قصه مالکیت‌های این کاخ را می‌توان شاهنامه کرد
کاخ «مروارید» یا همان «شمس» در استان البرز، قصه درازی به اندازه همه عمر ۵۰ ساله‌اش دارد. آن‌قدر دست به دست شده که به نظر می‌رسد می‌ترسند برای سرپا نگه‌داشتنش بر مالکیت میراث فرهنگی روی آن توافق کنند! هرچند دیوان عدالت اداری هم تا امروز پا به پای حفاظت از این مجموعه تاریخی جلو آمده است.
پس از ۱۲ سال زندگی شمس پهلوی، دختر عزیزکرده خاندان پهلوی و خانواده‌اش در این کاخ که می‌توان آن را یکی از مجهزترین، مرفه‌ترین و اشرافی‌ترین بناهای دوره‌ی پهلوی نامید، آن‌قدر این مجموعه دست به دست شد که باورشان نمی‌شود می‌توانند متولی اصلی بناهای تاریخی کشور را مسئول حفاظت و رسیدگی به این کاخ کنند.
پس از انقلاب اسلامی، ابتدا بنیاد مستضعفان مالکیت این بنا را در اختیار می‌گیرد، چیزی حدود ۱۵ سال بعد بنیاد مستضعفان این کاخ زیبا را به بنیاد تعاون سپاه می‌فروشد و آن بنیاد نیز مابه‌ازای هزینه‌ی صدور مجوزِ ساخت‌وساز در حدود ۸۰ هکتارِ این مجموعه، ساختمان‌های مسکونی مجموعه‌ی کاخ شمس را به شهرداری می‌دهد و این‌جاست که بالاخره با شکایت می‌توانند بخشی از این مجموعه‌ی تاریخی را به متولی اصلی‌اش برگردانند.
اما باز هم یک مشکل وجود دارد؛ «به دلیل مشخص نبودن وضعیتِ صددرصدی مالکیت مجموعه، هنوز هم نمی‌توانند اعتبار کامل مرمت این بنا را بگیرند و آن اصلا ردیف بودجه‌ای در سازمان میراث فرهنگی ندارد.»
علیرضا دهقان مهرجردی که این روزها به عنوان مدیر کاخ شمس در استان البرز معرفی شده، مشکلات زیادی را سر راه ساماندهی و به نتیجه رساندن طرح «کاخ موزه» برای شمس می‌داند.
او نخست درباره‌ی داستان مالکیت‌های این کاخ به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: مدتی پس از انقلاب اسلامی یعنی سال ۱۳۶۳، این مجموعه کاخ در اختیار بنیاد مستضعفان قرار می‌گیرد، تا چند سال بعد که در حالت تعطیلی به بنیاد تعاون سپاه فروخته می‌شود، پس از آن تا حدود سال ۱۳۸۲ و بارش برفی سنگین، از آن به‌عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی – تفریحی شهید فهمیده (کاخ مروارید) استفاده می‌شد؛ اما این عامل باعث تعطیلی این مجموعه شد، پس از آن اتفاق، ۱۰ سال بسته ماند تا آغاز سال ۹۳ و زمانی که با شکایت یک وکیل، میراث فرهنگی این بنای تاریخی را بازپس می‌گیرد.
به گفته وی، اما در میانِ روندِ تحویل کاخ شمس از بنیادِ تعاون سپاه به میراث فرهنگی، حدود ۲۷ هکتار از این مجموعه چند ماهی در اختیار شهرداری البرز قرار می‌گیرد، به عنوان وجه مجوز صدور ساخت وساز در حدود ۸۰ هکتار باقی‌مانده از مجموعه‌ی کاخ شمس!
او ادامه می‌دهد: چون مالک قبلی – بنیاد تعاون سپاه – قصد ساخت‌وساز در بخشی از مجموعه را داشته و برای گرفتن مجوز ساخت و ساز نیاز به پرداخت هزینه‌ای بوده است، اواخر سال ۹۲ مابه‌ازای این هزینه، ۲۷ هکتار از مجموعه که شامل چهار کاخ مجموعه بوده را به شهرداری و سازمان پارک‌های شهرداری واگذار می‌کند.
