بحران زیان انباشته ایران‌خودرو: مدیریت ناکارآمد یا چالش‌های بیرونی؟

ایران خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مدیریتی، مالی و عملیاتی مواجه شده است. این شرکت در سالیان سال، زیان‌های انباشته چشم‌گیری را تجربه کرده است که ناشی از ترکیب عواملی نظیر سیاست‌های نادرست مدیریتی، قیمت‌گذاری دستوری، تحریم‌های اقتصادی، و ساختار ناکارآمد صنعتی است. این مشکلات نه‌تنها وضعیت مالی این شرکت را بحرانی کرده، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر صنعت خودروسازی و اقتصاد کشور گذاشته است.

زیان انباشته به زیان‌های مالی‌ اطلاق می‌شود که در طی سال‌های متمادی در یک شرکت انباشته شده و به ترازنامه آن منتقل می‌شود. در صنعت خودروسازی، زیان انباشته به وضعیتی اشاره دارد که شرکت‌ها نتوانسته‌اند در بازه‌های زمانی مختلف سودآوری کنند و زیان‌های سالانه آن‌ها به‌مرور انباشته شده است. این زیان‌ها مستقیماً بر ارزش سهام شرکت و توانایی آن در جذب سرمایه تأثیر می‌گذارد.

بازتاب– زیان انباشته ایران‌خودرو در پنج سال اخیر به یکی از چالش‌های اصلی صنعت خودروسازی ایران تبدیل شده است. سیاست‌گذاری‌های نادرست، ضعف مدیریتی و تأثیرات خارجی، این شرکت را در مسیر زیان‌دهی قرار داده است. اصلاحات بنیادی در مدیریت، سیاست‌های اقتصادی و ساختار تولید، می‌تواند این شرکت را از بحران خارج کند و به رشد پایدار آن کمک کند.

۱. روند زیان انباشته ایران‌خودرو

بررسی صورت‌های مالی ایران‌خودرو که بسیاری از رسانه ها هم آن را منتشر کرده اند، نشان می‌دهد که زیان انباشته این شرکت از سال ۱۳۹7 تا ۱۴۰۲ به طور مستمر افزایش یافته است:

سال 1397: زیان انباشته ایران‌خودرو در سال 1397 بر اساس گزارش‌های مالی رسمی معادل 91.7 هزار میلیارد ریال بوده است. این زیان در ادامه روند ناکارآمدی‌های مدیریتی، افزایش هزینه‌های تولید، نوسانات نرخ ارز، و سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری ایجاد شده است.

در همان سال، زیان انباشته تلفیقی گروه ایران‌خودرو نیز به 169.7 هزار میلیارد ریال رسیده بود. این ارقام به‌گونه‌ای قابل‌توجه است که ایران‌خودرو را مشمول ماده 141 قانون تجارت کرد، که برای خروج از آن، تجدید ارزیابی دارایی‌ها انجام شد، اما این اقدام مشکلات ساختاری را برطرف نکرده و زیان‌دهی در سال‌های بعد نیز ادامه یافت

سال 1398: زیان انباشته ایران خودرو حدود 25 هزار میلیارد تومان بود. این رقم ناشی از مشکلات مدیریتی و قیمت‌گذاری دستوری آغاز شد.

سال 1399: زیان انباشته به 35 هزار میلیارد تومان رسید، که نشان‌دهنده افزایش سریع ناشی از فشارهای اقتصادی و تورم بود.

سال 1400: زیان انباشته به حدود 67 هزار میلیارد تومان افزایش یافت. این رشد عمدتاً به دلیل افزایش تورم، کاهش تولید و ادامه سیاست‌های غیرکارآمد قیمت‌گذاری بود​.

سال 1401: این میزان به 104 هزار میلیارد تومان رسید، که با افزایش هزینه‌های تولید و محدودیت‌های وارداتی ناشی از تحریم‌ها همراه بود​.

سال 1402: زیان انباشته ایران خودرو در پایان سال 1402 به 123 هزار میلیارد تومان بالغ شد. این رشد ناشی از عدم اصلاحات ساختاری و تداوم سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری بود.

