ماهی ها از خزر فراری شده اند
رئیس اتحادیه پرورش آبزیان در گفت‌وگو با «شهروند»: ذخایر ماهی به دلیل آلودگی کاهش قابل توجه داشته است.
صیادان خزر تورهایشان را از دریا جمع کرده و لنج‌های صیادی را می‌فروشند. ارسلان قاسمی، مدیرعامل اتحادیه تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان ایران با اعلام این موضوع به «شهروند» می‌گوید: صید ماهی از دریای خزر به دلیل افزایش آلودگی این دریاچه بسته سال‌به‌سال کمتر می‌شود، آن‌قدر که صیادان به فروش لنج‌های صیادی و تغییر شغل روی آورده‌اند.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که پورکاظمی رئیس موسسه تحقیقات شیلات کاهش صید ناشی از آلودگی آب‌های دریای خزر را رد می‌کند. او به «شهروند» می‌گوید: بررسی‌های به عمل آمده حکایت از این دارد که عامل از بین‌رفتن ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر وجود صید غیرمجاز است و قبل از آن‌که این ماهی‌ها به سن بلوغ و تخم‌ریزی برسند، صید می‌شوند که این امر باعث از بین‌رفتن ذخایر آنها شده و قابل کنترل نیز نیست.
با این وجود پرویز کردوانی تحلیلگر آب هم درباره روند افزایش آلودگی در دریای خزر هشدار داده و آب‌های نوشهر را ناسالم‌ترین بخش خزر دانسته و گفته است؛ سلامت ماهی پرورشی در این نقطه نسبت به ماهی صیادی بیشتر است.
حالا آب‌های خزر سال‌هاست که درگیر آلودگی پساب‌های کشاورزی و کارخانه‌های صنعتی و آلودگی‌های نفتی است و همین مسأله حیات ذخایر صیادی و اقتصاد آن را تهدید می‌کند.
خطر نابودی جوامع صیادی
آلودگی‌های شیمیایی ماهیان خزر را در معرض انقراض قرار داده‌است. این موضوعی است که حالا با ورود گسترده پساب کشاورزی و سموم و کودهای شیمیایی به دریاچه بسته خزر یکی از نگرانی‌های جدی به شمار می‌آید. ارسلان قاسمی مدیرعامل اتحادیه تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان ایران به «شهروند» می‌گوید: آلودگی دریای خزر این روزها به حدی رسیده که دیگر قابل زندگی برای برخی آبزیانش نیست و در عمل می‌توان شاهد تبعات آن بود. او با اشاره به کاهش صید ماهی طی سال‌های اخیر، ادامه داد: درحال حاضر با افت شدید صید کیلکا در آب‌های دریای خزر مواجه هستیم.
این کاهش در شرایطی است که کیلکا در زنجیره غذایی ماهیان خاویاری قرار داشته و کاهش آن زنگ خطری برای تولید ماهیان خاویاری است، اما زنگ هشدار برای تولید ماهیان خاویاری در شرایطی صورت گرفته که صید این ماهی طی ٥سال گذشته در آب‌های دریای خزر ممنوع بوده و اما این گفته‌ها در شرایطی است که پورکاظمی رئیس موسسه تحقیقات شیلات کاهش صید ناشی از آلودگی آب‌های دریای خزر را رد می‌کند.
او با اشاره به تولید ماهی در قفس، تولید این ماهی‌ها را نشان‌دهنده سلامت آب‌های دریای خزر دانست و به «شهروند» می‌گوید: هنوز آلودگی خزر به مرز نگران‌کننده نرسیده است و در دریای خزر می‌توان گونه‌های ارزشمندی مانند فیل‌ماهیان یا ماهیان خاویاری که مطالعات آنها در پشت سدها انجام شده را پرورش دهیم اما این‌که ذخایر دریا کاهش یافته، ناشی از صید‌های غیرمجاز است، نه افزایش آلودگی.
