پیش‌بینی بارش‌های سنگین برای ایران در دهه‌های آینده
یک اقلیم‌شناس وضعیت بارش و دمای ایران را طی ۶۰ سال گذشته تشریح و تاکید کرد که سیل‌های اخیر کشور از پیامدهای گرمایش جهانی و نشانه تغییر اقلیم است و احتمال وقوع خشکسالی های متمادی و بارش های سیل آُسا طی سال های آینده وجود دارد.
ایمان بابائیان با اشاره به اینکه در مطالعات اقلیم باید اطلاعات دوره‌های بلندمدت (حداقل ۳۰ سال) در نظر گرفته و تحلیل شود،اظهارکرد: در ۳۰ سال گذشته، ایران شش درصد کاهش بارش و 0.9 درجه سلسیوس افزایش دما داشته است.
مقایسه بارش ۶۰ سال گذشته ایران
وی با بیان این نکته که سال گذشته روی داده‌های هواشناسی ایران در دوره ۶۰ ساله مطالعه‌ای انجام شد، گفت: اگر دوره ۶۰ ساله را به دو دوره ۳۰ ساله ۱۳۳۷ تا ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ تا ۱۳۹۶ تقسیم و این دو دوره را با هم مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که میانگین بارش ایران در ۳۰ سال اول (۱۳۳۷ تا ۱۳۶۶) حدود ۲۵۰ میلیمتر و در دوره ۳۰ ساله دوم (۱۳۶۷ تا ۱۳۹۶) ۲۳۵ میلیمتر بود بنابراین میزان بارش ایران در ۳۰ سال اخیر نسبت به ۳۰ سال قبل‌تر از آن، ۱۵ میلیمتر یعنی شش درصد کاهش یافته است.
سرپرست پژوهشکده اقلیم شناسی مشهد با اشاره به اینکه در دهه آخر دوره دوم یعنی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶ میانگین بارش ایران ۲۱۰ میلیمتر بود، تصریح کرد: اگر تنها دهه آخر دوره ۳۰ ساله دوم را با دوره ۳۰ ساله اول مقایسه کنیم، می‌بینیم که میزان بارش‌ها نسبت به دوره اول با کاهش ۴۰ میلیمتری (۱۵ درصد) مواجه بود.
این اقلیم‌شناس با تاکید بر اینکه از نظر سازمان هواشناسی جهانی، مطالعات اقلیمی باید در یک دوره نرمال یعنی ۳۰ سال انجام شود، گفت: با توجه به این استاندارد جهانی، با اطلاعات هواشناسی یک دهه نمی‌توان در مورد شرایط اقلیمی و بلندمدت کشور اظهار نظر کرد بنابراین حتی اگر بارش یک دهه گذشته را با ۳۰ سال قبل از آن مقایسه کنیم، نمی‌توانیم نتایج آن را محور تصمیم‌گیری قرار دهیم یعنی میانگین بارش نرمال کشور همان ۲۳۵ میلیمتر است نه ۲۱۰ میلیمتر دهه اخیر. در واقع 10 سال زمان کافی برای نرمال تلقی کردن میانگین بارش کشور نیست.
تغییرات دمایی ایران در ۳۰ سال گذشته
بابائیان در ادامه با تاکید بر اینکه بارش تنها عامل تعیین کننده شرایط اقلیمی نیست، گفت: دما نیز در رقم زدن شرایط اقلیمی به‌ویژه در ایجاد خشکسالی نقش مهمی ایفا می‌کند. برای مثال ممکن است طی دو سال میزان بارش یکی باشد اما دما در یکی از این سال‌ها بیشتر باشد که در این صورت به دلیل تبخیر و تعرق بیشتر، نیاز آبی محیط بیشتر می‌شود. به همین علت خشکسالی بیشتر خودش را نشان می‌دهد.
وی ضمن تشریح وضعیت دمایی کشور در ۶۰ سال گذشته ایران اظهارکرد: میانگین دمای ۳۰ ساله اخیر (۱۳۶۷ تا ۱۳۹۶) نسبت به دوره ۳۰ ساله قبل از آن (۱۳۳۷ تا ۱۳۶۶) 0.9 درجه سلسیوس گرم‌تر شد همچنین در ۱۰ سال گذشته در قیاس با دوره ۳۰ ساله ابتدایی (۱۳۳۷ تا ۱۳۶۶) دمای کشور ۱.۳ درجه سلسیوس بیشتر شد. افزون بر این آهنگ گرمایش کشور، در یک دهه گذشته نسبت به دو دهه قبل از آن (۱۳۶۷ تا ۱۳۸۸) صعودی بوده است.
از افزایش دمای ایران اطمینان داریم / هشدار افزایش رخدادهای حدی
این اقلیم‌شناس همچنین با تاکید بر اینکه با روند گرمایش جهانی حتی اگر میزان بارش کشور کاهش نیابد، باز هم به دلیل افزایش دما روند خشکسالی و تغییر اقلیم ادامه‌دار خواهد بود، تصریح کرد: عدم قطعیت در «افزایش دما» کمتر از «کاهش بارش» است، یعنی مطمئنیم که دما در حال بیشتر شدن است و شاهدیم که روند افزایش دما کاملاً معنادار است اما از آنجا که تغییرپذیری بارش خیلی بیشتر از دما است، در مورد بارش با قطعیت کمتری می‌توانیم اظهار نظر کنیم اما چون دما روند افزایشی نسبتاً ثابتی دارد، می‌توان نسبت به افزایش رخدادهای حدی (مثل بارش‌های سیل‌آسای اخیر ایران) هشدار داد.
