پشت پرده ماجرای کمبود شیرخشک در ایران چیست؟
بانک مرکزی ایران اعلام کرده است که بنابر ثبت سفارش‌ها و اعلام اولویت‌ها توسط سازمان غذا و دارو، از یکم فروردین تا 19 آبان سال جاری، مبلغ ۹۸ میلیون و ۲۰ هزار دلار فقط برای واردات شیرخشک و ماده اولیه آن با ارز ترجیحی اختصاص داده است.
بیش از یک ماه است که بحران کمبود شیرخشک در کشور، خانواده‌هایی که کودکان شیرخواره دارند را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. عدم تخصیص ارز مورد نیاز برای واردات مواد اولیه و به تبع آن عدم تولید شیرخشک به عنوان اصلی‌ترین دلیل کمبود این ماده غذایی عنوان شده است.
از طرفی رئیس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک صنعتی چندی پیش اعلام کرد: «ماهانه ۱۷ تا ۱۸ هزار تن شیر خشک در کشور تولید می‌شود، در حالی که حداکثر نیاز کشور ۵ تا ۶ هزار تن است که بر این اساس ۱۰ تا ۱۲ هزار تن مازاد باید صادر شود».
گفته‌های رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک در حالی مطرح شده است که گزارش‌های میدانی از وضعیت شیرخشک در کشور خلاف آن را ثابت می‌کند؛ چرا که گشت‌وگذار کوتاهی در شهر و پرس‌وجو از برخی داروخانه‌ها و گفت‌وگو با خانواده‌هایی که برای تهیه شیرخشک از داروخانه‌ای به داروخانه دیگر سر می‌زند، این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که حلقه مفقوده چرخه تولید تا عرضه شیرخشک چیست؟ و چرا به رغم تخصیص ارز، واردات مواد اولیه و تولید شیرخشک، خانواده‌ها همچنان دغدغه تأمین این ماده غذایی را برای فرزندان خود دارند؟
آمارها چه می‌گویند؟
بر اساس آمار ارائه شده از سوی انجمن تولیدکنندگان شیرخشک، در حال حاضر شیرخشک در قالب ۱۲ برند در داخل کشور تولید می‌شود. همچنین متوسط مصرف ماهانه شیرخشک در کشور ۵ تا ۶ هزار تن است، در حالی که تولید این ماده غذایی به گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک بیش از ۲ برابر این میزان است. سیاوش سلیمی گفته است: «تا پایان مرداد ماه سال جاری ۲۷ میلیون قوطی شیرخشک در کشور تولید شده است در حالی که نیاز سالانه بازار ۶۱ میلیون قوطی است»
در حال حاضر حدود 20 هزار تن از مواد اولیه تولید شیر خشک اطفال سالانه از طریق واردات به کشور تأمین می‌شود. به عبارتی دیگر حدود 80 درصد ماده اولیه شیرخشک وارداتی است.طبیعی است که عدم تخصیص ارز به واردات ماده اولیه، تولید این محصول را متوقف می‌کند. این در حالی است با راه‌اندازی نخستین پروژه تولید مواد اولیه شیر خشک اطفال در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی در دو فاز، قرار است ۱۰۰ درصد مواد اولیه تولید شیرخشک در داخل کشور تأمین شود.
کریم ذوالفقاری، رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی در تیرماه امسال و در بازدید از این پروژه گفته بود: « در صورت حمایت تسهیلاتی و راه‌اندازی این پروژه، در فاز نخست ۸ هزار تن معادل ۴۰ درصد نیاز کشور به مواد اولیه تولید شیر خشک اطفال از جمله لاکتوز، وی پروتئین، کازیین، اسکیم میلک و ویتامین‌ها در داخل تأمین می‌شود. برای راه‌اندازی فاز نخست این پروژه بالغ بر ۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی نیاز است و تلاش وزارت جهاد کشاورزی حمایت‌های تسهیلاتی از این پروژه خواهد بود.»
صادرات در شرایط کمبود بازار
شیرخشک از جمله کالاهای صادراتی ایران محسوب می‌شود. بر اساس آمار ارائه شده از سوی انجمن تولیدکنندگان شیر خشک صنعتی، تا پایان سال بیش از 120 هزار تن شیرخشک از ایران به کشورهای هدف صادر شده است. که این میزان رقمی حدود 80درصد شیرخشک تولید شده در کشور است. افغانستان، زیمبابوه و… از جمله کشورهای هدف صادراتی ایران است.
کمبود شیرخشک در کشور طی ماه‌های اخیر در حالی اتفاق افتاده است که طبق آمار یکی از گمرکات کشور در ۴ ماهه سال جاری ۳۳۰ هزار کیلوگرم شیرخشک از گمرک خراسان رضوی به عراق و افغانستان صادر شده است.
طی یکی دو ماه گذشته و به دنبال کمبود شیرخشک در داروخانه‌های کشور، سازمان غذا و دارو برای تأمین نیاز کشور تصمیم به واردات این ماده غذایی گرفت. این در حالی است که تولید کنندگان داخلی از نبود ارز برای تأمین مواد اولیه تولید شیرخشک گلایه دارند و معتقدند اگر ارز مورد نیاز برای واردات شیرخشک، به واردات ماده اولیه اختصاص پیدا کند، تولیدکنندگان به راحتی می‌توانند نیاز کشور را تأمین کنند.
