چالش ظرفیت تولید در پایان توافق اوپک
اوپکی‌ها موفق شده‌اند توافق کاهش تولید را برای ۹ماه دیگر تمدید کنند تا بدین وسیله ذخایر جهانی نفت‌خام را به میانگین پنج‌ساله خود نزدیک کنند.
فرض می‌کنیم که اکنون مارس ۲۰۱۸ است و اوپکی‌ها و برخی تولیدکنندگان غیراوپکی موفق شده‌اند به هدف خود نائل آیند و ذخایر را کاهش دهند. پرسشی که مطرح می‌شود این است که در زمان رسیدن به انتهای طرح کاهش تولید، کشورها چه تصمیمی برای ظرفیت تولید خود خواهند گرفت.
به گزارش بازتاب به نقل از تعادل ، اوپکی‌ها قرار است در بازه زمانی ۱۵ماهه اجرای توافق، به‌طور میانگین روزانه یک‌میلیون و ۲۰۰هزار بشکه از تولید خود را کنار بگذارند. به عبارت دیگر این رقم به تولید شناور آنها یا همان Spare Capacity اضافه می‌کند. چنین حکایتی برای تولیدکنندگان غیراوپکی همراه با توافق نیز صادق است و آنها نیز از تولید خود به میزان حدود ۶۰۰هزار بشکه در روز چشم‌پوشی کرده‌اند. آیا با پایان توافق شاهد این خواهیم بود که به سرعت حدود یک‌میلیون و ۸۰۰هزار بشکه در روز به ظرفیت عرضه جهانی نفت افزوده شود؟
مضاف بر این برخی کشورهای عضو اوپک ازجمله عراق، امارات و ایران در حال افزودن به ظرفیت اسمی تولید خود هستند. عراق اعلام کرده ظرفیت تولید خود را تا پایان سال ۲۰۱۷ به ۵میلیون بشکه در روز می‌رساند. اوایل سال جاری نیز ایران اعلام کرد که تا پایان سال ۱۳۹۶ مصادف با اوایل سال ۲۰۱۸ میلادی تولید خود را به ۴میلیون و ۵۰هزار بشکه در روز می‌رساند که ۲۵۰هزار بشکه در روز بیش از سهمیه تعیین شده برای این کشور است. عربستان نیز ادعا می‌کند که در حال حاضر ظرفیت تولیدش حدود ۱۲میلیون بشکه در روز است. امارات‌متحده‌عربی نیز از افزایش تحرکات خود برای افزایش ظرفیت تولید خبر داده است.
تمام این مسائل نگرانی‌هایی را در رابطه با پمپاژ سریع نفت اوپک و بازگشت مازاد عرضه به بازار با پایان توافق کاهش تولید نفت ایجاد می‌کند. از سوی دیگر نگرانی‌ها در رابطه با تولیدکنندگان غیراوپکی علی‌الخصوص ایالات‌متحده، برزیل و کانادا نیز کماکان به قوت خود باقی بوده و سبب شده بازار بدبین نفت از همین امروز نگران سرنوشت پساتوافقی تولید نفت‌خام باشد.
در همین رابطه در گفت‌وگو با مهدی عسلی نماینده سابق ایران در اوپک و مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی وضعیت بازار نفت پس از اتمام توافق کاهش تولید را بررسی شد.
