چرا افزایش حجم بارش‌ها نیز نمی‌تواند بحران آب ایران را حل کند؟
به باور بسیاری از کارشناسان، اصلی‌ترین دلیل بحران آب ایران، کاهش شدید بارندگی هاست و این موضوع، ربطی به نوع مدیریت منابع ندارد. هرچند بر پایه این استدلال، باید پذیرفت که اکنون مدیران توانمندی در این حوزه حضور دارند که نهایت تلاش خود را برای حل مشکلات آبی انجام می‌دهند، مصداق‌های فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد اصلی‌ترین مشکل کنونی منابع آب ایران، نه کاهش بارش‌ها بلکه سوءمدیریت است.
به گزارش تابناک، بحران آب و خسارات‌های برآمده از آن، اگر تا همین چند سال پیش تنها محدود به برخی استان‌های جنوبی و جنوب شرقی کشور بود، اکنون دامنه‌های جغرافیایی خود را به شکل گسترده‌ای افزایش داده است و حتی استان‌های شمالی کشور نیز در شرایط کنونی با بحران کمبود منابع آب و افزایش محدودیت‌ها رو به رو هستند.
از جمله استان‌های شمالی کشور که همواره با حجم چشمگیری از بارش‌ها رو به رو بوده و به واسطه آب و هوای معتدل شمالی مشکل چندانی در حوزه منابع و مصارف آب را پیش از تجربه نکرده بود، باید به استان گلستان اشاره کرد؛ استانی که در منتهی الیه جنوب شرق دریای خزر واقع شده و بخش عمده‌ای از درآمد شهروندان این استان از راه کشت محصولات کشاورزی تأمین می‌شود.
با اینکه استان گلستان، وضعیت جغرافیایی یکسانی در همه نقاط خود در حوزه منابع آب ندارد و حوضه آبریز اترک ـ که بخش قابل توجهی از آن منطبق با جغرافیای استان گلستان است ـ بارش قابل توجهی ندارد، حوضه آبریز قره سو ـ گرگان ـ که تقریبا کامل منطبق با جغرافیای این استان است به لحاظ حجم بارش‌ها در مقایسه با سایر نقاط کشور در سال‌های گذشته، وضعیت قابل قبولی را تجربه کرده است.
جدا از این مسأله مهم، بررسی‌ها نشان می‌دهد، بر خلاف بسیاری از نقاط جغرافیایی و حوضه‌های آبریز کشور که در سال جاری به نسبت سال‌های گذشته با کاهش حجم بارش‌ها رو به رو شده اند، میانگین بارش در استان گلستان ۶.۴ میلی متر افزایش یافته است.
با اینکه استان گلستان در سال جاری و در مقایسه با سال گذشته، با افزایش حجم بارش‌ها رو به رو شده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد، در این استان در شرایط کنونی وضعیت منابع و مصارف آب اصلاً مطلوب توصیف نمی‌شود و در حوزه‌های مختلف منابع آب این استان با کاهش جدی رو به رو شده است.
این مهم را می‌توان از گفته‌های حسین دهقان، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان برداشت کرد که در روز‌های اخیر در رابطه با وضعیت منابع آب استان گلستان، سخنان قابل تأملی را در اختیار رسانه‌ها قرار داد.
حسین دهقان در همین رابطه به «ایسنا» گفت: بیش از ۴۰ شاخه رودخانه به طول ۲۷۰۰ کیلومتر در استان وجود دارد که مجموعاً بر روی این رودخانه‌ها ۱۴ سد مخزنی بزرگ احداث شده است.
وی با اشاره به حجم ۲۶۸ و نیم میلیون متر مکعبی حجم آب سد‌ها در گلستان، افزود: حجم اولیه سد‌های استان بیشتر از این میزان بود، اما به دلیل رسوب گذاری، میزان حجم سد‌ها کاهش یافته است. هم اکنون تنها ۱۰ درصد حجم مخازن سد‌های استان گلستان آب دارد. در مدت مشابه سال گذشته این میزان ۱۸ درصد بود که این عدد نشان می‌دهد، حجم آب سد‌های گلستان نسبت به سال گذشته ۴۳ درصد کاهش یافته است.
