسی ندارم، به‌طور دقیق درباره وضعیت تنش آبی نمی‌توانم اظهارنظر کنم.
بارش زمستانه، مؤثر بر تنش آبی شهرها
با وجود اینکه عباسقلی جهانی احتمال وقوع تنش آبی در فصل پاییز را به‌دلیل اتمام ذخایر آبی بسیار محتمل می‌داند، هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، در گفت‌وگو با «شرق» بیان می‌کند: معمولا تنش آبی در تابستان رخ می‌دهد زیرا در این فصل مصرف آب زیاد بوده و حجم مخازن و توزیع آب در برخی شهرها با هم برابر می‌شود.
او ادامه می‌دهد: در پاییز میزان مصرف کاهش می‌یابد و تبخیر کم می‌شود. به‌همین‌دلیل هشدار درباره تنش آبی شهرها محدود به تابستان می‌شود.
به گفته فهمی، شهر دارای تنش آبی شهری است که منابع و مصارف آب آن سربه‌سر می‌شود و اگر اتفاقی برای این شهر رخ دهد، ممکن است وزارت نیرو نتواند نیازهای شهر دارای تنش را تأمین کند.
براساس آمارهای ارائه‌شده از سوی حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور، در تیرماه سال جاری، تعداد شهرهای دارای تنش آبی کشور در سال ۹۴، ۵۴۷ شهر بوده است که میزان منابع و مصارف آب آنها با هم برابر است. براساس سخنان او، تعداد شهرهای دارای تنش آبی در سال ۹۵ به ۳۰۱ شهر و در سال ۹۶ به ۲۸۹ شهر کاهش یافته است. وزارت نیرو برای رفع نیاز برخی از شهرهای کشور از جمله بندرعباس، برنامه‌ریزی کرده بود که از حجم مرده مخزن سد نیز با کمک پمپاژ آب استخراج کند تا نیازهای آبی این شهر جنوبی کشور تأمین شود. اما این اقدام در واقع تسکینی بر زخم افزایش مصرف در کلان‌شهری نظیر بندرعباس بوده و به‌زودی این شهر به منابع آب جدید برای رفع نیازهای فزاینده جمعیت این شهر احتیاج پیدا می‌کند.
تأمین نیازهای آبی شهرها وابستگی زیادی به وضعیت بارش‌های کشور دارد. معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا نیز اشاره‌ای به این نکته داشته و می‌گوید: اصولا وزارت نیرو در سال‌های خشک برای تأمین نیازها دچار مشکل می‌شود. در برخی شهرها مخازنی داریم که با توجه به افزایش جمعیت، ظرفیت آن کفاف نیازهای بخش اضافه‌شده جمعیت را نمی‌دهد. بنابراین در فاصله پروخالی‌شدن مخزن، وارد تنش آبی می‌شویم.
او حجم بارش‌های سال آبی جاری را که از ابتدای مهر امسال آغاز شده است، تا ۲۲ مهر ماه، دو برابر میزان بارش در مدت مشابه سال قبل اعلام می‌کند. این مقام مسئول ادامه می‌دهد: به‌طور میانگین در سراسر کشور هفت میلیمتر بارندگی داشته‌ایم اما توزیع مکانی بارش‌ها مناسب نیست. میزان بارش در شمال کشور بیش از سایر نقاط است.
فهمی درباره اینکه آیا در سال آبی جاری با مشکل خشکسالی مواجه خواهیم بود یا خیر، با اشاره به پیش‌بینی‌های اولیه هواشناسی عنوان می‌کند: این سازمان میزان بارش‌های سال آبی جاری را کمتر از نرمال پیش‌بینی کرده است اما ما در وزارت نیرو سال آبی نرمالی را پیش‌بینی کرده‌ایم. وضعیت بارش‌ها در زمستان خیلی تعیین‌کننده است. مخازن و ذخایر برفی در بروز تنش آبی بسیار مؤثر هستند و برای قضاوت‌کردن درباره وضعیت تنش آبی شهرها، کمی زود است.