شهرهای شمالی ایران به دلیل تراکم بالای جمعیت و البته به دلیل این‌که سالانه جمعیتی چندمیلیونی به‌عنوان گردشگر را به خود می‌بیند، با انبوهی از زباله، آلودگی و تخریب به خاطر توسعه زیرساخت‌ها مواجه است. کمبود زمین در شمال ایران البته خود مزید بر علت شده تا انواع آلاینده‌ها به سمت رودخانه‌ها و البته دریا هدایت شود.
ورود زباله‌های عفونی در کنار پساب‌های شهری و فاضلاب بسیار به دریای خزر باعث شده هشدار وضع قرمز حالا از سوی فعالان این صنف به صدا درآید. قاسمی با اشاره به وضع نامساعد اکوسیستم دریای خزر گفت: اگر تا چند سال آینده روند تخریب دریای خزر ادامه داشته باشد، جوامع صیادی از بین می‌رود و ظرفیت‌های زیستی حتی در کشور ویران می‌شود. درحال حاضر، کاهش صید ماهی بسیاری از صیادان را به فروش لنج‌های خود مجبور کرده است؛ چراکه میزان صید روزانه در بسیاری از مواقع کفاف هزینه‌های جاری را نمی‌دهد.
او در ادامه سخنان خود کاهش همه‌ساله سقف مجاز صید ماهی از دریای خزر را مورد اشاره قرار داد و گفت: صیاد وقتی به دریا می‌رود، می‌بیند در تورش هیچ چیز نیست و مجبور است از ابزاری استفاده کند که نامتعارف است و این باز فشار مضاعفی به محیط‌زیست وارد می‌کند. به صورت بالفعل سعی می‌کند گونه‌های مولد را صید کند و منابع را از بین می‌برد و زادآوری را در دریا متوقف می‌کند و منابع هر روز کاهش شدید دارد و نسل آنها برای همیشه از بین می‌رود.
ماهی‌های پرورشی سالم‌ترند یا ماهی‌های دریایی؟
اما این تنها فعالان این حوزه نیستند که با نگرانی از وضع اکوسیستم دریای خزر سخن می‌گویند. پرویز کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران و کارشناس آب پیشتر دراین‌باره گفته بود: آلودگی دریای خزر روزبه‌روز بیشتر می‌شود و دریای خزر قربانی فاضلاب و آلودگی‌های نفتی کشورهای حاشیه است.
او با اشاره به مشکلاتی که در پی آلودگی آب دریای خزر به وجود آمده است، گفت: دریای خزر بشدت آلوده است و کسی نمی‌تواند منکر این آلودگی شود. درواقع محیط‌های دریایی به دلیل این‌که فاضلاب‌های صنعتی و شهری وارد دریا می‌شود، تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. به‌عنوان نمونه در شهر نوشهر بیشترین آلودگی دریایی وجود دارد و میزان آلودگی دریا در این شهر بشدت رو به افزایش است و بارها اعلام کردم که ماهی پرورشی در این منطقه بسیار سالم‌تر از ماهی دریای خزر است. اما پورکاظمی، رئیس موسسه تحقیقات شیلات هرگونه آلودگی ماهی‌های دریای خزر را رد کرده و به مردم این اطمینان را داده که مصرف ماهی‌های دریای خزر هیچ‌گونه آلودگی ندارد و افراد می‌توانند آن را مصرف کنند.
تورم قوانین و ضعف نظارتی
کنوانسیون محیط زیست دریای خزر روز ١٣ آبان‌ماه سال ١٣٨٢ (٥ نوامبر ٢٠٠٣ میلادی) در تهران تشکیل شد و خزر را به‌عنوان بزرگترین دریاچه دنیا با تنوع زیستی، منابع نفتی و شیلاتی غنی معرفی کرد. در این اجلاس تأکید شد خزر از نظر استراتژیک به یکی از مهمترین نقاط جهان به‌ویژه در سال‌های اخیر تبدیل شده است، اما حساسیت و شکنندگی محیط زیست دریای خزر به جهت بسته بودن، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آن و انباشته شدن آلاینده‌های مختلف، این دریا را با بحران اکولوژیک روبه‌رو کرده است.