اجرای توافق کاهش تولید نفت‌خام با تمام ویژگی‌های مثبتش در افزایش قیمت و کاهش ذخایر جهانی نفت‌خام، دارای اثرات جانبی دیگری نیز هست. خارج کردن یک‌میلیون و ۸۰۰هزار بشکه نفت‌خام در هر روز از بازار به معنای از بین رفتن ظرفیت تولید نیست. هنگامی که توافق به پایان برسد انتظار می‌رود که اوپکی‌ها مجددا شیرهای نفتی خود را باز کنند تا بازار نفت‌خام در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ و با اتمام سررسید توافق کاهش تولید بار دیگر غرق در نفت‌خام شود. چنین انتظاری از ۳منبع سرچشمه می‌گیرد؛ منبع نخست، انتظار افزایش ظرفیت تولید شناور اوپک Spare capacity بر اثر اجرای توافق کاهش تولید است. همواره ارتباط معکوسی بین قیمت نفت‌خام و ظرفیت شناور تولید اوپک وجود داشته است. بازه زمانی ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ را به خاطر بیاورید. جایی که تقاضا برای نفت‌خام خصوصا از جانب چین بسیار بالا رفته بود اما مازاد عرضه اوپک برای پاسخگویی به این نیاز پایین بود و همین مساله سبب جهشی تاریخی در قیمت نفت شد به نحوی که در ژوئن ۲۰۰۸ قیمت‌های نفت‌خام به حدود ۱۴۶دلار در هر بشکه رسید. پس از آن و با افزایش ظرفیت شناور تولید اوپک قیمت نفت نیز با روند کاهشی مواجه شد.
اما اکنون و در گیرو‌دار اجرای توافق کاهش تولید، چه سرنوشتی در انتظار ظرفیت شناور تولید اوپک است؟ طبیعتا همان‌طور که انتظار می‌رود کاهش تولید نفت‌خام سبب افزایش قیمت شود، این انتظار نیز وجود دارد که اجرای همان توافق سبب افزایش مازاد ظرفیت تولید شود که فاکتوری منفی برای قیمت نفت خصوصا پس از پایان توافق است.
منبع دوم نگرانی‌ها، تلاش‌ها برای افزایش ظرفیت تولید است. عراق، ایران، امارات و حتی لیبی کاندیداهای اصلی افزایش ظرفیت تولید نفت‌خام در سال‌های آینده هستند. عراق اعلام کرده تا پایان سال ۲۰۱۷ به ظرفیت تولید ۵میلیون بشکه‌یی خواهد رسید. ایرانی‌ها قصد دارند تا پایان برنامه ششم توسعه خود مصادف با اوایل سال ۲۰۲۲ به این سطح از تولید برسند. به این لیست عربستان‌سعودی را نیز اضافه کنید که همواره ادعای ظرفیت تولید ۱۲میلیون بشکه‌یی را داشته است. بدون شک رسیدن به چنین ظرفیت تولیدی هزینه‌های فراوان و استفاده نکردن از این ظرفیت، هزینه‌های فراوان‌تری را با خود به همراه خواهد داشت. لذا انتظار می‌رود با پایان توافق در ماه مارس و روشن شدن چراغ سبز، این کشورها به سرعت تولید نفت خود را به ظرفیت اسمی خود نزدیک کنند.
منبع سوم نگرانی‌ها نیز تولیدکنندگان غیراوپکی هستند که گوش‌شان به این حرف‌ها بدهکار نیست و به چیزی جز افزایش ظرفیت تولید فکر نمی‌کنند؛ کشورهایی همچون ایالات‌متحده، برزیل و کانادا که هر آنچه را تولید کنند به بازار تزریق می‌کنند.
ورای این نگرانی‌ها، آنچه به بازار قوت قلب می‌دهد، انتظارها برای افزایش تقاضاست. مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این رابطه می‌گوید: «روال بازار نفت به این‌گونه است که سالانه یک‌میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز به تقاضای جهانی نفت‌خام افزوده می‌شود. بدین‌ترتیب ظرف ۲ الی ۳سال تقاضا حدود ۴ تا ۵میلیون بشکه بیشتر خواهد شد.»
بهروزی‌فر به ابعاد دیگری از تغییرات در عرضه جهانی نفت‌خام نیز اشاره می‌کند که کمتر مورد اشاره قرار گرفته است. وی معتقد است که روند تولید در بسیاری از کشورهای غیراوپکی در حال کاهش است. بهروزی‌فر به تولید نفت از حوزه دریای شمال اشاره می‌کند که اخیرا با کاهش قابل‌توجهی مواجه شده است و انتظار می‌رود که به‌زودی نفت این حوزه از بازارهای جهانی حذف شود.
