کمبود نشاط اجتماعی، اولین و مهمترین دلیل خودکشی

در نشست بررسی آسیب های اجتماعی با بیان این مطلب که میزان خودکشی طی پنج سال گذشته در زنان ۶۶ درصد و در مردان ۷۷ درصد افزایش داشته است، به واکاوی دلایل بروز و راهکارهای کاهش خودکشی در جامعه پرداخته شد.

سومین نشست از سلسله نشست‌های بررسی آسیب‌های اجتماعی در ایران با موضوع خودکشی، از سوی خانه مهر امام رضا(ع) با حضور مجید ابهری، پژوهشگر آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی و مهدی میرمحمدصادقی، روانشناس بالینی برگزار شد.

در ابتدای این نشست مجری و دبیر جلسه با اشاره به آمارهای ضد و نقیضی که در حوزه خودکشی وجود دارد، از ابهری چنین پرسش کرد که آیا خودکشی برای جامعه ایران به یک مسئله حاد تبدیل شده است یا خیر؟

ابهری سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: در حدود ۴۰ سال پیش که کرسی‌های آسیب‌‌شناسی اجتماعی را شروع کرده بودم، گمان نمی‌کردم که روزی خودکشی و سایر آسیب‌های اجتماعی یک ابرچالش برای جامعه ما باشد. در ایران باید به خودکشی نه از نگاه دورکیم، بلکه از نگاه خودمان به مسئله نگاه کنیم تا به علت دست یابیم. دورکیم عقیده دارد که خودشکی پایان دادن به زندگی با علم به نتیجه کار خود است، ولی به اعتقاد من علت این موضوع به عنوان امری اجتماعی، چیز دیگری است و این دلیل برای هر شخص با دیگری تفاوت دارد. فردی که در پارک شهر خود را آتش زد، دختری که فیلم خود را به صورت حلق‌آویز نشان داد، پسربچه‌ای که به خاطر گوشی موبایل و دوچرخه خود را کشت و.. هر یک نمونه هایی از این امر هستند.

وی در تقسیم بندی علل خودکشی گفت: خودکشی‌ها معمولا به پزشکی قانونی اطلاع داده می‌شوند و در بسیاری از موارد خانواده‌ها برای حفظ آبرو علت اصلی مرگ را مطرح نمی‌کنند. بسیاری از روانشناسان خودکشی را ضربه‌های دوران کودکی و جامعه‌شناسان آن را به علت مشکلاتی که در بزرگسالی آنان پیش آمده، می‌دانند و اشاره می‌کنند که پایین آمدن سطح رفاه اجتماعی و فاصله‌گرفتن از ارزش‌های معنوی و اخلاقی منجر به بالا رفتن خشونت می‌شود، آمارها نیز در این زمینه گویای آن است که خودکشی در میان افراد مذهبی از دفعات کمتری برخوردار است.

دلایل خودکشی
ابهری اولین دلیل خودکشی را کمبود نشاط اجتماعی دانست و بیان کرد: ارتباط خانواده‌های امروزی با یکدیگر موزاییکی شده است؛ به این معنا که مانند موزاییک‌های کف اتاق کنارهم هستند،‌ اما با هم نیستند. گفتمان خانواده در روز ۱۷ دقیقه است، همین امر جامعه را دچار وارونگی اجتماعی و ایجاد گسستگی می کند. دومین دلیل خودکشی بالابودن میزان اضطراب است. کشوری مانند انگلستان برای بازی‌ها و فیلم‌ها، طیف سنی در نظر گرفته است در حالی که در این زمینه در ایران یا اقدامی وجود ندارد و یا اگر فعالیتی در این مورد انجام شود، فورمالیته است. در واقع می توان گفت در خانواده ایرانی انواع فیلم خشونت‌آمیز در حضور کودک مشاهده می‌شود.

این آسیب شناس انتخاب وسیله خودکشی را نشان‌دهنده وضعیت روحی فرد در هنگام خودکشی ارزیابی و بیان کرد: وسیله خودکشی، میزان بالا بودن آشوب روحی فرد را نشان می‌دهد؛ خشن‌ترین نوع خودکشی، آتش زدن، سپس حلق‌آویزکردن و بعد از آن پرتاب‌کردن خود از بلندی است. یعنی هرچه وسیله خشن‌تر باشد، وضع آشوب روحی بالاتر بوده است.

