نقش میخائیل اولیانف در مذاکرات وین؛ چرا دیدار نماینده روسیه با نماینده آمریکا حاشیه‌ساز شد؟
در روزهای گذشته، انتشار عکسی از مذاکرات دوجانبه میان نماینده روسیه و آمریکا در وین با واکنش منفی کاربران ایرانی همراه شده است؛ به طوری که برخی از «برون سپاری» مذاکرات توسط تیم مذاکره‌کننده ایران صحبت کردند. به نظر می‌رسد این حواشی ناشی از سیاست مذاکراتی ایران باشد که در بستر اجتماعی روابط ایران و روسیه، زمینه برداشت‌های منفی را ایجاد می‌کند.
«بازتاب»؛ آرش صفار- نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، «میخائیل اولیانف»، دست‌کم در سطح رسانه‌ای بیش از هر دیپلمات دیگری در مذاکرات بازگشت به برجام، نقشه برجسته‌ای داشته است.
ین نقش برجسته صرفا مربوط به ادوار اخیر گفتگوها در دوره پس از آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی نیست و در شش دور نخست این گفتگوها هم مجموعه مصاحبه‌ها و توییت‌های اولیانف، او را در قامت خوش‌بین‌تر فرد نسبت به نتایج مذاکرات درآورده بود.
با این وجود، انتشار عکسی از او در حال مذاکره با «رابرت مالی»، نماینده ویژه ایالات‌متحده در امور ایران، واکنش منفی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی نسبت به نقش و جایگاه او در مذاکرات را به دنبال داشت.
هر چند شاید بتوان واکنش‌های کاربران ایرانی را بیش از آن که به نقش روسیه و شخص اولیانف مربوط دانست، متوجه سیاست مذاکراتی ایران ارزیابی کرد، اظهارات اولیانف در پاسخ به کاربران ایرانی منجر به حاشیه‌سازی شد.
در این بین آنچه مذاکرات دوجانبه اولیانف-مالی را برای افکار عمومی ایران به چیزی بیش از دیدار دو دیپلمات حاضر در وین تبدیل کرده است، می‌توان در قالب برداشت منفی جامعه ایران از روسیه بررسی کرد.
برداشت‌های منفی جامعه ایران از همسایه شمالی که ریشه در مناسبات تاریخی دو کشور و تجربیات تلخی همچون جدا شدن قسمت‌هایی از خاک ایران و اشغال بخش‌های شمالی ایران در جنگ جهانی دوم و رویدادهای پس از آن دارد.
به این موارد باید دخالت روسیه در امور داخلی ایران از جمله سیاست این کشور در قبال جنبش مشروطیت و همراهی روس‌ها با «مرتجعین» را اضافه کرد.
از سوی دیگر، دست‌کم در روایت رسمی از تاریخ معاصر ایران، نمونه‌های بسیاری از توافق قدرت‌های بزرگ و قربانی شدن ایران و منافعش وجود داشته است و سبب شده که جامعه ایرانی همواره نگران توافق‌های پشت پرده این قدرت‌ها علیه ایران باشد.
از موارد اخیر که دیدگاه منفی جامعه ایران نسبت به روسیه را تقویت می‌کند، انتشار فایل صوتی مصاحبه «سعید لیلاز» با «محمد جواد ظریف» و گفته‌های وزیر پیشین امور خارجه در خصوص نقش منفی «سرگئی لاوروف» در مذاکرات منتهی به برجام، به ویژه در روزهای پایانی این مذاکرات بود.
در واقع، در سایه تاریخ ناخوشایند روابط ایران و روسیه، بنیان‌های اجتماعی روابط دو کشور همواره ضعیف بوده و جامعه ایران همواره نگاهی منفی به این روابط دارد؛ در این شرایط انتشار عکس دیدار اولیانف-مالی برای جامعه ایرانی تبدیل به تکرار «خیانت‌ها و دشمنی‌های گذشته» روسیه با ایران می‌شود.
این موضوع هنگامی تشدید می‌شود که همکاری‌های ایران و روسیه، به ویژه در حوزه نظامی، به سبب محدودیت‌هایی که دو کشور با آن‌ها روبه‌رو هستند، علنی نمی‌شود و هر دو ترجیح می‌دهند که این همکاری‌ها به صورت غیرعلنی ادامه یابد.
این نکات به این معنی نیست که مسکو از کارت ایران در روابط خود با آمریکا بهره نمی‌گیرد؛ واقعیت این است که ماهیت روابط ایران و آمریکا، زمینه‌های مناسبی را برای سایر بازیگران در مدیریت روابط خود با ایران فراهم کرده است و این مسئله خاص روسیه نیست و شامل همسایگان عرب و اسرائیل هم می‌شود.
تأکیدهای کارشناسان و برخی از مسئولان بر ضرورت ایجاد توازن در روابط با شرق و غرب نیز –فارغ از امکان آن- با توجه به همین مسئله مطرح می‌شود.
از سوی دیگر، در چند دور گذشته مذاکرات وین شاهد نقش مخرب کشورهای اروپایی به عنوان عضو برجام از یک سو و میانجی ایران و آمریکا از سوی دیگر بوده‌ایم؛ نکته این است که با فرض اینکه روسیه مسئولیت انتقال دیدگاه و نظرات میان ایران و آمریکا را بر عهده گرفته باشد، چرا باید اولیانف را غیرقابل اعتمادتر (یا قابل اعتمادتر) از طرف‌های اروپایی بدانیم؟
حتی اگر صرفا به همین مذاکرات وین تمرکز کنیم، واقعیت این است که مادامی که ایران نمی‌خواهد (یا نمی‌تواند) به طور مستقیم با آمریکا گفتگو کند، زمینه برای نقش‌آفرینی سایر طرف‌ها به عنوان میانجی فراهم می‌شود و این مسئله زمینه‌ساز سوءبرداشت‌های احتمالی میان مذاکره‌کنندگان و واکنش‌های منفی از جنس حواشی عکس مذاکرات اولیانف-مالی است.