اما اعتراض سیدمحمود کاشانی – حقوقدان و فرزند آیت‌الله کاشانی – نسبت به وضعیت تملک زمین‌های مجموعه کاخ مروارید در ۲۶ فروردین‌ماه امسال، نگاه‌ها را به این مجموعه تاریخی جلب می‌کند و سرانجام براساس رأی دادگاه، ۳۰ درصد از این مجموعه به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان البرز داده می‌شود، هر چند تا زمانی‌که وضعیت مالکیت صددرصد این محوطه مشخص نباشد، کار چندانی نمی‌توان برای آن انجام داد.
دهقان مهرجردی مهمترین بحث امروز این کاخ را مالکیت آن می‌داند و یک درخواست دارد.
او می‌گوید: اگر بحث‌های حقوقی و مالکیت این مجموعه تاریخی به نام دولت و به نمایندگی از سازمان میراث فرهنگی انجام شود و مجموعه از طریق سپاه به میراث فرهنگی منتقل شود، کاخ شمس از وضعیت بلاتکلیفی امروز بیرون می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: به عبارتی اگر انتقال مالکیت از بنیاد تعاون سپاه براساس مجوزها و درخواست‌هایشان که دادن زمین معوض است انجام شود، می‌توان راه به جایی برد.
مدیر مجموعه کاخ شمس اما خود به این قضیه واقف است که انجام این کار در اختیار و توانایی‌های میراث فرهنگی نیست و ادامه می‌دهد: اگر میراث فرهنگی در همکاری با دستگاه‌های دیگر بتواند بحث زمین معوض را برطرف کند، می‌توانیم با گرفتنِ اعتبار مناسب هرچه زودتر این بنای تاریخی را به سامان برسانیم و در واقع می‌توانیم بهتر جذب اعتبار داشته باشیم.
او توضیح می‌دهد: در حال حاضر یکی از بحث‌های سازمانی که مراجع رسمی و سیاست‌گذاری دارند، این است که تا وقتی تکلیف مالکیت محوطه روشن نشود، بودجه‌ها اضطراری است و هیچ ردیف بودجه‌ای نیست تا در سازمان برنامه و بودجه به آن تعلق گیرد.
وی تاکید می‌کند: اگر بخواهند این مجموعه به حالت گذشته خود تبدیل شود، باید نخست مالکیت آن مشخص و اعتبار بگیرد.
در ازای صدور جواز ساخت و ساز، کاخ‌های شمس را به شهرداری دادند
مهدی حراینی، مشاور حقوقی اداره‌کل میراث فرهنگی استان البرز نیز در این زمینه به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: نخست کلِ ۱۱۱ هکتار براساس سندِ خریداری شده از بنیاد مستضعفان متعلق به بنیاد تعاون سپاه بوده است، توافق و قراردادی که بین بنیاد تعاون و شهرداری کرج منعقد می‌شود، شهرداری برای صادر کردن جواز ساخت وساز، مالکیتِ ۲۷ هکتار از مجموعه‌ی تاریخی را در اختیار شهرداری می‌گذارد تا جواز ساخت و ساز در ۷۷ هکتار دیگر را بگیرد.
او درباره وضعیت این پرونده ادامه می‌دهد: کاربری این ۷۶ هکتار، فضای سبز و کشاورزی بوده است. برای این تغییر کاربری نیز کمیسیون ماده پنج تشکیل و رای به تغییر کاربری داده شده است. شورای عالی معماری و شهرسازی در سال ۱۳۹۱ مصوبه کمیسیون را تایید کرد.
وی می‌گوید: زمانی‌که موضوع ساخت‌وساز جدی شد، در سال ۱۳۹۳ مصوبه قبلی شورای عالی معماری و شهرسازی توسط این نهاد لغو و مقرر شد که همه‌ی پهنه کاخ مروارید که یک پلاک است، صیانت و حفاظت شود.
