سه سناریو برای آینده برجام

با نزدیک شدن به موعد تایید مجدد پایبندی ایران به برجام از سوی دولت آمریکا، سه سناریو شامل ادامه پایبندی همه طرف ها به توافق هسته ای، لغو کامل برجام و همچنین توافق منهای آمریکا مطرح است.

با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» و ضرورت تایید پایبندی ایران به توافق هسته ای از جانب رییس جمهوری آمریکا در هر دوره سه ماهه، شاهد مطرح شدن مسائل جدید در این باره هستیم.

در این میان، کاخ سفید با هدف کاستن از هزینه های برجام شکنی به دنبال یافتن بهانه ای قابل توجیه برای خروج از توافق هسته ای بین ایران و 1+5 است؛ توافقی که از نگاه جهان سازنده و مفید اما از نگاه ایالات متحده ناکارآمد ارزیابی می شود.

**دومینوی اقدامات ضدبرجامی آمریکا
به رغم تلاش های ناموفق دولت جمهوریخواه آمریکا برای شانه خالی کردن از زیر بار تعهدات توافق هسته ای، ترامپ تاکنون بنا به دلایل مختلفی نتوانسته به این هدف دست یابد.

این کشور به تازگی طرحی را برای اعمال فشار بر ایران تهیه کرده که بر پایه آن، ناوهای آمریکایی در صورت احساس خطر اجازه شلیک به قایق‌های تندروی سپاه پاسداران را خواهند داشت. هر چند دولتمردان آمریکا در این باره به طور مستقیم اظهارنظری نکرده اند ولی خبرگزاری «رویترز» از افرادی چون «جیمز ماتیس» وزیر دفاع، «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه و «مک‌ مستر» مشاور امنیت ملی در زمره طراحان نام برده است.

گفته می شود این طرح با هدف محدود کردن برنامه موشکی ایران و تحرکات جمهوری اسلامی در منطقه تهیه و اعمال خواهد شد. البته احتمال آن نیز وجود دارد که دولت آمریکا با رسانه ای کردن این موضوع قصد سنجش و ارزیابی رفتار ایران و دیگر اعضای گروه 1+5 را داشته باشد.

احتمال خروج آمریکا از برجام زمانی قوت گرفت که «نیکی هیلی» نماینده آمریکا در سازمان ملل اظهار کرد «اگر رییس جمهوری آمریکا تصمیم بگیرد در ماه اکتبر (ماه آینده میلادی) پایبندی ایران به برجام را تایید نکند این به معنای خروج از توافق هسته‌ای نیست بلکه موضوع به کنگره آمریکا ارجاع می‌شود و در آن صورت کنگره 60 روز فرصت خواهد داشت تا درباره اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران تصمیم بگیرد.»

آمریکا تلاش می کند تا علاوه بر موجه جلوه دادن عدم امضای تعلیق تحریم های ایران، خود را پایبند به توافق هسته ای نشان دهد در حالی که با اقدام مذکور، آمریکا برجام را به طور آشکار نادیده گرفته و به عبارتی از این توافق خارج می شود زیرا یکی از مهمترین مفاد برجام، تعلیق تحریم های هسته ای مندرج در متن این توافق است.

البته ممکن است که ترامپ همان طور که تاکنون دو بار تعلیق تحریم ها را با امضای خود تمدید کرده، در ماه آینده هم زیر فشارهای داخلی و خارجی ناگزیر به تکرار آن شود. در این زمان باقی مانده رییس جمهوری و نزدیکان وی در کاخ سفید حتما به ارزیابی پیامدهای تصمیم ترامپ درباره پایبندی یا عدم پایبندی وی به برجام خواهند پرداخت.

آنها به این موضوع نیز توجه دارند که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک طرف توافق و همچنین دیگر اعضای 1+5، چه تصمیمی درباره برجام خواهند گرفت؛ موضوع پیچیده ای که می تواند در قالب سه سناریو مورد بررسی قرار گیرد.

** سناریوهای محتملِ پیش رو
با توجه به شرایط کنونی، در ارتباط با برجام در ماه آینده، سه سناریوی محتمل وجود دارد که هر یک از آنها به تفکیک مورد بررسی و واکاوی قرار می گیرد.