کد ملی؛ ناجی کودکان شیرخواره
اوایل مهرماه سال جاری و به دنبال کمبود شیرخشک در داروخانه‌های کشور، مدیرکل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو اعلام کرد که شیرخشک از 20 مهرماه با ارائه و ثبت کد ملی و تاریخ تولد در داروخانه‌ها ارائه می شود. منوچهر دادگرنژاد عنوان کرد: «طرح فروش شیرخشک با کدملی یک طرح نظارتی است. سامانه تی‌تک طراحی شده تا بر زنجیره تامین، توزیع و عرضه محصولات سلامت محور از جمله دارو، فرآورده‌های طبیعی گیاهی و سنتی، غذا، آرایشی و بهداشتی، تجهیزات و ملزومات پزشکی نظارت کند»
وی در همین راستا تاکید کرد: از ۲۰مهرماه داروخانه‌ها موظفند کد ملی نوزادان را ثبت کنند در غیر این صورت طبق قانون برخورد می‌شود. ثبت سامانه‌ای شیرخشک‌ها ضمن آنکه کمک می‌کند تا این محصول از زنجیره تامین خارج نشود و به دست مصرف کننده واقعی برسد، در عین حال میزان نیاز کشور به صورت واقعی را مشخص می‌کند و به این ترتیب می‌توان بر اساس آن سیاست‌گذاری کرد.
با اعلام این خبر نکته‌ای انجمن داروسازان ایران با انتقاد از روند عرضه شیرخشک در داروخانه‌ها، گفت: «حاشیه سود پایین شیرخشک باید خرج هزینه‌های ثبت در سامانه‌ای شود که سازمان غذا و دارو، داروخانه‌ها را ملزم کرده است که انجام بدهند. مضاف بر اینکه مشکل توزیع شیرخشک برای اتباع خارجی که فاقد کد وزارت کشور هستند، به تشدید مشکلات توزیع شیرخشک با کد ملی نوزاد، دامن زده است »
تعطیلی کارخانه‌های تولیدی با واردات شیرخشک
به نوشته اقتصادنیوز؛ به رغم مخالفت های صورت گرفته با تخصیص ارز به واردات شیرخشک به جای واردات مواد اولیه، رئیس تولیدکنندگان انجمن شیر خشک نوزاد در اواخر مهرماه اعلام کرد: «درحالی که ارزبری واردات شیرخشک آماده نوزاد سه برابر تولید داخلی آن است، اما به جای اختصاص ارز به واردات مواد اولیه به محصول نهایی اختصاص یافته است و ۴ میلیون قوطی شیرخشک از ترکیه وارد شد»
هانی تحویل‌زاده رئیس تولیدکنندگان انجمن شیر خشک نوزاد ادامه داد: «6 ماه است که ارز برای واردات شیر خشک اختصاص نیافته است این اتفاق باعث تعطیلی برخی از واحد های تولیدی شیرخشک و تعطیل شدن برخی دیگر از آنها در ماه های آینده می‌شود. درحالی که برای واردات محصول نهایی و شیرخشک آماده ارز اختصاص یافته است اما برای واردات مواد اولیه تولید ارز اختصاص نمی‌یابد. در سال قبل 61 میلیون عدد قوطی شیر خشک نوزاد در کشور تولید شده است و کمبودی وجود نداشت. در 15 سال گذشته حتی یک قوطی شیر خشک به کشور وارد نشده است و حتی به عراق افغانستان و لبنان صادرات داشتیم.»
پاس‌کاری مقصر بین سازمان‌ها
آنچه مسلم است، کمبود شیرخشک در کشور نگرانی از ادامه این روند را تشدید می‌کند. این دغدغه و نگرانی برای بسیاری از خانوارها، به ویژه خانواده‌هایی که صاحب فرزندان دو یا سه قلو هستند نیز دوچندان می‌شود.اینکه چه کسانی از کمبود شیرخشک و واردات این ماده غذایی در شرایطی که ارز لازم برای واردات ماده اولیه شیرخشک تخصیص داده نشده، سود میبرند، سوالی است که پاسخ آن را می توان در چند گزینه تعریف کرد.
کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی معتقدند عملکرد ضعیف سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی برای تامین منابع ارزی و ریالی و همچنین عدم وجود یک برنامه مدون در سازمان غذا و دارو برای ارزیابی میزان نیاز کشور به شیر خشک موجب شکل‌گیری وضعیت آشفته کنونی در بازار شیر خشک شده است.
محمد منفرد، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران نیز با بیان اینکه سازمان غذا و دارو در مورد کمبود شیرخشک ۲۰ تا ۳۰ درصد مقصر است، گفته است: نمی‌توان از این قصور چشم‌پوشی کرد و گفت که این میزان قصور کم است. به هرحال متولی تامین شیرخشک سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت هستند و باید با رایزنی با بانک مرکزی و نهادهای دیگر نسبت به واردات مواد اولیه تولید شیرخشک و تولید این محصول در کشور اقدام می‌کردند. تا زمانی که تولیدکننده ارز دریافت نکند و حمایت نشود، مشکل کمبود وجود خواهد داشت و واردات شیرخشک در حد یک قرص مسکن عمل خواهد کرد.
