پس لرزه‌های داخلی خروج آمریکا از برجام
پس لرزه‌های داخلی خروج آمریکا از برجام در روز‌های اخیر به اوج خود رسیده است. مخالفان دولت حسن روحانی پس از خروج ترامپ، او و تیم مذاکره کننده هسته‌ای را آشکارا و به کنایه مورد انتقاد و شماتت قراردادند. برخی مخالفان معتقدند رییس جمهور به خاطر برجام باید مردم عذرخواهی کند و برخی دیگر می‌گویند ایران باید از توافق خارج شود.
به گزارش فرارو، پس از اینکه دونالد ترامپ ۱۸ اردیبهشت اعلام کرد که آمریکا از برجام خارج میشود و تحریم ایران را از سر می‌گیرد، واکنش‌ها در داخل ایران متفاوت بود. ابتدا حسن روحانی سناریو ایران برای مقابله با اقدام آمریکا را تشریح کرد. او گفت حالا برجام بدون آمریکا ادامه خواهد یافت. او در ادامه ماندن ایران در برجام را به رویکرد اروپا مشروط کرد.
او گفت: “از این لحظه توافق برجام بین ایران و پنج کشور است. در این شرایط باید منتظر باشیم تا شش کشور بزرگ جهانی نسبت به توافق چگونه عمل می‌کنند. به وزارت خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته با مذاکره با کشورهای اروپایی و روسیه و چین رایزنی و مذاکرات لازم انجام شود. ”
پس از این وقایع و اعلام موضع ایران، اظهار نظر‌های دیگری مطرح شد که نشان می‌داد آنچنان با رویکرد دولت همسو نیستند. جدای از اینکه منتنقدان دولت یکصدا خواستار خروج ایران از برجام شدند، برخی مقام‌های نظامی نیز خروج آمریکا از برجام را تبریک گفتند.
سرلشکر محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه تأکید کرد که باید این موضوع را به “فال نیک” گرفت. او گفت: “بنده خروج شرورانه آمریکا را از برجام که قبل از آن هم اعتباری نداشت، تبریک میگویم. ”
فرمانده سپاه درباره این که اروپا در غیاب آمریکا اجرای مفاد برجام را ادامه دهد، ابراز تردید کرد و با اشاره به سخنان حسن روحانی گفت: “روشن است که اروپایی‌ها بین ایران و آمریکا نمی‌توانند مستقلانه تصمیم بگیرند و وابسته به آمریکا هستند و سرنوشت برجام روشن است. ”
سرلشکر محمد باقری رییس ستاد کل نیرو‌های مسلح نیز در همایشی گفت: «برجام مطلوب ملت ایران و آن چیزی نبود که ما آن را بپسندیم، اما برای اتمام حجت با جهان ایران با کرامت و بزرگواری برجام را پذیرفت.»
همچنین عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش به خاطر خروج آمریکا از برجام “خدا را شکر” کرد و گفت: «بزرگترین سودی که برجام داشته اثبات عدم پایبندی آمریکا به برجام است»
او درباره دونالد ترامپ گفت: “هر آدم بی‌عقلی بعضا کار‌های خوبی هم از او سر می‌زند که از این بابت از کاری که این فرد انجام داد، متشکریم. ”
این اظهارات نشان می‌دهد که فرماندهان نظامی ایران دلخوشی از برجام نداشته اند و حتی حالا خواستار خروج ایران از برجام هستند. این نگاه عجیب نبود در سال‌های اخیر فرماندهان نظامی بار‌ها عدم رضایت خود را از توافق هسته‌ای نشان داده بودند، اما بیان اینگونه سخنان پس از اعلام موضع رسمی ایران در قبال خروج ترامپ این گمانه را تقویت کرد که میان مسئولان و کارگزاران نظام شکاف تحلیلی وجود دارد.
همان روزی که فرماندهان نظامی اینگونه اظهار نظر کردند، علی لاریجانی رییس مجلس از موضع رییس جمهور در قبال خروج آمریکا دفاع کرد. او گفت: “این اقدام نشان می‌دهد ایران به دنبال رفتار ماجراجویانه و عکس‌العملی نیست. ”
او البته ابراز تردید کرد که اروپا به برجام پایبند بماند با این حال گفت باید چند هفته فرصت داد تا ایران “حسن نیت” خود را نشان دهد.
همزمان با این اعلام موضع لاریجانی شماری از نمایندگان مجلس در اعتراض به خروج آمریکا از برجام، پرچم این کشور و کاغذی را به عنوان نماد برجام آتش زدند.
مجتی ذوالنوری از نمایندگان اصولگرا و رییس کمیته هسته‌ای مجلس صبح چهارشنبه نوزدهم اردیبهشت، به همراه جمعی دیگر به جایگاه هیأت رییسه مجلس رفت و شعار مرگ بر آمریکا سر داد.
محسن کوهکن، نماینده لنجان در مجلس هم کاغذی را به نشانه برجام بالا گرفت و آن را آتش زد.
