۵ کشور در حال توسعه چگونه نظام مالیاتی‌شان را اصلاح کردند؟
هرچه فرهنگ مالیات‌دهی در کشورها ارتقا پیدا کند، گام‌های استوارتری را می‌توان در تحقق اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور برداشت.کشورها برای آنکه به کسب درآمدهای مستمر و قابل اتکا برسند، دست به اصلاحات متعدد می‌زنند.
به گزارش بازتاب به نقل از ایران، ارتقای فرهنگ مالیاتی و همراهی مالیات‌دهندگان با اصلاحات مالیاتی در این میان نقش پراهمیتی دارد.سیاستگذاران و مجریان اصلاحات مالیاتی سعی می‌کنند با سالم‌سازی ادارات مالیاتی و همچنین فضای کسب و کار، میل عمومی به پرداخت مالیات را تقویت کنند و به این ترتیب مبادی و گریزگاه‌های مالیاتی مسدود می‌شود. به باور بسیاری از تحلیلگران، نسبت پرداخت یا درآمدهای مالیاتی به تولید خالص داخلی تا اندازه‌ای نشان‌دهنده سطح توسعه‌یافتگی کشورها را نشان می‌دهد، برخی از یافته‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که سهم درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی در اقتصاد کشورهای توسعه یافته حدود ۴۰ درصد است که این رقم برای اقتصاد کشورهای در حال توسعه تنها ۱۵ درصد است. بر اساس یکی از گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول که در آن اصلاحات مالیاتی کشورها بررسی شده، آمده است: در اقتصاد کشورهای فقیر، چون نظام و سطح تجمیع و تحقق درآمدهای مالیاتی ضعیف‌تر است، بنابراین توسعه اقتصادی آنها را به‌طورمستقیم تحت تأثیر و حتی در معرض بحران قرار داده است. بر اساس این گزارش، با نگاهی به اصلاحات موفق مالیاتی در پنج اقتصاد کم درآمد و نیز اقتصادهای نوظهور در سال‌های 2004 تا 2015 که در نتیجه آن، تحقق بخش بزرگی از درآمدهای مالیاتی را در این کشورها به همراه داشت، اینگونه می‌توان دریافت که تجارب اصلاحات مالیاتی درکشورهایی نظیر کامبوج، گرجستان، گویان، لیبریا و اوکراین نشان می‌دهد که صرف‌نظر از محدودیت‌هایی که این کشورها با آنها روبه رو هستند، توانسته‌اند با تقویت ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های خود، با پیروی از استراتژی‌های اصلاحی با ویژگی‌های منحصر، به تحقق اهداف مالی خود نائل شوند.در این مقاله، از میان 5 کشور فوق، تجربه گرجستان به‌صورت مشروح بیان می‌شود.
تجربه گرجستان
در گرجستان، پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، دولت این کشور تلاش زیادی را برای جمع‌آوری درآمدهای مالیاتی آغازکرد. این در حالی بود که تا سال 2003، این کشور شاهد فسادهای گسترده مالی اعم از فرارها و سرقت درآمد مالیاتی دولتی بود. در نهایت، رهبران جدید این کشور، سیاست‌هایی را در پیش گرفتند که از طریق آنها بتوانند سطح بروز فساد مالیاتی را به صفر برسانند، از این رو، در ابتدا شروع به تغییر فرهنگ مالیاتی افراد جامعه با ابزار قانون کردند. دولت همچنین با تمرکز به انجام اقداماتی نظیر راه‌اندازی سامانه ثبت الکترونیکی مالیات، پرداخت‌های مالیاتی را آسان‌تر کرد.