موضوع دیگری که این کارشناس انرژی به آن می‌پردازد ویژگی زمان‌بر بودن تغییرات در بحث تولید نفت‌خام است. همین مساله سبب می‌شود که بهروزی‌فر اثر افزایش ظرفیت تولید برخی کشورهای اوپکی بر قیمت نفت‌خام را بعید بداند. وی می‌گوید: «پروژه‌های نفتی بدین صورت نیست که امروز آغاز شوند و فردا به پایان برسند، بلکه پروژه‌های بلندمدت هستند. از سوی دیگر در تمام کشورهای تولیدکننده نفت به صورت معمول افت تولید سالانه وجود دارد.»
به عنوان مثال در ایران سالانه بین ۵ تا ۱۰درصد افت تولید وجود دارد. بدین معنی که اگر اقدامی در راستای حفر چاه‌های جدید یا افزایش ضریب برداشت صورت نگیرد تولید ایران حدود ۳۰۰هزار بشکه کاهش پیدا می‌کند. بنابراین اگر ایران در یک‌سال برنامه افزایش ۵۰۰هزار بشکه‌یی تولید خود را داشته‌باشد، در نهایت خالص افزایش تولید حدود ۲۰۰هزار بشکه خواهد بود».
بهروزی‌فر به بی‌خطر بودن ادعاهای عربستان‌سعودی در رابطه با ظرفیت تولید ۱۲میلیون بشکه‌یی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «عربستان هیچ‌وقت نتوانسته است که تولید خود را به صورت پایدار به ۱۲میلیون بشکه در روز برساند و حفظ کند. این کشور حتی نتوانسته تولید خود را نزدیک به ۱۱میلیون بشکه در روز نیز ثابت نگه دارد. پیش‌بینی می‌شود به این زودی نیز این کشور توان افزایش قابل توجه تولید خود را نداشته باشد».
بهروزی‌فر معتقد است تمامی یک‌میلیون و ۲۰۰هزار بشکه توافق کاهش تولید به ظرفیت شناور اوپکی‌ها افزوده نخواهد شد. وی معتقد است: «ظرفیت مازاد تولید اوپک بالشتکی برای بازار است و سبب می‌شود که ثبات روانی در بازار ایجاد شود. هنگامی که بازار احساس کند که ۲میلیون بشکه ظرفیت تولید اضافه در بازار وجود داشته باشد که هر لحظه می‌توان آن را وارد بازار کرد، سبب خواهد شد که ثباتی در بازار ایجاد شود. هرچند کاهش یک‌میلیون و ۲۰۰هزار بشکه‌یی تولید نفت اوپک به معنای وجود یک ظرفیت مازاد در بازار است اما این نکته را نیز مدنظر داشته باشید که بخشی از این کاهش تولید خودخواسته نبوده است. تعهد بیش از ۱۰۰درصدی برخی کشورها به تعهد مشخص‌شده برای آنها، موید این موضوع است. چنین کشورهایی یا نتوانسته‌اند نفت تولید کنند یا نتوانسته‌اند آن را به فروش برسانند و لزوما تمام کاهش تولید داوطلبانه نبوده است و بخشی از آن از چنین عواملی نشأت گرفته است».
در نهایت این کارشناس حوزه انرژی پیش‌بینی می‌کند که نیاز بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت یعنی عربستان و روسیه بزرگ‌ترین تضمین برای این موضوع است که قیمت نفت مجددا با کاهش مواجه نخواهد شد. او در این باره اظهار می‌کند: «کشورهای تولیدکننده نفت که بزرگ‌ترین آنها عربستان‌سعودی و روسیه هستند به درآمد نفتی نیاز دارند. عربستان اخیرا قراردادهایی با ارزش بیش از ۳۸۰میلیارد دلار با ایالات‌متحده امضا کرده که متاسفانه یا خوشبختانه برای اجرایی کردن آنها به پول نیاز دارد. شاید عربستان برای تامین مالی قرارداد خرید اسلحه به صندوق ذخیره ارزی خود مراجعه کند اما برای باقی قراردادها نیاز به افزایش درآمد دارد».