علی لاریجانی، رییس مجلس به شوخی با اشاره به این که پرچم کاغذی به راحتی نمی‌سوخت گفت: “آتش هم نمی‌گیرد. ”
او به نمایندگان معترض گفت که مراقب باشند مجلس را آتش نزنند.
آتش زدن برجام و پرچم آمریکا در تجمع اعتراضی جمعی از دانشجویان در تهران نیز صورت گرفت. این اقدام البته پیشتر از سوی روزنامه کیهان مطرح شده بود. این روزنامه روز بعد از خروج آمریکا تیتر زد “ترامپ برجام را پاره کرد، نوبت آتش زدن است”
حسین شریعتمداری مدیر مسئول کیهان نیز در یادداشتی نوشت: «قرار بود اگر ترامپ برجام را پاره کرد، ما آن را آتش بزنیم. باید تفاله برجام را دور بیندازیم و به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خودمان بازگردیم و مطمئن باشیم آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند.»
شریعتمداری همچنین موضع رییس جمهور برای ادامه برجام را نقد کرد.
با این موضع شریعتمداری، منتقدان او را باد انتقاد گرفتند که کیهان بار‌ها تاکید کرده بود که “مگر ترامپ دیوانه است که از توافق هسته‌ای خارج شود”، اما حالا درباره پیش بینی غلط خود سکوت کرده است.
سعید جلیلی مذاکره کننده پیشین هسته‌ای ایران که در زمان او مذاکرات به نتیجه‌ای نرسید هم درباره اقدام امریکا موضع گرفت. او سعی کرد آشکارا از دولت انتقاد نکند با این حال سه کشور اروپایی را غیرقابل اطمینان دانست.
نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی تاکید کرد: «سه کشور اروپایی باید بدانند با علنی‌تر و رسمی‌تر شدن مزاحمت‌های آمریکا، هر مزاحمت او برای پیشرفت و منافع ملی ما میخی بر تابوت برجام خواهد بود و اگر اروپا توانی دارد باید مانع مزاحمت‌های آمریکا شود.»
مسئول سابق تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان گفت: “اروپایی‌ها در حالی که امروز اذعان دارند آمریکا عهدشکنی کرده، اما در بیانیه رسمی خود «بایدها» و «نبایدها» را برای ایران مشخص می‌کنند! در کدام توافق اگر یک طرف عهدشکنی کرد، طرف دیگر باید بر سر پیمان خود باقی بماند؟ آیا این غیر از منطق دیکتاتورهاست که از حلقوم مدعیان آزادی در بیانیه سران ۳ کشور اروپایی بیرون آمده است؟ ”
همزمان با این مواضع رهبر معظم انقلاب ضمن انتقاد شدید از ترامپ و ابراز بی اعتمادی نسبت به سه کشور اروپایی راه برای مذاکره با اروپا را برای ادامه برجام باز گذاشتند.
ایشان تاکید کردند: «حالا گفته میشود که برجام را میخواهیم با این سه کشور اروپایی ادامه بدهیم؛ من به این سه کشور هم اعتماد ندارم. من میگویم به این‌ها هم اعتماد نکنید؛ [اگر]میخواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید -تضمین واقعی، تضمین عملی- وَالّا فردا این‌ها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد، [امّا]به یک شیوه‌ی دیگر.»
انتقاد جنتی و واکنش تند دولت
رویکرد مخالفان دولت نسبت به برجام و عملکرد دولت در قابل آن در آغاز هفته تند‌تر شد. آیت الله احمد جنتی رییس مجلس خبرگان روز گذشته در بیانیه‌ای به شدت دولت تاخت.
او در بیانیه که با امضای رییس مجلس خبرگان منتشر شده است: «لازم است رئیس جمهور محترم، صادقانه و با صراحت، نسبت به خسارت‌های وارده در برجام که بخاطر عدم رعایت خطوط قرمز ترسیمی توسط رهبر معظم انقلاب از جمله اخذ تضمین‌های لازم از ۱+۵ و نیز عدم رعایت اقدام متناظر و گام به گام، پدید آمد؛ از مردم عزیر ایران عذر خواهی کرده، تجربه توافق برجام را چراغ راه آینده قرار دهند.»
جنتی همچنین در بیانیه نیز موضع دولت برای ادامه مذاکرات با اروپا به چالش کشیده شده است. جنتی نوشته است: «در شرایط کنونی هم به نظر می‌رسد اختلاف ظاهری آمریکا و سه کشور اروپایی در واقع، نوعی تقسیم کار بین آنان است و بر همین اساس در ادامه مذاکرات با آنان لازم است در اسرع وقت و ضمن جلوگیری از اتلاف فرصت توسط دشمن، تضمین‌های جدی و محکمی برای ماندن در توافق اخذ شود. در غیر این صورت، خروج از برجام، تکلیف شرعی و قانونی دستگاه دیپلماسی خواهد بود.»