ابهری از اخبار تلخ به عنوان سومین دلیل خودکشی نام برد و اظهار کرد: از نگاه رفتاری خودکشی دارای دو نوع مخفی و آشکار است. خودکشی مخفی به این شکل است که فرد در خانه قرص می‌خورد، اما خودکشی آشکار در جامعه اجرایی می‌شود. به طور مثال فرد در مقابل ساختمانی خود را آتش می‌زند که مثال آن در جنگ ویتنام است که بودایی‌ها در مقابل سازمان ملل با علم به نابودی خود اقدام به خودکشی کردند و این یعنی اعلام جنگ به شرایط اجتماعی حاکم؛ این حالت زمانی رخ می‌دهد که افراد به آخر راه رسیده باشند، در واقع این حرکت یک خودکشی بازدارنده است تا از خودکشی‌های دیگر جلوگیری کنند. در ارائه اخبار تلخ مشکل اصلی ارائه عریان آسیب‌های اجتماعی است که موجب زشتی‌زدایی از آسیب‌های اجتماعی می‌شود، مانند اخباری از خودکشی‌های افراد مختلف اطلاع‌رسانی می‌شود.

مردان ۳ برابر زنان خودکشی می کنند
ابهری با بیان اینکه میزان خودکشی طی پنج سال گذشته در زنان ۶۶ درصد و در مردان ۷۷ درصد افزایش داشته است، تصریح کرد: خودکشی ناموفق زنان چهار برابر مردان است که از ایجاد حس ترحم و ترس برای دیگران است نشأت می گیرد، اما میزان خودکشی واقعی مردان سه برابر زنان است.

در ادامه این نشست میرمحمد صادقی، روانشناس نیز در پاسخ به سوال ابتدایی دبیر نشست، مبنی بر اینکه خودکشی تا چه حد در جامعه ایرانی به یک معضل تبدیل شده است، بیان کرد: خودکشی یک فعل بدون بازگشت است و به همین خاطر از نظر شدت، آسیب بسیار بالایی دارد و نیازمند پیشگیری جدی است. هیچ آسیبی به اندازه قتل و خودکشی مهم نیست چرا که موضوع جان انسان در میان است.

وی خودکشی را خشونتی تعریف کرد که به سمت فرد چرخیده و در پی غم و اندوه ایجاد شده است؛ گاهی دیده‌اید که فردی که گریه می کند آرام می‌شود و غم او کم می‌شود و این نشان می‌دهد که رابطه مستقیمی میان خشم و غم وجود دارد. خشم یک شبه نیست، این خشم به واسطه غمی شکل می‌گیرد که از کودکی در فرد انباشته می‌شود، حتی نوع از شیر گرفتن کودکان، باعث ایجاد خشم می‌شود چرا که شیرمادر برای کودک تمام دارایی او محسوب می شود و گرفتن آن باعث تولید غم می‌شود و این امر در سلول‌های مغز کودک می‌ماند.

صادقی مشابهت‌سازی و انباشت غم‌ را در بروز خودکشی بسیار حائز اهمیت برشمرد و گفت: غم دنباله دارد و از خانواده، اطرافیان و به طور کلی محیط اجتماعی تأثیر می‌پذیرد. اگر محبت، توجه و روابط عاطفی کم باشد، موجب تولید غم و خشم در درون فرد می‌شود و مغز مانند یک هارد اطلاعاتی بزرگ آن را ذخیره می‌کند. خودکشی خشمی است که به سمت خود فرد نشانه رفته است، اما به لحاظ علمی خودشکی با افسردگی و نواسانات خلقی که به بالا یا پایین می‌رود مرتبط است و برای همین منظور پزشک، پرستار، روانشناس، روانپزشک و سایر مردم باید بدانند تا در شرایط لازم برای پیشگیری چگونه رفتار کنند.

