نحوه استفاده و تعویض چسب زخم بستر: گام‌به‌گام + چک‌لیست

زخم بستر یا زخم فشاری زمانی ایجاد می شود که فشار مداوم بر قسمتی از پوست، به ویژه در نقاط استخوانی بدن، باعث کاهش خون رسانی، مرگ بافت و تشکیل زخم شود.

معمولاً عمده خطاها در تعویض پانسمان، استفاده نادرست از تکنیک استریل، برداشت نامناسب پانسمان قبلی و بی توجهی به علایم عفونت است. اگر این موارد به خوبی رعایت شوند، روند بهبودی تسهیل می شود.برای درمان مؤثر، علاوه بر تخفیف فشار موضعی، مراقبت دقیق از زخم، نظافت منظم و انتخاب یا خرید چسب زخم بستر مناسب اهمیت زیادی دارد.

راهنمای گام به گام تعویض چسب یا پانسمان زخم بستر

در ادامه مراحل گام به گام استفاده و تعویض چسب برای زخم فشاری (زخم بستر) را با رعایت نکات مهم و چک لیستی که بتوانید در مراقبت روزانه به آن اعتماد کنید، ارائه می دهیم.

اما توجه کنید: این راهنمایی ها جای توصیه و نظارت مستقیم پزشک یا پرستار را نمی گیرد، خصوصاً در موارد زخم های عمیق یا مشکوک به عفونت!

۱- آماده سازی محیط و تجهیزات

پیش از شروع، محیط را تمیز و مرتب کنید. نور کافی فراهم کرده و تمام وسایل مورد نیاز را در دسترس قرار دهید تا در طول کار نیازی به جابه جایی نداشته باشید.

این کار باعث می شود مدت زمانی که زخم در معرض هوا قرار می گیرد کاهش یابد و خطر آلودگی کمتر شود.

۲- شستشو و گندزدایی دست ها

پیش از تماس با زخم، دستان خود را با آب و صابون بشویید یا از محلول ضدعفونی کننده استفاده کنید. رعایت این مرحله از اصول تکنیک آسپتیک است و از انتقال میکروب ها به زخم جلوگیری می کند. (منبع: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov)

۳- پوشیدن دستکش و محافظ (در صورت نیاز روپوش)

پوشیدن دستکش استریل یا حداقل تمیز الزامی است. این کار علاوه بر حفاظت از زخم، از انتقال آلودگی بین زخم و مراقب نیز پیشگیری می کند. در صورت وجود خطر پاشش ترشحات، استفاده از روپوش محافظ توصیه می شود.

۴- برداشتن پانسمان قبلی

پانسمان قبلی را با دقت از یک سمت پوست جدا کنید. در صورتی که چسبیده باشد، از آب ولرم یا سرم نمکی برای مرطوب کردن استفاده کنید تا بدون آسیب به بافت جدید جدا شود.
کشیدن ناگهانی پانسمان می تواند باعث پارگی بافت تازه شود.

۵- ارزیابی وضعیت زخم و پوست اطراف آن

پس از برداشتن پانسمان، ظاهر زخم را به دقت بررسی کنید: رنگ، میزان ترشح، بوی زخم، تورم یا قرمزی غیرعادی، و میزان درد. اندازه و عمق زخم را یادداشت کنید تا روند بهبود قابل پیگیری باشد.

در صورت مشاهده ی بوی بد، ترشح زیاد یا گرمای موضعی، احتمال عفونت وجود دارد و باید با پزشک مشورت شود.

۶- تمیز کردن زخم

زخم را به آرامی با سرم نمکی استریل (NaCl 0.9٪) شستشو دهید. در صورت نیاز، می توانید از گاز استریل برای پاک کردن از مرکز به اطراف استفاده کنید تا آلودگی به داخل منتقل نشود.

استفاده از بتادین، پراکسید هیدروژن یا الکل بدون تجویز پرستار یا پزشک توصیه نمی شود، چون این مواد به بافت سالم آسیب می زنند.

۷- خشک کردن اطراف زخم

با گاز استریل یا پارچه نرم، اطراف زخم را به آرامی خشک کنید. هرگونه رطوبت باقیمانده می تواند موجب پوست پوسیدگی (maceration) شود و روند ترمیم را به تأخیر اندازد.

۸- قرار دادن پانسمان جدید

پانسمان تازه را متناسب با نوع و وضعیت زخم انتخاب کنید. برای زخم های دارای ترشح، از پانسمان فوم یا آلژینات استفاده می شود و برای زخم های سطحی تر می توان از هیدروکلوئید یا فیلم شفاف بهره برد.

پانسمان باید محیط مرطوب و محافظ فراهم کند ولی نباید باعث خیس شدن بیش از حد زخم شود.

۹- چسباندن لبه ها و کنترل نشت

لبه های پانسمان را با دقت روی پوست بچسبانید تا تماس کامل برقرار شود ولی فشار بیش از حد وارد نشود.

در صورت مشاهده نشت مایع از لبه ها، پانسمان باید سریع تر از موعد تعویض گردد تا از آلودگی جلوگیری شود.

۱۰- مستندسازی و نظافت پس از کار

در پایان، اطلاعاتی مانند تاریخ، ساعت، نوع پانسمان، وضعیت زخم و هر تغییر غیرعادی را یادداشت کنید. سپس وسایل آلوده را در کیسه مخصوص زباله بیولوژیکی بیندازید و دست ها را دوباره بشویید.

