تغییر در نظام آموزش با کدام تعبیر؟!
روز گذشته رئيس محترم جمهور، طي اظهاراتي در مراسم آغازين سال تحصيلي جديد، از ضرورت «تغيير» در نظام آموزشي صحبت كرد. آقاي روحاني گفته است در چند دهه گذشته فقط «جلد، فونت و عكس» كتب درسي تغيير كرده است و «ما دانش‌آموزان را براي فردا تربيت نمي‌كنيم».
صحبت‌هاي دكتر روحاني به همين جا ختم نمي‌شود و در سرتاسر آن «تغيير» نهفته است. تغييرات در سيستم آموزشي مطابق آنچه مدنظر رئيس‌جمهور است، هرچند پرابهام مي‌نمايد، اما مرور برخي وقايع در چند سال اخير احتمالاً از اين تغييرات ابهام‌زدايي مي‌كند. تغيير دروس جهاد و شهادت از كتب درسي، دگرگون شدن محتواي برخي متوني كه مروج ايثار و از خودگذشتگي بودند و در كنار همه اينها تغييرات اعمال شده در نتيجه پذيرش سند 2030 نشان‌دهنده تحولاتي است كه لزوماً به اسلامي‌تر شدن دروس و تربيت دانش‌آموزان ايراني منجر نمي‌شود، اگر بر اين عقيده نباشيم اين تغييرات در پي زدودن يا كم‌رنگ‌تر كردن عقايد ديني آينده‌سازان ايراني است.
اخيراً هم «تغييرات» مشابهي در تركيه در جهت خلاف نظام آموزشی سکولار با گنجاندن درس «جهاد» ایجاد شده که با نگرانی سکولارها همراه بوده است.
اينكه رئيس‌جمهور و وزير آموزش‌و‌پرورش همزمان سيستم آموزشي كشورمان را مورد انتقاد جدي قرار دهند، قابل تأمل است، اما از اين هم عجيب‌تر، لحن اظهارات اين دو در مراسم آغاز سال تحصيلي است. صحبت‌هاي ديروز آقايان بطحايي و روحاني اظهاراتي است كه منطقاً بايد از لسان يك «منتقد» ابراز شود، نه اينكه بر زبان عالي‌ترين مسئولان آموزشي – تربيتي بيايد.
مسئول به جاي منتقد !
دكتر روحاني ديروز گفته است: «امروز اگر دانش‌آموز داراي 12 سال تحصيل ما را با يك دانش‌آموز كشور پيشرفته كه او هم 12 سال تحصيل كرده، كنار هم قرار دهيم، مي‌بينيم كه داشته‌هاي او بيشتر از دانش‌آموز ماست؛ چراكه در مدارس ما بيشتر بر حفظيات تكيه شده است تا پرورش خلاقيت‌ها و كسب مهارت‌ها.
وقتي به آنچه در 100سال اخير نگاه مي‌كنيم، مي‌بينيم كه نقايصي در عملكرد ما وجود دارد و نتوانسته‌ايم از منابع و سرمايه‌هايمان به بهترين نحو استفاده كنيم. وقتي امروز كتاب‌هاي درسي را باز مي‌كنيم غير از عوض شدن جلد، فونت، عكس و تغيير بعضي عبارت‌ها نسبت به زماني كه ما درس مي‌خوانديم تغيير چنداني نكرده است. در حالي‌كه ما بايد دانش‌آموزان را حداقل براي ۱۲ سال آينده تربيت كنيم، كتاب‌هاي درسي ما دانش‌آموز را براي ديروز تربيت مي‌كند نه براي فردا و حتي امروز.»
سيد‌محمد بطحايي، وزير آموزش‌و‌پروش هم در بخشي از اظهارات خود با تأكيد بر اينكه مدرسه به عنوان كانون اصلي تعليم و تربيت هنوز از جايگاه بايسته و واقعي خود فاصله دارد، بيان داشته است: «نهادهاي آموزشي همچنان منتظر دستورالعمل از نهادهاي بالاتر هستند؛ مديريت آموزشي نتوانسته مسير تصميم‌گيري را درست بشناسد و تمركز شديد اداري و ساختاري نظام آموزشي سيطره خود را حفظ كرده و بهره‌وري را كاهش داده است.
اصلاح روش‌ها و مديريت نظام آموزشي گام اولي است كه بايد برداشته شود و براي آن بايد از ظرفيت‌هاي جديد و فضاي مجازي براي آموزش كاربردي مديران شايسته مدارس استفاده كنيم. تحول در آموزش‌هاي مدرسه‌اي به ويژه با تغييرات سريع و پيچيده امروز يكي از نيازهاي آموزش و پرورش ما است.»