وی از بیمارستان لقمان به عنوان بیمارستانی که بیشترین مراجعات خودکشی را دارد، نام برد و تصریح کرد: اگر برای افرادی که خودکشی ناموفقی داشتند، برنامه ریزی صحیحی صورت نگیرد، افراد به حالت قبل بازمی‌گردند. برای حل این مشکل نیازمند حضور خیریه‌ها و سازماندهی متخصصان برای خدمت به افراد آسیب‌پذیر هستیمو نباید به افرادی که در حالت استیصال هستند، شغل خود را از دست داده‌اند و یا بیکار هستند، درگیر مسائل عاشقانه‌ شده اند و جدایی رخ داده است؛ اجازه داد تا در بن‌بست قرار گیرند.

وی با اشاره به این موضوع که جامعه ایرانی را خشم دربر گرفته است، از نحوه رانندگی به عنوان یک مثال یاد کرد و گفت: آمارها نشان می دهد که در غرب ایران درصد بیشتری از خودکشی وجود دارد و ایلام رکورددار آن است و بعد از آن استان‌های کرمانشاه، لرستان، گیلان و فارس قرار دارند. باید نگاه کرد که چرا شهرهای لرنشین و قوم لر بیش‌تر دچار این آسیب هستند و چرا این قوم ناراحت است و آمار خودکشی آنان بالاتر است؟

در ادامه نشست، ابهری نیز در خصوص علت بالا بودن آمار خودکشی در ایلام به ارائه توضیحاتی پرداخت و اظهار کرد: کوهستان و محصور بودن آن، نداشتن تفریح و سرگرمی و همچنین فرهنگ جامعه از علل این موضوع است؛ به طور مثال یک زن لر گفته است که ۴۵ سال مشکی پوشیده‌ام چرا که این رسم وجود دارد که بعد از عزا، مشکی را تا یک سال در نیاورند و در این مدت هر ساله کسی فوت شده است.

در بخش دیگری از این نشست مجری برنامه با مطرح این موضوع که «آیا این فرضیه درست است که خودکشی محصول جوامع مدرن است و براساس آن جامعه ایران نیز در دهه ۷۰ و ۸۰ که به سمت توسعه و پیشرفت و مدرنیزاسیون رفته است، خودکشی نیز در جامعه به عنوان آسیب اجتماعی شکل گرفته است؟» از کارشناسان درخواست کرد تا به ارائه نظرات خود بپردازند.

ابهری در پاسخ به این سوال تصریح کرد: ملاک نه پیشرفت و نه عقب‌ماندگی صنعتی است. انگلیس نسبت به سودان که غذای آنان نان و کشک است، از میران بالاتر خودکشی برخوردار است. در میان خانواده‌های مرفه نیز خودکشی بیشتر است چرا که بی‌دردی، خود درد بزرگی است. گسترش خودکشی با عواملی همچون؛ بیکاری، فقر، گسست عاطفی، شکست اقتصادی، جدایی و بلاتکلیفی ارتباط دارد و ما نیاز به پررنگ تر شدن ارزش‌های اخلاقی و معنوی داریم.

ابهری به نقش فضای مجازی و ایحاد بزرگنمایی نیز اشاره و بیان کرد: فضای مجازی سبب شده است که آسیب‌های اجتماعی دچار بزرگنمایی نیز بشود. همچنین زندگی‌ در گذشته سبک ساده‌تری داشتف اما در شرایط کنونی اشرافی گری و رفاه‌طلبی موجب شکاف و احساس تبعیض شده است که بروز آسیب های اجتماعی را به دنبال دارد.

صادقی به بیان آماری از خودکشی پرداخت و تصریح کرد: آمارها نشان می دهد که مجردها بیش از متاهلان و جوانان بیش از سایرین در معرض خودکشی هستند. در این میان موضوع اصلی خشونت است. اولین مشکلات در خانواده و در نتیجه تبعیض میان فرزندان، آغاز می شود. ریشه‌های دیگر خشونت مانند کتک زدن، آزار کلامی و فیزیکی و توجه نکردن باعث ایجاد و انباشت غم و در نتیجه خشونت می‌شود و راه حل آن ارتباط صمیمانه است.