در این میان مهدی عسلی مدیر سابق امور اوپک وزارت نفت معتقد است که همین حالا و پس از گذشت حدود ۵ماه از اجرای توافق، ظرفیت شناور تولید اوپک نیز چندان بالا نیست. او اظهار می‌کند: «اوپک همواره ظرفیت شناور بین ۲ تا ۴میلیون بشکه را داشته باشد. اکنون نیز ظرفیت شناور تولید اوپک بیش از ۲میلیون بشکه در روز نیست. بنابراین همین حالا ظرفیت شناور تولید اوپک از میانگین خود که معمولا بین ۲.۵ تا ۳میلیون بشکه در روز است فاصله دارد».
وی عامل اصلی تعیین‌کننده قیمت نفت را در برآیند افزایش تقاضای نفت‌خام و افزایش عرضه نفت‌های غیرمتعارف می‌داند و می‌گوید: «مساله اصلی نفت شیل امریکا و دیگر نفت‌های غیرمتعارف دنیاست که بتوانند تمام افزایش تقاضای ایجاد شده از سال ۲۰۱۸ را پاسخگو باشند یا خیر. اوپک همواره ظرفیت شناور تولید داشته است. نکته مهم این است که شرکت‌های تولیدکننده امریکا ظرفیت شناور تولید برای خود نگه نمی‌دارند و با تمام ظرفیت ایجاد شده برای تولید خود مشغول فعالیت هستند. بنابراین اصل قضیه این است که سال آینده تقاضای کل چقدر است. براساس آخرین آمارها در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۰۰هزار بشکه مازاد عرضه وجود دارد که پیش‌بینی می‌شود در اوایل سال ۲۰۱۸ کاهش پیدا کرده و عرضه و تقاضا به تعادل برسند و ذخایر جهانی نفت کاهش پیدا کنند».
بررسی ها از آخرین پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی امریکا نیز نشان می‌دهد که پیش‌بینی این نهاد برای ظرفیت شناور تولید برای ادامه سال ۲۰۱۷ و نیز سال ۲۰۱۸ با کاهش همراه است و تقریبا در سطح ظرفیت شناور تولید این کارتل در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ است که قیمت نفت در اوج خود قرار داشت.
عسلی نیز افزایش ظرفیت تولید کشورهای اوپک در کوتاه‌مدت را متغیری معنادار نمی‌بیند. به عنوان مثال وی معتقد است که عربستان‌سعودی نه‌تنها به این زودی‌ها نمی‌تواند به ظرفیت تولید ۱۲میلیون بشکه‌یی خود نزدیک شود بلکه در حفظ سطح تولید پیش از اجرای توافق خود یعنی ۱۰میلیون و ۶۰۰هزار بشکه در روز نیز مشکل دارد. این کارشناس حوزه انرژی با ارائه آخرین آمارها از تولید و ذخایر نفت‌خام عربستان می‌گوید: «برداشت عربستان از منابع نفت زیرزمینی و انبارهای خود نشان‌دهنده این است که این کشور قادر به ادامه تولید در سطح ۱۰میلیون و ۶۰۰هزار بشکه‌یی هم نیست. ظرفیت تولید عربستان همواره هم از سوی این کشور و هم مراجع بین‌المللی بیش از ۱۲میلیون بشکه در روز عنوان شده است اما پایداری تولید مساله بسیار مهمی است. عربستان حدود دو سال تولید خود را با هدف حذف شیل امریکا افزایش داد اما از سال گذشته طرح فریز نفتی و پس از آن توافق کاهش تولید را مطرح کردند. علت این امر این است که عربستان بیش از آنکه به دنبال حمایت از قیمت باشد، قادر نیست که در سطح ۱۰میلیون و ۶۰۰هزار بشکه در روز به تولید نفت‌خام بپردازد. انبارهای نفت‌خام عربستان در یک‌ماه گذشته از ۳۲۰میلیون بشکه به ۲۵۰میلیون بشکه کاهش پیدا کرده است. این بدین معنی است که عربستان از ابتدای امسال و اجرای توافق نفتی، ۷۰میلیون بشکه از انبارهای خود را برداشت کرده است تا بتواند تعهدات صادراتی خود را به انجام برساند».
