تغییر در نظام آموزش با کدام تعبیر؟!
روز گذشته رئیس محترم جمهور، طی اظهاراتی در مراسم آغازین سال تحصیلی جدید، از ضرورت «تغییر» در نظام آموزشی صحبت کرد. آقای روحانی گفته است در چند دهه گذشته فقط «جلد، فونت و عکس» کتب درسی تغییر کرده است و «ما دانش‌آموزان را برای فردا تربیت نمی‌کنیم».
صحبت‌های دکتر روحانی به همین جا ختم نمی‌شود و در سرتاسر آن «تغییر» نهفته است. تغییرات در سیستم آموزشی مطابق آنچه مدنظر رئیس‌جمهور است، هرچند پرابهام می‌نماید، اما مرور برخی وقایع در چند سال اخیر احتمالاً از این تغییرات ابهام‌زدایی می‌کند. تغییر دروس جهاد و شهادت از کتب درسی، دگرگون شدن محتوای برخی متونی که مروج ایثار و از خودگذشتگی بودند و در کنار همه اینها تغییرات اعمال شده در نتیجه پذیرش سند ۲۰۳۰ نشان‌دهنده تحولاتی است که لزوماً به اسلامی‌تر شدن دروس و تربیت دانش‌آموزان ایرانی منجر نمی‌شود، اگر بر این عقیده نباشیم این تغییرات در پی زدودن یا کم‌رنگ‌تر کردن عقاید دینی آینده‌سازان ایرانی است.
اخیراً هم «تغییرات» مشابهی در ترکیه در جهت خلاف نظام آموزشی سکولار با گنجاندن درس «جهاد» ایجاد شده که با نگرانی سکولارها همراه بوده است.
اینکه رئیس‌جمهور و وزیر آموزش‌و‌پرورش همزمان سیستم آموزشی کشورمان را مورد انتقاد جدی قرار دهند، قابل تأمل است، اما از این هم عجیب‌تر، لحن اظهارات این دو در مراسم آغاز سال تحصیلی است. صحبت‌های دیروز آقایان بطحایی و روحانی اظهاراتی است که منطقاً باید از لسان یک «منتقد» ابراز شود، نه اینکه بر زبان عالی‌ترین مسئولان آموزشی – تربیتی بیاید.
مسئول به جای منتقد !
دکتر روحانی دیروز گفته است: «امروز اگر دانش‌آموز دارای ۱۲ سال تحصیل ما را با یک دانش‌آموز کشور پیشرفته که او هم ۱۲ سال تحصیل کرده، کنار هم قرار دهیم، می‌بینیم که داشته‌های او بیشتر از دانش‌آموز ماست؛ چراکه در مدارس ما بیشتر بر حفظیات تکیه شده است تا پرورش خلاقیت‌ها و کسب مهارت‌ها.
وقتی به آنچه در ۱۰۰سال اخیر نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که نقایصی در عملکرد ما وجود دارد و نتوانسته‌ایم از منابع و سرمایه‌هایمان به بهترین نحو استفاده کنیم. وقتی امروز کتاب‌های درسی را باز می‌کنیم غیر از عوض شدن جلد، فونت، عکس و تغییر بعضی عبارت‌ها نسبت به زمانی که ما درس می‌خواندیم تغییر چندانی نکرده است. در حالی‌که ما باید دانش‌آموزان را حداقل برای ۱۲ سال آینده تربیت کنیم، کتاب‌های درسی ما دانش‌آموز را برای دیروز تربیت می‌کند نه برای فردا و حتی امروز.»
سید‌محمد بطحایی، وزیر آموزش‌و‌پروش هم در بخشی از اظهارات خود با تأکید بر اینکه مدرسه به عنوان کانون اصلی تعلیم و تربیت هنوز از جایگاه بایسته و واقعی خود فاصله دارد، بیان داشته است: «نهادهای آموزشی همچنان منتظر دستورالعمل از نهادهای بالاتر هستند؛ مدیریت آموزشی نتوانسته مسیر تصمیم‌گیری را درست بشناسد و تمرکز شدید اداری و ساختاری نظام آموزشی سیطره خود را حفظ کرده و بهره‌وری را کاهش داده است.
اصلاح روش‌ها و مدیریت نظام آموزشی گام اولی است که باید برداشته شود و برای آن باید از ظرفیت‌های جدید و فضای مجازی برای آموزش کاربردی مدیران شایسته مدارس استفاده کنیم. تحول در آموزش‌های مدرسه‌ای به ویژه با تغییرات سریع و پیچیده امروز یکی از نیازهای آموزش و پرورش ما است.»
مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی وزارت آموزش‌و‌پرورش هم در آیین نمادین نواختن زنگ مهر و آغاز سال تحصیلی ۹۷- ۹۶ در شیراز می‌گوید: «به‌‌رغم تلاش‌های فراوان، خروجی آموزش‌و‌پرورش با نیازهای جامعه فاصله دارد. انتقاد لازمه بهسازی و پیشرفت است، اما واضح است که وزیر آموزش‌و‌پرورش و رئیس‌جمهور باید بگویند برای مشکلات سیستم آموزشی چه کرده‌اند و چه قرار است بکنند، نه اینکه سیستم آموزشی کشورمان را مورد انتقاد جدی قرار دهند. اگر هم بنا بر انتقاد از سوی عالی‌ترین مقامات آموزشی کشورمان باشد، طبیعتاً این موارد باید در جلسات خصوصی و برای بهبود امور طرح و بررسی شوند، نه اینکه از تریبونی عمومی اظهار شوند. البته علنی‌کردن چنین مواردی، چندان بی‌دلیل هم نمی‌تواند باشد.
