چرا سبزیجات صادراتی ایران مدام برگشت می‌خورند؟
بازتاب– در سال‌های اخیر، محصولات کشاورزی ایران، به‌ویژه سبزیجات، با چالش‌های متعددی در فرآیند صادرات روبه‌رو بوده‌اند. یکی از مهم‌ترین مشکلات، برگشت مکرر این محصولات از بازارهای هدف، به‌ویژه از کشورهای بزرگ واردکننده مانند روسیه است. این چالش‌ها نه تنها بر کاهش اعتبار محصولات کشاورزی ایران در بازارهای جهانی تأثیر گذاشته، بلکه می‌تواند مانعی برای توسعه صادرات و افزایش ارزآوری کشور باشد.
کشورهای پیشرفته مانند ترکیه و روسیه سال‌ها است که به سموم طبیعی و روش‌های نوین مانند استفاده از زنبورها برای کنترل آفات روی آورده‌اند. این روش‌ها علاوه بر کاهش هزینه‌های تولید، کیفیت محصولات را نیز افزایش می‌دهند. در حالی که اتحادیه اروپا به زودی واردات محصولات کشاورزی تولید شده با سموم شیمیایی را ممنوع خواهد کرد، ایران همچنان با استفاده از سموم شیمیایی در بخش کشاورزی خود دست و پنجه نرم می‌کند.
چالش‌های سموم و استانداردهای جهانی
امروزه استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای محصولات کشاورزی وارداتی وضع شده است. این تغییرات، که با هدف کاهش خطرات سلامتی برای مصرف‌کنندگان و حفاظت از محیط‌زیست انجام می‌شود، فشار زیادی بر کشورهای صادرکننده وارد کرده است.
ایران، با وجود تولیدات فراوان و کیفیت بالا در برخی از محصولات کشاورزی، همچنان با مشکل استفاده بی‌رویه از سموم شیمیایی مواجه است. سموم پرخطر که معمولاً به‌منظور افزایش عملکرد یا مقابله با آفات استفاده می‌شوند، باقی‌مانده‌های خطرناکی در محصولات کشاورزی به‌ویژه در سبزیجات و میوه‌ها به جا می‌گذارند. بسیاری از کشورهای واردکننده، به‌ویژه روسیه، که یکی از بزرگ‌ترین بازارهای هدف ایران است، از ورود این محصولات با باقی‌مانده سموم ممانعت می‌کنند و در نتیجه محموله‌های صادراتی برگشت می‌خورند.
مشکلات حمل‌ونقل و ترابری: معطلی در بندر و فساد محصولات
یکی دیگر از مشکلات جدی در صادرات سبزیجات ایران، فرآیند حمل‌ونقل و ترابری است. در حالی که کشورهای رقیب مانند ترکیه، به‌ویژه در بخش صادرات سبزیجات، با استفاده از سیستم‌های پیشرفته حمل‌ونقل هوایی و ارسال به‌روز و ساعت محصولات، توانسته‌اند به‌سرعت به بازارهای جهانی دست یابند، ایران همچنان با مشکلات زیادی در این بخش روبه‌رو است. بارهای صادرکنندگان ایرانی گاهی تا چند روز در بندر معطل می‌مانند، که این تأخیرات موجب فساد محصولات و کاهش کیفیت آنها می‌شود. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که حتی محموله‌های سیب ایرانی به مدت ۱۵ روز در صف ترانزیت می‌مانند تا از مرز عبور کنند، که این امر می‌تواند به فساد یا کاهش کیفیت محصولات منجر شود.
این مشکل در کنار سایر مسائل مانند عدم وجود زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل، عدم هماهنگی میان شرکت‌های حمل‌ونقل و موانع گمرکی، باعث می‌شود که محصولات ایرانی نتوانند به‌سرعت و در شرایط مطلوب به بازارهای جهانی برسند.
نقص در نظارت و ترویج: باقی‌مانده سموم در محصولات
مشکل دیگر به نظارت و ترویج در صنعت کشاورزی ایران باز می‌گردد. در حال حاضر، به‌رغم وجود سموم کم‌خطر در بازار، کشاورزان و گلخانه‌داران به‌دلایل اقتصادی از سموم پرخطر و با دوره کارنس طولانی استفاده می‌کنند. این سموم نه تنها به سلامتی مصرف‌کنندگان آسیب می‌زنند، بلکه باعث افزایش باقی‌مانده سموم در محصولات کشاورزی می‌شوند و کیفیت آنها را برای صادرات به کشورهای حساس مانند روسیه پایین می‌آورند.
