چند تحلیل از ماجرای آزاده نامداری در مطبوعات

انتشار عکس‌های خصوصی یک مجری تلویزیون در خارج از کشور، این پرسش را ایجاد کرده است که آیا رسانه‌ها می‌توانند وارد حریم خصوصی افراد شناخته‌شده شوند؟ و اصلا تعریف حریم خصوصی چیست؟؛ در این روزها رسانه‌ها در گفت‌وگوها و تحلیل‌های متفاوت تلاش کردند به این پرسش‌ها پاسخ دهند. روزنامه‌های «شرق» ، «اعتماد» و «قانون» هم در شماره امروز خود (هفتم مرداد ماه) مطالبی را به این موضوع اختصاص داده و نظر کارشناسان و صاحب‌نظران رسانه را جویا شده‌اند.

به گزارش ایسنا، در همین ارتباط روزنامه «شرق» تحلیلی از علی‌اکبر قاضی‌زاده (استاد و روزنامه‌نگار قدیمی) با عنوان «مورد عجیب یک مجری» در صفحه آخر خود آورده و به وظیفه رسانه‌ها در قبال حریم شخصی افراد مشهور پرداخته است.

قاضی‌زاده نوشته است:

«بحث حریم خصوصی و بایدها و نبایدهای ورود به آن بسیار مهم است. در کتاب اخلاق روزنامه‌نگاری، فصلی را خانم کارن سندرز به این موضوع اختصاص داده و گفته است که در اتحادیه اروپا با ورود به حریم خصوصی افراد، برخوردهای سختگیرانه‌ای صورت می‌گیرد و پیگیری‌های قضائی در پی دارد؛ به‌عنوان ‌نمونه او به پرونده خانم خواننده‌ای اشاره می‌کند که از رسانه‌ای بابت انتشار عکس‌های خصوصی‌اش شکایت کرده است. در حکمی که قاضی پرونده اعلام می‌کند، به این موضوع اشاره شده که هنرپیشه‌ها و سلبریتی‌ها از آنجایی که شخصا خود را در معرض دیده‌ شدن قرار می‌دهند، دیگر نمی‌توانند ادعای حریم خصوصی داشته باشند. مورد بعدی، پرونده وزیر آموزش انگلستان بود که از علنی‌ شدن روابط خصوصی‌اش شکایت کرد. در این پرونده نیز دادگاه با استناد به اینکه وزیر از حقوق عمومی برخوردار بوده و از مالیات عمومی مردم دستمزد می‌گیرد، اعلام می‌کند که چنین شخصی نمی‌تواند از ورود رسانه‌ها به حریم خصوصی‌اش سخن بگوید.»

قاضی‌زاده با بیان این اصل که «بر کسی پوشیده نیست که رسانه‌ها به‌ طور کلی و رسانه‌های داخلی به‌طور خاص باید حریم خصوصی مردم را رعایت کنند و به ‌نوعی نگهدارنده زندگی خصوصی مردم باشند»، در عین حال ماجرای آزاده نامداری را متفاوت می‌داند و نوشته است: «اما آنچه در مورد ماجرای آزاده نامداری اتفاق افتاد، حالت سرزنشی بود که ایشان به افرادی روا داشتند که پوشش غالب را رعایت نمی‌کردند. اگر ایشان آن گفت‌وگو و ابراز نظر را انجام نمی‌داد، قضیه عکس‌هایی که در خارج از کشور تهیه شده، تا این حد برجسته نمی‌شد.»

او در بخش دیگر تحلیل خود بر این نکته تاکید می‌کند که نباید ورود به حریم شخصی افراد به یک عادت رسانه‌ای تبدیل شود و چنین توضیح می‌دهد: «اگر آزاده نامداری آن سخنان را در مورد حجاب غالب نمی‌گفت، امروز می‌توانست به کار رسانه‌ها خرده بگیرد، اما این نکته را از یاد نبریم که حتی با علم به این موضوع، چنین ورودهایی به حریم خصوصی افراد، ورود موجهی نیست و نباید به عادت بدل شوند. بررسی‌های من در مورد رسانه‌های ترکیه نشان می‌دهد که ورود به حریم خصوصی افراد در این کشور یک عادت رسانه‌ای است و باید نگران بود که در ایران این موضوع عادی‌سازی نشود.»