کدام تغییرات؟!
فارغ از این موضوع، ادبیات صریح رئیس‌جمهور هم در خور تأمل است. دکتر روحانی می‌گوید وقتی امروز کتاب‌های درسی را باز می‌کنیم غیر از عوض شدن جلد، فونت، عکس و تغییر بعضی عبارت‌ها نسبت به زمانی که ما درس می‌خواندیم تغییر چندانی نکرده است.
تغییرات مدنظر رئیس‌جمهور و تیم آموزشی دولت چیست؟
بررسی تغییرات صورت گرفته در پنج سال گذشته، تا حد زیادی مشخص می‌کند که آنچه مدنظر تیم آموزشی دولت‌های یازدهم و دوازدهم بوده و هست، تغییراتی است که لزوماً به غنای محتوای دینی دروس دانش‌آموزان نمی‌انجامد. حذف و جابه‌جایی دروس مرتبط با دانش‌آموز شهید‌حسین فهمیده، تغییر دروسی که علاوه بر نوستالوژیک بودن، غنای مفهومی هم داشته‌اند مانند «تصمیم کبری»، یا جابه‌جایی ابیات پایانی شعر دو کاج که نماد ایثار و از خودگذشتگی بودند، گویای تغییراتی است که جهت خاص خود را نشان می‌دهد.
پذیرش سند ۲۰۳۰ و اجرای آن هم نمونه دیگری از تغییرات نابهنجار آموزشی کشور بود که با موضع‌گیری صریح و قاطع رهبر انقلاب به سرانجام نرسید. آموزش مسائل جنسی به کودکان کم سن و سال در کنار تهیه و چاپ کتبی با محوریت مسائل جنسی تنها نمونه‌ای از این تغییرات است. تغییراتی که البته صدای همه دلسوزان نظام و مسئولان دلسوز را هم درآورد.
از ترکیه چه خبر؟
در ترکیه به عنوان کشوری با نظام سیاسی و آموزشی سکولار اتفاقاتی در جهت مخالف در حال وقوع است. بی‌بی‌سی طی گزارشی از سیستم آموزشی ترکیه موارد جالبی را بیان می‌کند.
در این گزارش که مبنای آن ترویج سیستم آموزشی سکولار برای توسعه بیشتر است، یکی از معلمان ترکیه‌ای چنین ابراز نگرانی می‌کند: «در کتب درسی جدید ترکیه، دروس داروین حذف شده‌اند و مواردی از جهاد گنجانده شده است. ادامه این مسیر باعث می‌شود سکولاریسم از ترکیه رخت بندد و اسلام جایگزین آن شود. قانون اساسی ترکیه این اجازه را نمی‌دهد.»
نگرانی معلم ترکیه‌ای از غلبه اسلام بر سکولاریسم در ترکیه، ظاهراً در ایران برعکس است! اینجا احتمالاً باید نگران بود که سکولاریسم بر اسلام غلبه نکند. مدل آموزشی – تربیتی منسوخ شده ترکیه گویا خواسته یا ناخواسته از سوی برخی در داخل کشورمان در حال پیگیری شدن است.
احتمالاً بتوان پرسش مهر امسال رئیس‌جمهور را هم در همین زمینه تبیین کرد؛ پرسشی در راستای یافتن پاسخی برای شیوه تحمل افکار دیگران، احترام به افکار دیگران و تمرین اخلاق و ادب! پرسشی از اسلام سبه اصطلاح رحمانی، اسلام خصوصی و اندرونی !
تحول، لازمه آموزش‌و‌پرورش
کاروان یک میلیونی فرهنگیان در شرایطی وارد سال تحصیلی جدید شد که بنا به گفته وزیر آموزش‌و‌پرورش، این وزارتخانه، هزار میلیارد تومان به فرهنگیان بدهکاری دارد. از طرفی، خواسته‌ها و مطالبات دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان گویای این حقیقت است که تقریباً نیمی از مردم کل کشور چشم به راه تحول و شروع فصل تازه‌ای در راستای افزایش کیفیت مسیر تعلیم و تربیت هستند.
اما آنچه در این بین مهم است، تحول در راستای اسلامی‌تر کردن امور تربیتی – آموزشی است. در کنار این موضوع نباید از یاد برد که مطالبات سنگین، اما به حق فرهنگیان مانعی اساسی بر سر تحول در نهاد آموزش‌و‌پرورش است. نانوشته پیداست وقتی یک معلم درگیر و دار تأمین معیشت خودش باشد و برای امرار معاش دو یا سه شغله باشد، نمی‌تواند به تربیت دینی و تحولی دانش‌آموزان بپردازد.