وی خاطرنشان کرد: سد «نرماب» و «آقدکش» را در حال ساخت داریم، همچنین سد «شصت کلاته» آماده اجرا و مطالعات مرحله اول سد «رامیان» خاتمه یافته است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان در ادامه به میزان بارش‌ها در سطح استان اشاره کرد و گفت: میزان بارندگی استان در سال آبی جاری (از ابتدای مهر ۹۶ لغایت ۲۱ مرداد ماه ۹۷) نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶.۴ درصد افزایش، اما نسبت به بلندمدت ۵.۸ درصد کاهش داشته است.
دهقان با اشاره به کاهش آورد رودخانه‌های استان در سال آبی جاری، افزود: آورد رودخانه گرگانرود ۸۴ درصد و قره سو ۷۷ درصد نسبت به درازمدت کاهش داشته است. میزان آورد این رودخانه‌ها نسبت به سال گذشته نیز با وجود افزایش میزان بارندگی‌ها به ترتیب حدود ۳۵ و ۲۰ درصد کاهش داشتند.
وی با اشاره به برداشت‌های بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در استان طی سال‌های اخیر، تصریح کرد: حجم آب سفره‌های کم عمق استان نسبت به سال آبی گذشته ۱۲۹ میلیون متر مکعب و نسبت به درازمدت (متوسط ۲۵ سال اخیر) ۲۶۵ میلیون مترمکعب کاهش داشته است. حجم آب سفره‌های عمیق نیز نسبت به سال گذشته ۱۵ میلیون مترمکعب و نسبت به درازمدت ۵۷ میلیون مترمکعب کاهش داشته که البته با توجه به ویژگی‌های سفره عمیق استان حجم واقعی کسری مخزن در این آبخوان بیش از این ارقام است و گواه این مطلب تعداد زیاد درخواست‌های کف شکنی و جابجایی چاه‌ها به دلیل کاهش فاحش آبدهی آن‌هاست.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان خاطرنشان کرد: میزان آبی که در سفره اول آب‌های زیرزمینی از دست دادیم، تقریبا معادل مجموع حجم مخازن سد‌های استان است.
بر اساس گفته‌های معاون آب منطقه‌ای استان گلستان، در این استان کوچک، چیزی حدود ۱۴ سد ساخته شده و هم اینک نیز دست کم ۴ سد بزرگ دیگر در حال ساخت است، حال آنکه هم اکنون و بنا بر واقعیت‌ها، سد‌های موجود در این استان تنها با ۱۰ درصد ظرفیت موجود در حال فعالیت هستند.
با اینکه میزان بارش‌های استان نسبت به سال گذشته افزایش یافته، بر پایه سخنان مسئولان، حجم موجود در سد‌های این استان ۴۳ درصد کاهش داشته است.
کاهش منابع آب این استان دامان رودخانه‌ها را نیز گرفته است. رودخانه گرگانرود ۸۴ درصد و قره سو ۷۷ درصد نسبت به درازمدت کاهش آب داشته اند و حجم آب سفره‌های عمیق نیز نسبت به سال گذشته ۱۵ میلیون مترمکعب و نسبت به درازمدت ۵۷ میلیون مترمکعب کاهش داشته است.
این گفته به خوبی نشان می‌دهد، تحت تأثیر برداشت‌های بی رویه منابع آب و نیز توسعه کشاورزی غیر کارشناسی که در یک کلام می‌توان آن را سوء مدیریت متولیان آب کشور دانست، حتی افزایش بارش‌ها نیز باعث بهبود شرایط آبی کشور نمی‌شود.
این حقیقت اثبات می‌کند که در ایران، بیش از آنکه کاهش نزولات جوی عامل بروز بحران آب باشد، ناتوانی مدیران در تنظیم عادلانه منابع و مصارف آب، باعث شده است که خسارات سنگینی در این حوزه متوجه کشور شود و این مسأله نگران کننده به استان‌های کم بارش کشور نیز محدود نمی‌شود.