این روزنامه‌نگار قدیمی در بخشی از مطلب خود اضافه می‌کند: «در کشور ما اما به‌خاطر اعتقادات مردمی و رقابتی‌ نبودن مطبوعات ـ که مساله به‌ دست‌آوردن تیراژ به هر قیمتی را بی‌اهمیت می‌کند ـ این مساله رایج نیست و به‌ ندرت اخباری در مورد آن مطرح می‌شود. شاید به خاطر همین موضوع، در قانون مطبوعات و قوانین تعزیری در این‌ زمینه فصل یا ماده‌ای نداریم.»

همچنین روزنامه «اعتماد» مطلبی از سیدعلی میرفتاح (روزنامه‌نگار و طنزپرداز) با عنوان «آزمون بزرگ» در ستون کرگدن‌نامه خود منتشر کرده است که نویسنده با اشاره به انتشار خبر آزاده نامداری در برخی روزنامه‌های اروپایی، این مساله را عاملی برای نگارش این یادداشت می‌داند.

میرفتاح در بخشی از یادداشت خود که نوک پیکان انتقاد را به سمت سازمان صداوسیما گرفته، آورده است: «به جای محاکمه و ملامت مجری، سازمانی را محاکمه و ملامت کنیم که ریاکاری را نهادینه کرده است و اعضای خود را به این زندگی دوگانه وادار کرده است. اشکال اصلی متوجه تلویزیون است که نه‌ تنها در هیچ‌یک از ماموریت‌ها و وظایفش موفق نبوده بلکه آنقدر مشغول ظاهرسازی و راضی کردن خواص بوده که تبدیل به کانون ترویج زندگی دوگانه و غیرصادقانه شده است. در واقع این تشت رسوایی مجری یا مجری‌های تلویزیون نیست که از بام افتاده بلکه تشت سازمانی از بام افتاده که حرف منتقدینش را گوش نکرده، به اصول اخلاقی پایبند نبوده و با اصرار بر مسیر غلط، بازی را به رقبای ماهواره‌ای ضدانقلاب ـ حتی به رقبای فکسنی و بی‌پول و بی‌امکان خود ـ باخته است…»

روزنامه «قانون» هم از دید حقوقی به موضوع آزاده نامداری پرداخته و مطلبی از یک وکیل پایه یک دادگستری با عنوان «حریم خصوصی افراد مشهور» منتشر کرده است.

سیامک پاکباز در بخشی از مطلب خود نوشته است: «… در قوانین جمهوری اسلامی ایران هیچ تعریف صریحی از حریم خصوصی ارائه نشده است. البته در اصول متعدد قانون اساسی از جمله اصول 19 تا 42، یا حتی قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری یا قانون آزادی اطلاعات و دیگر قوانین موجود، اشاراتی کلی و ضمنی به مفهوم حریم خصوصی شده است. لذا به‌ نظر می‌رسد با وجود این مفاهیم کلی و غیرصریح، اولین تعریفی که از مفهوم «حریم خصوصی» در ذهن متبادر می‌شود، این است که «هر جایی که در معرض دید عموم نباشد و بدون سعی و تلاش نتوان آن را مشاهده کرد، حریم خصوصی است».

این حقوقدان در بخشی از این مطلب با اشاره به تفاوت حریم خصوصی مردم عادی و مشهور آورده است: «در این موضوع که آیا واقعا انتشار این تصاویر، نقض حریم خصوصی آزاده نامداری محسوب می‌شود یا خیر، دو موضوع را باید مدنظر قرار داد؛ اولا با تعریفی کلی که از حریم خصوصی در ابتدای این نوشتار ارائه دادیم، فضایی که بدون تلاش، در مرعی و منظر عموم مردم قرار داشته باشد، حریم خصوصی نیست و ثانیا حتی اگر برملا شدن چنین موردی برای افراد عادی، تجاوز به حریم خصوصی‌شان تلقی شود، در خصوص افراد مشهور که اتفاقا یکی از دلایل شهرت‌شان همان ویژگی برملا شده است، قطعا تعرض به حریم خصوصی نیست.»

پاکباز در پایان به اظهار نظر عباس عبدی ـ روزنامه‌نگار ـ در این خصوص اشاره می‌کند که «فضای رسانه‌یی و انتظارات مردمی به افراد مشهور اجازه نمی‌دهد که خود را پشت حریم خصوصی پنهان کنند.»