پاسخ اقلیم کشورهای مختلف به گرمایش جهانی چیست؟
سرپرست پژوهشکده اقلیم‌شناسی مشهد در ادامه گفت: بر اساس مدل‌های ارائه شده از سوی هیات بین الدول تغییر اقلیم (IPCC)، پاسخ اقلیم کشورهای آسیا به‌ویژه غرب آسیا به پدیده گرمایش جهانی، «کاهش بارش» است اما در شبه جزیره عربستان و شمال آفریقا افزایش بارش معنادار و بارش حدی (سنگین و سیل‌آسا) در نتیجه افزایش دمای زمین پیش‌بینی شده است.
به گفته این متخصص حوزه هواشناسی و اقلیم‌شناسی، اگر دمای کره زمین افزایش یابد، بارش‌ها در ایران کم و پیش‌بینی می‌شود در کشورهای واقع در غرب کشورمان شامل عراق، اردن کاهش بارش شدیدتر از ایران باشد البته پاسخ استان‌های جنوب ایران که نزدیک پهنه‌های اقیانوس هند هستند مثل استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان به گرمایش جهانی، بارش‌های نرمال تا قدری بیش از نرمال است. با این تفاوت خیلی مهم که قطعاً رفتار بارش این مناطق به سوی بارش‌های سنگین پیش خواهد رفت. به نظر می‌رسد تعداد روزهای همراه با بارش در این نقاط کم اما سیل‌آسا شود.
مشخصه بارز اقلیم آینده ایران چیست؟
وی همچنین با اشاره به افزایش رویدادهای حدی بر اثر افزایش دمای زمین اظهارکرد: از اینکه بارش‌ها به سمت بارش‌های حدی حرکت می‌کند، اطمینان وجود دارد و این رویدادهای حدی رفتاری است که «مشخصه بارز اقلیم آینده ایران» به‌ویژه در نواحی جنوب کشور خواهد بود. مطمئن هستیم که در آینده نوع بارش‌های ایران به شکل حدی و سیل آسا خواهد بود ولی در مجموع تاثیری بر افزایش بارش ایران نخواهد داشت و عمده بارش‌ها در انتهای فصل هر سال رخ می‌دهد.
بابائیان با بیان اینکه تنها راه مقابله با این تغییر اقلیم و عوارض ناشی از آن، جلوگیری از تولید گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساز به ویژه دی‌اکسیدکربن است، گفت: انسان رفتار غیرنرمال با اقلیم و محیط طبیعی داشته و طبیعی است که پاسخ اقلیم به این رفتار متناسب با آن وغیرطبیعی باشد، مانند همین بارش‌های غیرطبیعی اخیر. با ادامه وضعیت فعلی گرمایش جهانی حتی پاسخ‌های شدیدتری را در دهه‌های آینده دریافت خواهیم کرد که نیازمند برنامه‌ریزی برای سازگاری با تبعات سوء آنها هستیم.
بارش‌های سیل‌آسا تاثیر کمی بر تغذیه منابع آب زیرزمینی دارند
این عضو هیات علمی پژوهشکده اقلیم‌شناسی مشهد در ادامه با تاکید بر اینکه بارش‌های سیل‌آسای اخیر درایران بارش مطلوب محیط طبیعی کشور ما نیست، گفت: بهتر است به جای کلمه بارش از بارش‌های سیل آسا یا سیل استفاده کنیم. بارش زمانی موثر است که تدریجی و دارای توزیع زمانی و مکانی مناسب و به تناسب فصل و منطقه به شکل برف باشد تا بتواند منابع آبی زیرزمینی را تقویت کند. بارش‌های اخیر ایران چنین خصیصه‌ای را نداشتند.
سیل‌های اخیر نشانه تشدید رفتار غیرطبیعی اقلیم
وی ادامه داد: ایستگاه همدان ۶۰ درصد بارش سال زراعی خود را طی فعالیت سامانه‌های اخیر دریافت کرد و بطور میانگین، استان‌های غرب کشور حدود ۳۰ درصد بارش یک سال را در حدود دو یا سه هفته دریافت کردند. می‌توان گفت بارش‌های اخیر نشانی از تشدید رفتارهای غیرطبیعی اقلیم است که به دلیل افزایش بیش از حد گازهای گلخانه‌ای ایجاد شده است. افزایش رفتارهای غیرطبیعی اقلیم، درجه پیش‌بینی پذیری اقلیم را نیز کاهش می‌دهد یعنی صحت پیش‌بینی‌های فصلی کاهش می‌یابد.
بابائیان گفت: اگر برنامه‌ریزی برای مدیریت بارش‌های سنگین و سیل آسا به ویژه از طریق آبخیزداری وجود داشته باشد، می‌تواند موثر واقع شود. همچنین بارش‌های شدید و سیل‌آسا در کوتاه‌مدت در افزایش پوشش گیاهی و کاهش گرد و غبار و آبگیری تالاب‌ها نقش دارد اما همه اینها مسکن و موقتی است و درمان کم بارشی نیست.
سرپرست پژوهشکده اقلیم شناسی در پایان با تاکید بر اینکه آنچه خشکسالی را حادتر کرده «مدیریت منابع آبی کشور» است که سهم آن می‌تواند بیشتر از تغییر اقلیم باشد، گفت: حدود ۸۵ درصد از منابع آب زیرزمینی اضافه برداشت داریم و مصارف عمده کشور متکی به منابع آب زیرزمینی است بنابراین علاوه بر کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساز از طریق مصرف بهینه انرژی باید مدیریت صحیح منابع آبی و استفاده از آب‌های تجدیدپذیر را با جدیت در اولویت قرار دهیم.