سناریوی نخست- ترامپ به رغم میل باطنی همانند دوره های قبل ناگزیر است تا پایبندی ایران به توافق را مورد تایید قرار دهد. آمریکا به خوبی می داند که شکل دادن مجدد به اجماع ضدایرانی گذشته ممکن نخواهد بود و رویکردهای او در قبال برجام به مذاق سازمان های بین المللی و شرکای قدیمی این کشور خوش نیامده و نخواهد آمد. هشدارهای جدی مقامات اروپایی به ترامپ و گزارش های پی در پی آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر همکاری ایران با این سازمان مزید بر علت شده است.

همین چند روز پیش (دوشنبه بیستم شهریورماه) به رغم کارشکنی های آمریکا و دیدار نیکی هیلی با «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی با هدف اعمال فشار بر ایران، این سازمان راستی آزما در نشست شورای حکام، ایران را متعهد به تعهدات برجامی خود دانست.

آمانو با بیان اینکه آژانس به وظایف خود براساس برجام، قطعنامه شورای امنیت، قراردادهای دوجانبه با ایران و پروتکل الحاقی ادامه می ‌دهد، اظهار داشت: ایران در حال عمل به تعهداتی است که براساس توافق اتمی با شش کشور قدرتمند جهان در سال 2015 ملزم به اجرای آن شده است.

سناریوی دوم- دولت ترامپ از توافق هسته ای خارج خواهد شد و ایران نیز در اقدامی مشابه، توافق هسته ای را ترک می کند. در این شرایط، ماندن یا خروج دیگر اعضای توافق به دلیل نبود دو طرف اصلی اهمیتی نمی یابد. اینجا است که اصل «برگشت پذیری» مندرج در برجام اجرا می شود.

بر اساس این سناریو، ایران در مدت بسیار کوتاهی نه تنها به فناوری هسته ای گذشته خود دست می یابد که موانع پیشبرد فعالیت ها در زمینه هسته ای و همچنین در بخش تسلیحاتی و موشکی برداشته می شود.

به دلیل پیوستگی اقتصاد ایران با جهان در دو سال اجرای برجام و توافقات هنگفت در زمینه های گوناگون، از سرگیری تحریم ها علیه ایران کار آسانی نخواهد بود. ضمن اینکه نوک پیکان اتهامات به سوی ایالات متحده نشانه خواهد رفت، چرا که برخلاف خواست جهانی و گزارشات مثبت آژانس، یک توافق معتبر بین المللی را زیر پاگذاشته؛ توافقی که حاصل دو سال گفت وگوهای سخت و دشوار ایران و گروه 1+5 در سطوح مختلف بوده است.

سناریوی سوم- برجام منهای آمریکا، سناریویی است که در روزهای گذشته قوت گرفته است. در این سناریو، آمریکا هزینه های برجام شکنی خود را پذیرفته و به طور یکجانبه از برجام خارج می شود اما دیگر اعضای 1+5 زیر سایه سازمان ملل، آژانس، برجام و قطعنامه شورای امنیت به اجرای این توافق پایبند می مانند. اینجا است که دولت چند ماهه ترامپ، آمریکا را از نقش فعالانه دوره دموکرات ها به وضعیتی منفعلانه سوق خواهد داد.

جدا از روابط نزدیک ایران با چین و روسیه به عنوان دو کشور عضو 1+5 و دارای حق رای در شورای امنیت، بازیگران اروپایی همانند آلمان، فرانسه و انگلیس هم هیچ عنوان تمایلی به همسویی با سیاست های ناکارامد کاخ سفید ندارند و بارها به ترامپ و دولتمردان آمریکا درباره اجرای درست برجام هشدار داده اند. اعضای 1+5 بیش از دیگر بازیگران بین المللی از نتایج برجام و عادی سازی روابط با تهران بهره برده حاضر به همراهی با دولت جمهوریخواه ترامپ نخواهند بود؛ دولتی که سرنوشت آن پس از چهار سال پرتنش در هاله ای از ابهام قرار دارد.