از آنجا که تکنولوژی ،بهبود بهره‌وری و کاهش فرصت‌های بروز فساد را در پی دارد، به موازات آن، دولت اقداماتی را در حوزه کسب و کار انجام داده و حداقل سرمایه مورد نیاز برای شروع یک کسب و کار را کاهش داد. از این رو، درآمد مالیاتی بیشتری نیز برای خود تولید کرد. نتیجه این اصلاحات، افزایش سهم درآمدهای مالیاتی از تولید ناخالص داخلی این کشور تا سقف ۲۵ درصد در سال ۲۰۰۸ بود. اصلاحات جامع مالیاتی در گرجستان توانست جهش بزرگی در نظام تأمین مالی این کشور و کاهش درجه اختلال‌پذیری و فساد به وجود آورد.
معیارهای اصلاحات مالیاتی
صندوق بین‌المللی پول، درادامه گزارش خود در خصوص اصلاحات مالیاتی در کشورهای در حال توسعه مورد بررسی، اصلاحات موفق در این کشورها را در قالب هشت معیار یا رویکرد اساسی برای تجربه طبقه‌بندی می‌کند.
ایجاد تعهدات متقابل در بالاترین سطوح در قبال سهامداران و معامله‌گران در بازارهای مختلف اقتصادی: با توجه به میزان تأثیرگذاری گفت و گوها و آموزش‌های اجتماعی، کشورها از این رویکرد، برای ارتباط بیشتر با ذینفعان معاملات اقتصادی و مؤدیان در جهت تحقق درآمدهای مالیاتی بهره می‌برند. لذا کوچکترین معامله اقتصادی در این کشورها مشمول مالیات می‌شود.
ساده‌سازی نظام مالیاتی و محدود کردن معافیت‌ها: ساده‌سازی دیگر راهکاری است که کشورهای مورد مطالعه در نظام اقتصادی خود لحاظ کرده‌اند که این مسأله موجب افزایش درجه اثرپذیری اصلاحات مالیاتی شد. گرجستان با ایجاد محدودیت در نرخ‌های مالیاتی به منظور انطباق با تئوری رفتاری مالیات‌دهندگان، عملیاتی‌تر شدن اهداف اصلاحات را دنبال کرد. نکته مهم این که در کشورهای با ساختار شکننده، ابتدا روی ساده سازی‌ها، رویه‌ها و ساختارها تمرکز می‌کنند. افزون براین، محدود‌سازی معافیت‌ها می‌تواند با کاهش پیچیدگی‌های سیستم مالی و مالیاتی، افزایش درآمد دولت‌ها را با گسترش پایه مالیات در پی داشته باشد. بسیاری از کشورها با از دست دادن درآمدهای ناشی از معافیت‌های نامناسب، کارآیی مشوق‌های جذب سرمایه‌گذاری را از بین می‌برند. علاوه بر آن، اعطای معافیت‌های مالیاتی، فرصت‌هایی را برای فساد فراهم می‌کند. تقلیل معافیت‌ها تقریباً در تمامی کشورهایی که خواهان اصلاح نظام مالیاتی هستند، صورت گرفته است. برای مثال، در کشور گویان اصلاحات معافیتی را با عناصر اصلی که شامل حذف قدرت وزیر اقتصادی و دارایی برای اعطای معافیت‌های اختیاری، تصویب معافیت‌های سالانه و محدود کردن تعرفه‌های مالیات بر درآمد برای هر 5 یا 10 سال بود، اجرا شده است.
افزایش مالیات‌های غیرمستقیم و مالیات بر فروش: این حرکت، ساده‌ترین اقدام در جهت اصلاح مالیاتی است. زیرا این دسته از مالیات‌ها می‌توانند بدون تغییرات اساسی در نظام مالیاتی، در سریع‌ترین زمان ممکن به تحقق درآمد بینجامند. به‌عنوان مثال، کشورگویان در سال 2015 با بهره‌گیری از روند کاهش قیمت‌های بین‌المللی نفت، برای افزایش مالیات‌های غیرمستقیم بخش سوخت و انرژی استفاده کرد. این گام باعث شناور‌سازی و حفظ درآمدهای این کشوردر دوران رکود اقتصادی شد. این کشور همچنین، دامنه مالیات بر کالاها و خدمات خود را افزایش داد، در عین حال که برای مالیات‌های غیرمستقیم بر نوشیدنی‌های الکلی و سیگار همچنان روند تزایدی در پیش گرفته بود.