حالا ١٤سال بعد از اجلاس تهران، آلودگی خزر با پساب‌های بیمارستانی به مرحله حادتری رسیده است. علاوه بر تبعات آلودگی‌های نفتی، وضع استراتژیک خزر به دلیل این‌که محوطه آبی مشترکی میان پنج کشور آسیای میانه و ایران است، مدیریت بحران خزر را سخت‌تر کرده است، چراکه میزان بهره‌برداری و البته میزان آلایندگی از سوی کشورهای همسایه اساسا نادیده گرفته می‌شود و تلاش فعالان محیط زیست در ایران و پروتکل‌های محیط زیستی از سوی همسایگان ایران امری بی‌فایده تلقی شده است.
این درحالی است که توافق حقوقی کنوانسیون تهران در سال ٨٢ قرار بود دولت‌های ساحلی و جامعه بین‌المللی را با این واقعیت روبه‌رو کند که اعمال مدیریت زیست‌محیطی در خزر صرفا در چارچوب یک پیمان حقوقی زیست‌محیطی میسر است، اما متاسفانه عدم رعایت این پیمان حقوقی از سوی دولت‌های شمالی خزر اساسا حیات خزری را با تهدید مرگ روبه‌رو کرده است. قاسمی در این‌باره می‌گوید: در شرایطی ما با تورم قوانین در کشور مواجه هستیم که وضع آلودگی آب‌های دریای خزر هر روز بدتر می‌شود و این بدین معناست که در بحث نظارت و اجرای این قوانین با مشکل مواجه هستیم.
این رفتار تنها مختص ایران نیست و دیگر کشورهای همجوار دریاچه خزر نیز بدان متعهد نیستند. او که معتقد است کشورهای حاشیه دریای خزر در زمینه حفظ ذخایر خاویاری کوتاهی می‌کنند، خاطرنشان کرد: متاسفانه سیستم منسجمی بین کشورهای اطراف دریای خزر یعنی ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان برای حل این مشکل به وجود نیامده است.
مدیرعامل اتحادیه تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان ایران با اشاره به این‌که کشور ما در زمینه بازسازی و رهاسازی ذخایر، جلوگیری از صید قاچاق و همچنین جلوگیری از آلودگی دریای خزر اقدامات مثبتی انجام داده است، گفت: هرچند از نظر بنده این اقدامات کافی نبوده اما متاسفانه کشورهای دیگر همین مقدار را هم انجام نمی‌دهند و در این زمینه کوتاهی می‌کنند.
آنچه مسلم است چاه‌های نفت کشور جمهوری آذربایجان، ورود ناوگان تجاری کشتیرانی، ورود فاضلاب و پساب‌های کارخانجات ۵ کشور و مواردی از این قبیل ازجمله دلایل آلودگی دریای خزر است.
به هر روی، بی‌مسئولیتی برخی دولت‌ها در حاشیه خزر و ورود انواع آلاینده‌های شهری، صنعتی و نفتی به خزر از همه جوانب، مسأله خزر را به بحرانی منطقه‌ای و نه محلی تبدیل خواهد کرد و انتقاد از رعایت نکردن استانداردهای زیست‌محیطی از سوی شهرداری‌ها، سازمان‌ها، کارخانجات و مردم در شهرهای شمالی ایران، دردی را از خزر دوا نمی‌کند چراکه آلودگی خزر بیش از هر چیز متوجه ٥ کشور ساحلی ازجمله ایران است. چراکه به دلیل شیب خزر که به سمت جنوب تمایل دارد، بیشترین آلودگی به سمت مرزهای ایرانی سرازیر می‌شود و بیشترین لطمات زیست‌محیطی، اقتصادی و… را متوجه کشورمان می‌کند. از این‌رو، بیش از هر زمان نیاز است دولت با اعمال مکانیسم‌های حقوقی، رژیم حقوقی خزر را متوجه مباحث توسعه پایدار و حفاظت از تنوع زیستی و آلودگی کند.