مهدي نويد ادهم، دبيركل شوراي عالي وزارت آموزش‌و‌پرورش هم در آيين نمادين نواختن زنگ مهر و آغاز سال تحصيلي 97- 96 در شيراز مي‌گويد: «به‌‌رغم تلاش‌هاي فراوان، خروجي آموزش‌و‌پرورش با نيازهاي جامعه فاصله دارد. انتقاد لازمه بهسازي و پيشرفت است، اما واضح است كه وزير آموزش‌و‌پرورش و رئيس‌جمهور بايد بگويند براي مشكلات سيستم آموزشي چه كرده‌اند و چه قرار است بكنند، نه اينكه سيستم آموزشي كشورمان را مورد انتقاد جدي قرار دهند. اگر هم بنا بر انتقاد از سوي عالي‌ترين مقامات آموزشي كشورمان باشد، طبيعتاً اين موارد بايد در جلسات خصوصي و براي بهبود امور طرح و بررسي شوند، نه اينكه از تريبوني عمومي اظهار شوند. البته علني‌كردن چنين مواردي، چندان بي‌دليل هم نمي‌تواند باشد.
كدام تغييرات؟!
فارغ از اين موضوع، ادبيات صريح رئيس‌جمهور هم در خور تأمل است. دكتر روحاني مي‌گويد وقتي امروز كتاب‌هاي درسي را باز مي‌كنيم غير از عوض شدن جلد، فونت، عكس و تغيير بعضي عبارت‌ها نسبت به زماني كه ما درس مي‌خوانديم تغيير چنداني نكرده است.
تغييرات مدنظر رئيس‌جمهور و تيم آموزشي دولت چيست؟
بررسي تغييرات صورت گرفته در پنج سال گذشته، تا حد زيادي مشخص مي‌كند كه آنچه مدنظر تيم آموزشي دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم بوده و هست، تغييراتي است كه لزوماً به غناي محتواي ديني دروس دانش‌آموزان نمي‌انجامد. حذف و جابه‌جايي دروس مرتبط با دانش‌آموز شهيد‌حسين فهميده، تغيير دروسي كه علاوه بر نوستالوژيك بودن، غناي مفهومي هم داشته‌اند مانند «تصميم كبري»، يا جابه‌جايي ابيات پاياني شعر دو كاج كه نماد ايثار و از خودگذشتگي بودند، گوياي تغييراتی است که جهت خاص خود را نشان می‌دهد.
پذيرش سند 2030 و اجراي آن هم نمونه ديگري از تغييرات نابهنجار آموزشي كشور بود كه با موضع‌گيري صريح و قاطع رهبر انقلاب به سرانجام نرسيد. آموزش مسائل جنسي به كودكان كم سن و سال در كنار تهيه و چاپ كتبي با محوريت مسائل جنسي تنها نمونه‌اي از اين تغييرات است. تغييراتي كه البته صداي همه دلسوزان نظام و مسئولان دلسوز را هم درآورد.
از ترکیه چه خبر؟
در ترکیه به عنوان کشوری با نظام سیاسی و آموزشی سکولار اتفاقاتی در جهت مخالف در حال وقوع است. بي‌بي‌سي طي گزارشي از سيستم آموزشي تركيه موارد جالبي را بيان مي‌كند.
در اين گزارش كه مبناي آن ترويج سيستم آموزشي سكولار براي توسعه بيشتر است، يكي از معلمان تركيه‌اي چنين ابراز نگراني مي‌كند: «در كتب درسي جديد تركيه، دروس داروين حذف شده‌اند و مواردي از جهاد گنجانده شده است. ادامه اين مسير باعث مي‌شود سكولاريسم از تركيه رخت بندد و اسلام جايگزين آن شود. قانون اساسي تركيه اين اجازه را نمي‌دهد.»
نگراني معلم تركيه‌اي از غلبه اسلام بر سكولاريسم در تركيه، ظاهراً در ايران برعكس است! اينجا احتمالاً بايد نگران بود كه سكولاريسم بر اسلام غلبه نكند. مدل آموزشي – تربيتي منسوخ شده تركيه گويا خواسته يا ناخواسته از سوی برخي در داخل كشورمان در حال پيگيري شدن است.
احتمالاً بتوان پرسش مهر امسال رئيس‌جمهور را هم در همين زمينه تبيين كرد؛ پرسشي در راستاي يافتن پاسخي براي شيوه تحمل افكار ديگران، احترام به افكار ديگران و تمرين اخلاق و ادب! پرسشي از اسلام سبه اصطلاح رحماني، اسلام خصوصي و اندروني !
تحول، لازمه آموزش‌و‌پرورش
كاروان يك ميليوني فرهنگيان در شرايطي وارد سال تحصيلي جديد شد كه بنا به گفته وزير آموزش‌و‌پرورش، اين وزارتخانه، هزار ميليارد تومان به فرهنگيان بدهكاري دارد. از طرفي، خواسته‌ها و مطالبات دانش‌آموزان و خانواده‌هاي آنان گوياي اين حقيقت است كه تقريباً نيمي از مردم كل كشور چشم به راه تحول و شروع فصل تازه‌اي در راستاي افزايش كيفيت مسير تعليم و تربيت هستند.
اما آنچه در اين بين مهم است، تحول در راستاي اسلامي‌تر كردن امور تربيتي – آموزشي است. در كنار اين موضوع نبايد از ياد برد كه مطالبات سنگين، اما به حق فرهنگيان مانعي اساسي بر سر تحول در نهاد آموزش‌و‌پرورش است. نانوشته پيداست وقتي يك معلم درگير و دار تأمين معيشت خودش باشد و براي امرار معاش دو يا سه شغله باشد، نمي‌تواند به تربيت ديني و تحولي دانش‌آموزان بپردازد.