این ثبت دقیق به پرستار یا پزشک کمک می کند تا روند درمان را بهتر پیگیری کند.

چک لیست جامع تعویض پانسمان زخم بستر

پیش از شروع:

• محیط تمیز و نور مناسب
• وسایل و پانسمان های لازم آماده شده اند
• راهی برای دفع پانسمان های آلوده فراهم است
• دست های خود شسته و ضدعفونی شده اند
• دستکش استریل یا تمیز پوشیده شده

در هنگام تعویض:

• پانسمان قبلی به آرامی باز شود
• وضعیت زخم و اطراف آن بررسی شود
• زخم با سرم نمکی یا محلول مجاز تمیز شود
• اطراف زخم به آرامی خشک شود
• پانسمان مناسب گذاشته شود (بدون فشار اضافی)
• لبه ها چسبانده شده و نشت کنترل شود

پس از تعویض:

• مستندسازی کامل انجام شود (تاریخ، ساعت، نوع پانسمان، تغییرات وضعیت)
• محیط و ابزار تمیز شده و وسایل آلوده دور ریخته شوند
• دست ها مجدداً شسته شوند

نکات کلیدی و هشدارهای استفاده و تعویض چسب زخم بستر

۱- فشارزدایی مداوم

اگر پانسمان گذاشته شود ولی فشار بر روی زخم ادامه یابد، فرایند بهبود مختل می شود. تغییر وضعیت بیمار هر ۱ تا ۲ ساعت توصیه می شود.

۲- انتخاب پانسمان مناسب

پانسمان باید به گونه ای باشد که محیط مرطوب و محافظ ایجاد کند بدون اینکه باعث خیس شدن بیش از حد شود.

انواع رایج شامل فوم، هیدروکلوئید، آلژینات، فیلم شفاف هستند.

۳- تعویض پانسمان به موقع

پانسمان را تا حد امکان نگه دارید، مگر اینکه نشتی رخ دهد، پانسمان کنده شود یا پزشک دستور تعویض دهد.

۴- پایش علایم عفونت

اگر بوی بد، ترشح زیاد، قرمزی، تورم، درد غیر معمول یا احساس گرما مشاهده شود، باید سریعاً با تیم درمانی تماس گرفت.

۵- تغذیه و وضعیت عمومی بیمار

برای ترمیم زخم، پروتئین کافی، ویتامین C، روی (زینک) و کالری کافی اهمیت دارد.

۶- عدم استفاده از مواد آسیب رسان

استفاده از بتادین یا پراکسید بدون دستور متخصص، ممکن است به بافت های سالم آسیب بزند.

جمع بندی

موفق ترین برنامه های مراقبت از زخم بستر آنهایی هستند که در آن ها سه اصل همیشه رعایت می شود: بهداشت، فشارزدایی و انتخاب هوشمند پانسمان.

طبق مطالعه ای، بیمارانی که پانسمان شان بر اساس میزان ترشح و نوع بافت انتخاب شده بود، ۴۰٪ سریع تر از دیگران بهبود یافتند.

نکته مهم تر این است که تعویض مکرر و غیرضروری پانسمان گاهی بیشتر از کمک، به روند ترمیم آسیب می زند.

هر تعویض، خطر آلودگی را بالا می برد و رطوبت درمانی زخم را به هم می زند. به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند تنها زمانی پانسمان تعویض شود که نشتی یا آلودگی قابل مشاهده وجود داشته باشد، نه صرفاً براساس عادت روزانه.

از سوی دیگر، طبق گفته Mayo Clinic، تغذیه و جابه جایی منظم بدن نقش تعیین کننده ای در ترمیم دارند، حتی بیش از نوع چسب یا پانسمان!

سوالات متداول

هر چند وقت یک بار باید چسب زخم بستر را عوض کرد؟

بستگی به نوع پانسمان و میزان ترشح زخم دارد. پانسمان های فوم یا هیدروکلوئید معمولاً بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت دوام دارند. اگر نشتی یا بوی بد وجود دارد، باید زودتر تعویض شوند.

آیا می توان از بتادین برای تمیز کردن زخم بستر استفاده کرد؟

خیر. بتادین به سلول های در حال ترمیم آسیب می زند و روند بهبودی را کند می کند. بهتر است فقط از سرم نمکی استریل استفاده شود.

چه نوع پانسمانی برای زخم بستر بهتر است؟

انتخاب پانسمان بستگی به عمق و ترشح زخم دارد:

• هیدروکلوئید برای زخم های سطحی با ترشح کم
• فوم یا آلژینات برای زخم های عمیق تر
• ژل مرطوب کننده برای زخم های خشک

اگر زخم بستر بوی بد بدهد چه باید کرد؟

بوی بد معمولاً نشانه عفونت است. در این حالت باید پانسمان عوض شود و پزشک درباره استفاده از آنتی بیوتیک تصمیم بگیرد.

آیا بیمار می تواند خودش پانسمان را عوض کند؟

در زخم های خفیف (مرحله ۱ و ۲) بله، با رعایت اصول استریل. اما در زخم های عمیق یا دارای ترشح زیاد، حتماً باید پرستار یا پزشک متخصص کار را انجام دهد.