این افزایش قابل توجه در زیان انباشته، رشد بیش از ۱۵۰ درصدی در پنج سال اخیر را نشان می‌دهد. عوامل متعددی در این روند نقش داشته‌اند که در ادامه بررسی می‌شوند.

۲. دلایل اصلی زیان‌دهی ایران‌خودرو

۱. ساختار مدیریتی ناکارآمد

ساختار مدیریتی ناکارآمد ایران‌خودرو یکی از دلایل اصلی زیان‌دهی و ضعف عملکردی این شرکت است. اصلاح این ساختار و ایجاد یک نظام مدیریتی شفاف و تخصص‌محور می‌تواند مسیر را برای خروج از بحران و دستیابی به سودآوری پایدار هموار کند.

ایران‌خودرو سال‌هاست که از ضعف در مدیریت استراتژیک و عملیاتی رنج می‌برد. تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و عدم استفاده از متخصصان خبره در مدیریت شرکت، عملکرد آن را تحت تأثیر قرار داده است. به‌عنوان مثال، تمرکز صرف بر افزایش تولید بدون برنامه‌ریزی برای مدیریت هزینه‌ها و تقاضای بازار، منجر به افزایش موجودی انبار و کاهش سودآوری شده است.

ایران‌خودرو به دلیل ارتباط نزدیک با دولت و تأثیرپذیری از سیاست‌های دولتی، همواره از استقلال کافی در تصمیم‌گیری برخوردار نبوده است. مدیران این شرکت اغلب به جای تخصص و تجربه در صنعت خودروسازی، بر اساس ملاحظات سیاسی منصوب می‌شوند. این امر باعث شده است که بسیاری از تصمیمات استراتژیک به جای تأمین منافع بلندمدت شرکت، به سمت تأمین اهداف کوتاه‌مدت دولت متمایل شوند.

به نظر می رسد ایران‌خودرو فاقد یک برنامه‌ریزی منسجم و بلندمدت برای بهبود عملکرد مالی و تولیدی است. تصمیم‌گیری‌ها معمولاً به صورت واکنشی و موقت برای حل بحران‌های جاری انجام می‌شود. به عنوان مثال، افزایش تولید بدون توجه به نیاز بازار و کاهش تقاضا، بارها منجر به افزایش موجودی انبار و زیان عملیاتی شده است.

ساختار مدیریتی ایران‌خودرو در استفاده از فناوری‌های نوین و توسعه محصولات رقابتی ناکام بوده است. بسیاری از محصولات این شرکت به‌روز نشده و همچنان از طراحی‌ها و فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند. این مسئله توان رقابت‌پذیری شرکت را در برابر خودروسازان خارجی کاهش داده است.

شرایط بحرانی بازار خودرو در کشورمان نشان می دهد مدیریت ایران‌خودرو بیشتر بر افزایش تیراژ تولید متمرکز بوده و توجه کافی به کیفیت محصولات و رضایت مشتری نداشته است. این رویکرد باعث کاهش اعتماد عمومی و از دست رفتن بازارهای داخلی و خارجی شده است. به عنوان مثال، مشکلات مربوط به کیفیت محصولات پژو و خانواده سمند بارها مورد انتقاد مصرف‌کنندگان قرار گرفته است.

یکی از دیگر مشکلات مدیریتی، ناتوانی در مدیریت منابع مالی و کنترل هزینه‌هاست. استفاده نامناسب از منابع مالی و افزایش بدهی‌ها، باعث شده که ایران‌خودرو به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های زیان‌ده در کشور تبدیل شود. زیان انباشته فزاینده و ناکارآمدی در جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید نیز این بحران را تشدید کرده است.

به طور کلی ساختار اداری و مدیریتی ایران‌خودرو بسیار پیچیده و غیرانعطاف‌پذیر است. این امر باعث کاهش سرعت در تصمیم‌گیری و ناکامی در اجرای تغییرات ضروری برای بهبود عملکرد شده است. فرهنگ سازمانی مقاوم در برابر تغییر نیز یکی از موانع اصلی برای اصلاحات اساسی است.