اصلاحات اداری جامع مالیاتی: از آنجا که ظرفیت بخش‌های مختلف درصدد نوسازی نظام‌ها و رویکردهای سازمانی خود هستند، اصلاحات اداری جامع مالیاتی، خود زمینه‌ای می‌شود، برای آنکه مؤسسات مالیاتی از به روزرسانی‌های جهانی در این بخش نیز غافل نباشند. لذا در تمامی پنج کشور مورد مطالعه، انجام اصلاحات اداری در بخش درآمدها، طیف وسیعی از اقدامات و اصلاحات قانونی، تکنولوژیکی و اداری مختلف را پوشش می‌داد.
مدیریت حکمرانی و منابع انسانی: بر اساس این گزارش، چهار کشور از پنج کشور مورد بررسی نیز با انجام تغییراتی در سطوح بالای مدیریتی، زمینه‌های بروز فساد را به حداقل رساندند. در همین راستا، کشور گرجستان با استخدام نیروهای تازه نفس و متخصص جدید، سعی در حذف فرصت‌های فسادزا کرد و در این مسیر با جایگزینی این نیروها با مدیران قبلی، مسیرهای شناخته شده برای فعالیت‌های فسادزا را تقریباً از بین برد.
ایجاد دفاترمختص پرداخت‌های مالیاتی بزرگ: راه‌اندازی دفاتر مختص برای مالیات‌های بزرگ، به کشورها این اجازه را می‌دهد که به‌طور مستقیم با مالیات‌دهندگان بزرگ در ارتباط باشند و راه‌های فرارهای مالیاتی را روی آنها بسته نگه دارند. همان‌طور که کشور کامبوج در این گام موفق عمل کرد. این دفاتر و مؤسسات همچنین سایر مباحث نظارتی و مدیریت بر کالاها و سایر الزامات را نیز تحت پوشش قرار می‌دهند.
استفاده از سیستم‌های هوشمند و جامع اطلاعاتی: دانش تکنولوژیکی و بهره‌گیری از نظام‌های الکترونیکی، راه تجمیع درآمدها را کوتاه‌تر می‌کند، علاوه بر آن، از بروز فسادهای اداری و ساختاری نیز در بخش مالیات‌ها، جلوگیری می‌کند. اکثر کشورهای مورد مطالعه نیز از سیستم‌های فناوری اطلاعات برای رفع مشکلات تجمیع درآمدهای مالیاتی خود استفاده می‌کنند. در میان کشورهای مورد مطالعه، گرجستان بیشترین فرآیندهای خودکارو الکترونیکی را داراست. سیستم الکترونیکی نظام مالیاتی در این کشور، برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین مقامات مالیاتی، مالیات‌دهندگان، بانک‌ها و همچنین شامل یک پرتال اینترنتی جامع است. سایر کشورها نیز این روند را در پیش گرفته‌اند.
برنامه پیشرفته تأیید و ممیزی: تمامی پنج کشور مورد مطالعه در این گزارش، از این روند بیشترین استفاده و کاربری را جهت تجمیع کلیه درآمدهای مالیاتی دارند. کامبوج برای فاصله گرفتن از نظام حسابرسی سنتی و رایج، با استخدام ۲۰۰ نفر نیروی متخصص جدید، حسابرسی‌های مالیاتی خود را پیشرفته کرد. اوکراین نیز با اجرای یک برنامه حسابرسی هدفمند، با بهبود کنترل داخلی اداره مالیات، ادعاهای تقلب در مالیات بر ارزش افزوده و ایجاد یک برنامه ضد قاچاق در اداره گمرک را در دستور اقدام قرار داد.