کارشناسان حوزه کشاورزی بر این باورند که کشاورزان به دلیل نگرانی از هزینه‌های بالا و مشکلات اقتصادی، از سموم با دوره کارنس طولانی استفاده می‌کنند تا از فساد محصولات جلوگیری کنند. این موضوع به‌ویژه در گلخانه‌ها که در شرایط خاص آب‌وهوایی کشت می‌کنند، مشهود است. گلخانه‌داران برای کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از بروز بیماری‌ها، اغلب از سموم با دوره کارنس طولانی استفاده می‌کنند، اما این کار باعث می‌شود که محصولاتی با باقی‌مانده سموم بالا به بازار عرضه شوند.
آموزش و نظارت دقیق بر مصرف سموم از مسائل حیاتی در جلوگیری از چنین مشکلاتی است. ترویج روش‌های صحیح و نظارت دقیق می‌تواند به کاهش باقی‌مانده سموم در محصولات و افزایش کیفیت آنها کمک کند.
واکنش‌ها و پیشنهادات فعالان بخش کشاورزی
به گفته مسعود گیل‌آبادی، رئیس انجمن صنایع تولیدکنندگان سموم، مشکل اصلی در صادرات سبزیجات ایران به کشورهای بزرگ واردکننده، تنها به کیفیت محصولات برنمی‌گردد. وی معتقد است که یکی از دلایل اصلی این مشکل، عدم تمایل تولیدکنندگان به صادرات به دلیل تفاوت قیمت ارز آزاد و نیمایی و تعهدات ارزی است. همچنین، گیل‌آبادی بر لزوم بهبود فرآیندهای حمل‌ونقل و ترابری تأکید کرده و می‌گوید که اگر فرآیند صادرات سریع‌تر و کارآمدتر باشد، از فساد محصولات جلوگیری خواهد شد.
علی‌محمد عرب، کارشناس پیشین سازمان حفظ نباتات، نیز در گفتگو با مهر بر لزوم استفاده از سموم با دوره کارنس کوتاه‌تر تأکید کرده است. وی معتقد است که استفاده از سموم با دوره کارنس بلند در گلخانه‌ها، به دلیل صرفه‌جویی اقتصادی، اشتباه است و می‌تواند سلامت محصولات را به خطر بیندازد. عرب پیشنهاد می‌کند که کشاورزان باید از سموم کم‌خطر و با دوره کارنس کوتاه‌تر استفاده کنند و در صورت نیاز به تکرار سم‌پاشی، باید این کار را به‌طور اصولی انجام دهند.
تلاش برای بهبود و راهکارها
سبزیجات و محصولات کشاورزی ایران با وجود ظرفیت‌های فراوان، در حال حاضر با مشکلات جدی در فرآیند صادرات روبه‌رو هستند. استفاده از سموم شیمیایی پرخطر، مشکلات حمل‌ونقل و ترابری، و نقص در نظارت و ترویج، عواملی هستند که مانع از رقابت ایران در بازارهای جهانی می‌شوند. برای رفع این مشکلات، نیاز است که اصلاحاتی در شیوه‌های کشاورزی، فرآیندهای حمل‌ونقل، و نظارت‌های بهداشتی و استانداردسازی محصولات اعمال شود. اگر این تغییرات انجام شوند، ایران می‌تواند به یک صادرکننده معتبر در بازارهای جهانی تبدیل شود و سهم خود را در صادرات محصولات کشاورزی افزایش دهد.
در حالی که وزارت جهاد کشاورزی ایران برنامه‌هایی برای محدود کردن مصرف سموم پرخطر و شناسنامه‌دار کردن مزارع کشاورزی در نظر دارد، باید اقدامات جدی‌تری در زمینه آموزش کشاورزان، بهبود سیستم‌های ترابری و صادرات، و افزایش کیفیت محصولات انجام شود. تنها در صورت ارتقای کیفیت محصولات و بهبود استانداردهای صادراتی، ایران می‌تواند در بازارهای جهانی رقابتی باقی بماند و مشکلات برگشت محصولات کشاورزی را برطرف کند.
با توجه به چالش‌هایی که در مسیر صادرات محصولات کشاورزی ایران وجود دارد، به نظر می‌رسد برای رقابت در بازارهای جهانی و افزایش ارزآوری از طریق صادرات، بهبود در کیفیت، سیستم‌های حمل‌ونقل، و رعایت استانداردهای بین‌المللی امری ضروری است.