او از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی خواست “هر چه سریعتر در خصوص نقض عهد آمریکا، تصمیمات لازم را اتخاذ نموده در خصوص قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی در اجرای برجام، پیگیری جدی را معمول دارند. ”
بیانیه جنتی واکنش‌های تندی را در پی داشت. ابتدا آیت الله هاشم زاده هریسی، عضو خبرگان رهبری در واکنش به بیانیه مجلس خبرگان به جماران گفت: «این بیاینه رسمی نیست و به نام مجلس خبرگان نیست بلکه بیانیه عده‌ای از نمایندگان مجلس خبرگان است.»
پس از آن دولت نیز با انتشار بیانیه بدون اشاره به موضع آیت الله جنتی به شدت از آن انتقاد کرد.
در بیانیه دولت آمده است: «در چنین شرایط خطیری که وحدت ملی یک ضرورت است، سوال این است که حمله به دولت و تخریب دستاورد‌های کشور که همراه با افزایش قدرت دفاعی و تقویت جایگاه منطقه‌ای ایران به دست آمده است، همصدائی با چه جریانی و ریختن آب به آسیاب چه کسانی است؟»
در ادامه این بیانیه می‌گوید: «متأسفانه آنان که باید عذرخواه مواضع نادرست خود در گذشته باشند، طلبکارانه به دستاورد‌های ملی می‌تازند و حاضر نیستند به این سوال پاسخ دهند که خسارت‌های تحریم ظالمانه بر ملت ایران چه میزان بوده و برای پیش گیری به موقع از آن خسارت‌ها چه کرده اند؟ آن‌ها هیچ گاه حاضر نیستند از ناتوانی خود در ارائه راه‌های جایگزین برجام سخن بگویند و صادقانه بابت رویکرد غلط و کارشکنی‌های خود در روند پیشرفت کشور، از ملت عذرخواهی کنند. آن‌ها در تعارضی آشکار، هم دلواپس حضور آمریکا در برجام بوده‌اند و هم شاکی خروج آمریکا از برجام. مدیریت مسئولانه کشور، عرصه تناقض گوئی نیست؛ بلکه نیازمند تصمیم قاطع و عمل شجاعانه است.»
علی مطهری نایب رییس مجلس هم از موضع آیت الله جنتی انتقاد کرد. او در نامه‌ای سرگشاده خطاب به آیت الله جنتی درباره بیانیه که صادر کرده است، نوشت: «از طرفی پذیرفته‌اید که برجام با نظر مقام رهبری امضا شده است و از طرف دیگر از رییس‌جمهور خواسته‌اید که به خاطر خسارت‌های وارده ناشی از برجام از مردم عذرخواهی کند. آیان این دو سخن تناقض و احیانا تعریض ناخواسته به مقام رهبری نیست؟»
مطهری همچنین بخشی از بیانیه جنتی را نقد کرده که خروج از برجام را تکلیف شرعی و قانونی دولت دانسته است. به نوشته مطهری “آیا تکلیف شرعی دستگاه دیپلماسی را جنابعالی تعیین می‌کنید یا مقام رهبری؟ همچنین آیا تکلیف قانونی دستگاه دیپلماسی را جنابعالی تعیین می‌کنید یا مجلس؟ ”
نایب رییس مجلس معتقد است: «حقیقت این است که یکی از معضلات کشور ما دخالت نهاد‌های مختلف در کار یکدیگر است. وظیفه مجلس خبرگان رهبری طبق قانون اساسی، گذشته از انتخاب رهبر در زمان خاص، نظارت بر بقای شرط عدالت در مقام رهبری و نظارت بر دستگاه‌های زیرمجموعه رهبر است. ورود به مسائلی مانند برجام و تعیین تکلیف برای رییس‌جمهور و مجلس شورای اسلامی از وظایف آن مجلس نیست.»
به این ترتیب در شرایطی که دولت ایران محمد جواد ظریف را مامور مذاکره با اروپا و دیگر کشورهای حاضر در توافق هسته ای کرده است تا بتواند حسن نیت ایران را برای بقای برجام به نمایش بگذارد اما در داخل کشور منتقدان عمدتا اصولگرای دولت ساز مخالف می زندد. رویکردی که به عقیده تحلیلگران می تواند تبعات مخربی داشته باشد.
عباس عبدی در این باره معتقد است: «متاسفانه به جای آن که به جهان نشان دهیم که بر پیمان خود هستیم و ایالات متحده و رئیس‌جمهوری عجیب و غریب آن را منزوی کنیم، برخی از نیروها هر چند در اقلیت هستند، در داخل کشور چنان رفتار می‌کنند که گویی، تصمیم ترامپ به نفع آنان بوده و از این نظر خوشحال هستند.»
به گفته این تحلیلگر مسائل سیاسی “این افراد امروز نمی‌توانند بر واقعیت رفتار ترامپ و مخالفت یکپارچه جهانی چشم ببندند و نعل وارونه بزنند. آنان ابتدا باید برداشت‌ها و تحلیل‌های نادرست خود را اصلاح کنند. آنان نمی‌توانند برجام را آتش بزنند، در حالی که مواضع مقام معظم رهبری در سخنرانی اخیرشان پس از اقدام ترامپ، در این مورد بسیار واضح و آشکار است و راه را برای تداوم و اجرای توافق با اروپا باز گذاشته‌اند.”
