همکاری در افغانستان، رقابت در سوریه؛ ارزیابی پایگاه خبری المانیتور از سفر اخیر لاوروف به تهران

سفر اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ در این سفر، دو طرف تقریبا در خصوص تمامی موضوعات مورد علاقه به گفتگو پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد در پرونده‌های مختلف، هم‌زمان احتمال افزایش همکاری و رقابت میان دو کشور وجود دارد.

«بازتاب»؛ آرش صفار- وبسایت تحلیلی «المانیتور» در یادداشتی به قلم «کیریل سمنوف»، به بررسی سفر اخیر «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه به ایران پرداخته است.

بنا بر این یادداشت لاوروف در دیدارهای خود با محمد جواد ظریف، حسن روحانی و محمد باقر قالیباف، به بررسی تمامی موضوعات مهم میان دو کشور پرداخته است.

یکی از موضوعات کلیدی در دستور کار سفر وزیر خارجه روسیه به تهران، احتمال بازگشت ایالات‌متحده به برجام بوده است؛ از دیدگاه مسکو، پرونده هسته‌ای ایران، موضعی جدا از سایر موارد، ازجمله سیاست منطقه‌ای و برنامه موشکی است. در رابطه با برجام، روسیه از رویکرد گام‌های هم‌زمان دفاع می‌کند که بر اساس آن واشنگتن باید در برابر بازگشت تدریجی ایران به تعهدات خود، تحریم‌ها را لغو کند.

نویسنده یادداشت معتقد است که دیپلمات‌های عالی‌رتبه ایرانی و روس در مورد تأثیر مخرب تحریم‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا علیه برخی مقام‌ها و نهادهای ایرانی، توافق دارند.

همچنین، مسئله امنیت در خلیج فارس از جمله موارد مورد گفتگو، در سفر وزیر خارجه روسیه به تهران بوده است. به داعای نویسنده، «لاورف برای طرف ایرانی روشن کرده است که روسیه و ایران می‌توانند به جای طرح برنامه‌های جداگانه، در این پروژه همکاری کنند». در این خصوص او توضیح داده است که ابتکار روسیه از بسیاری جهات مشابه ابتکار صلح هرمز است که پیش‌تر از سوی ایران پیشنهاد شده بود.

یکی دیگر از موضوعات مهم در گفتگو‌های دو طرف، مسئله افغانستان و تصمیم واشنگتن برای خارج کردن نظامیان خود از این کشور تا پیش از 11 سپتامبر سال جاری بوده است. تهران و مسکو بر این باور هستند که خروج آمریکا، احتمالا آن‌ها را مجبور می‌کند تا به شکلی عمیق‌تر درگیر مسئله افغانستان شوند و تلاش بیش‌تری را صرف جلوگیری از منازعه و افزایش تنش‌ها کنند.

در این پرونده، دو کشور مواضع یکسانی در خصوص تماس با طالبان دارند و معتقد هستند که طالبان باید به یک بازیگر قانونی در افغانستان تبدیل شود. بر این اساس، تهران و مسکو از گذشته با طالبان ارتباط داشته‌اند؛ اگرچه هر دو کشور تأکید دارند که روابط آ‌ن‌ها با طالبان به معنی حمایت سیاسی یا نظامی از این گروه نیست، آمریکا هر دو را به تأمین سلاح برای طالبان متهم می‌کند.

نویسنده پیش‌بینی کرده است در آینده شاهد افزایش هماهنگی میان دو کشور در خصوص پرونده افغانستان و روابط با طالبان خواهیم بود.

همچنین، پرونده سوریه نیز در دیدار وزرای خارجه دو کشور مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق یادداشت المانیتور، اگرچه دو کشور در خصوص ادامه حمایت از دمشق و تداوم هماهنگی‌ها در چارچوب روند آستانه توافق دارند، مناسبات آن‌ها درون سوریه، در قالب «جدا کردن حوزه‌های نفوذ» قابل درک است.

با این وجود، برخی مناطق سوریه محل اختلاف و رقابت دو کشور بوده است؛ در درعا و قنیطره در جنوب شرق سوریه، روسیه در تلاش است تا از حضور گسترده گروه‌های حامی ایران در مرز اسرائیل جلوگیری کند.

در شهر دیرالزور –که به یکی از اهداف حملات هوایی اسرائیل تبدیل شده است- نیز روسیه تلاش می‌کند تا از طریق همکاری با قبایل عرب و نیروهای دفاع ملی، از گسترش کنترل ایران بر مناطق همجوار جلوگیر کند.

علیرغم این تلاش‌ها، نویسنده بر این باور است که مسکو از نفوذ کافی بر دولت سوریه برای کاهش نقش ایران در این کشور برخوردار نیست؛ دولت بشار اسد، بازیگر مستقلی است که با مهارت از هر دو کشور برای بقای خود استفاده می‌کند.

بنا بر این یادداشت، به طور کلی و به ویژه در حوزه اقتصادی، ایران از موقعیتی به مراتب قوی‌تر از روسیه برخوردار است؛ سرمایه‌گذاری مالی ایران در سوریه چندین برابر روسیه است. تهران در می‌کوشدرتا با در اختیار گرفتن سودآورترین بخش‌های اقتصاد سوریه، بخشی از هزینه‌های خود را جبران کند و به این واسطه حضور شرکت‌های روس در این بخش‌ها به شدت دشوار شده است.

نویسنده در پایان به همکاری‌های نظامی میان ایران و روسیه و تمایل تهران به خرید جنگنده‌های سوخو 35 یا سوخو 30 و سامانه دفاع موشکی اس 400 پرداخته است؛ در این حوزه روسیه نگران واکنش منفی اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس است و می‌کوشد نظر ایران برای خرید سامانه‌هایی همچون بوک، تور یا پانیستر و خودروهای زرهی جلب کند.

بنابر آنچه از یادداشت المانیتور گفته شد، به نظر می‌رسد در کنار احتمال افزایش هماهنگی و همکاری در افغانستان، در آینده شاهد افزایش رقابت دو کشور در سوریه باشیم؛ در این موضوع هر دو کشور کارت‌ها و اهرم‌های قدرت متعددی در اختیار دارند و مدیریت سطح و شدت رقابت‌ها در گرو گفتگوها و مذاکرات جدی است.

در حوزه همکاری‌های تسلیحاتی، احتمالا موضوع پیچیده‌تر خواهد بود؛ روسیه در این حوزه همکاری‌های نزدیکی با ایران داشته است، بدون اینکه تمایلی به علنی کردن آن‌ها داشته باشد. خرید جنگنده‌های تهاجمی یا سیستم‌های دفاع موشکی پیشرفته، موضوعی نیست که از دید ناظران پنهان بماند؛ با توجه به نگرانی‌ها کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل و تلاش روسیه برای افزایش نفوذ خود در خاورمیانه به بهره‌گیری از روابط مثبت با همه طرف‌ها، معلوم نیست که آیا ایران موفق به تأمین تسلیحات مد نظر خود از روس‌ها خواهد شد یا نه.

شاید همکاری‌های نظامی ایران و چین و مذاکره برای خرید هواپیماهای نظامی از این کشور بتواند روسیه را تحت فشار قرار دهد، اما باید در نظر داشت که چین هم کم‌وبیش نگرانی‌های مشابهی با روسیه دارد.