او ادامه می‌دهد: در ادامه ۳۱ فروردین ۹۳ دادستان کرج حفاظت و حراست ۲۷ هکتار را به اداره کل میراث فرهنگی استان البرز سپرد.
این در حالیست که تغییر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، شکایت بنیاد تعاون به دیوان عدالت اداری را به دنبال داشت.
حراینی در این زمینه می‌گوید: سال ۹۴ بنیاد تعاون شکایتی کرد تا وضع به حالت قبل برگردد، چون رایِ بدوی به نفع سازمان میراث فرهنگی است، تمام تلاش‌مان را برای تایید این رای می‌کنیم. سازمان بازرسی و شورای عالی معماری شهرسازی نیز پیگیر این موضوع هستند. از همه مهمتر، حفظ این کاخ و محوطه آن خواسته مردم البرز است.
از سوی دیگر، دهقان مهرجردی در این زمینه نیز می‌گوید: ما در همه جا اعلام کردیم فقط یک پلاک سند وجود دارد؛ یعنی کاخ اصلی، ویلاها، تاسیسات، پیست سوارکاری، گلخانه، دریاچه مصنوعی، ویلای وسط دریاچه و فرودگاه همگی جزو مجموعه باشند.
او با بیان این‌که با این وجود در حال حاضر فرودگاه کاملا دیوارکشی و از مجموعه جدا شده ادامه می‌دهد: این در حالیست که در ضوابط تعیینِ حریم و عرصه که مصوبه سال ۹۳ را دارد، فرودگاه در قطعه ۱۱۱ هکتاری مجموعه جزو عرصه این‌جاست.
این کارشناس میراث فرهنگی استان البرز تاکید می‌کند: بنابراین یک پلاک اینجا شامل کل تاسیسات است و در اینجا همین طور در آن دادگاه نیز مطرح شد؛ قصد جدایی این بخش‌ها را داشتند جدا کنند. یعنی ۳۰ هکتار شامل کاخ و مجموعه تاسیسات و نوار سبز و ۷۶ هکتار پایین که جدای از کاخ نباشد که ما توانستیم ثابت کنیم که جنوب کاخ نیز جزیی از این پلاک و مجموعه‌ی تاسیسات است.
دهقان مهرجردی ادامه می‌دهد: بنابراین براساس رای بدوی دیوان عدالت اداری، اینجا باید یک پلاک دیده شود، نه یک ۳۰ هکتار و یک ۷۶ هکتار؛ این مکان باید به صورت یکپارچه حفظ شود.
او می‌گوید: در مراجع مختلف از سال ۸۶ تا سال ۹۳ بر ساخت‌وساز در این مکان تکیه می‌شد و یک‌سری دستگاه‌های دولتی مثل استانداری و کمیسیون ماده ۵ و شورای عالی شهرسازی نیز براساس یک خطای قانونی که صورت گرفت، مجوز می‌دادند، اما خوشبختانه بعد از این مصوبه شورای عالی شهرسازی لغو شد و به نفع میراث فرهنگی کشور شد، آن اتفاق از سال ۹۳ به بعد یکپارچگی را در مجموعه به وجود آورد، که البته رای‌های صادرشده برای این مجموعه از ابتدای امسال نیز مبتنی بر این موضوع است.
۵۰ میلیارد تومان در سه سال، مجموعه شمس را “کاخ موزه” می‌کند
دهقان مهرجردی مدت زمانی که این مجموعه برای ساماندهی کامل نیاز دارد را با اعتبار آن وابسته می‌داند و ادامه می‌دهد: خوشبختانه معاون میراث فرهنگی استان در تلاش است تا یک اعتبار برای طرح مرمت اینجا اختصاص یابد، هرچند یک‌سری اقدامات حفاظت اضطراری در طول دو سال گذشته در این مجموعه انجام شده است.
او می‌گوید: باید طرح تهیه و براساس طرح میان‌سنجی، یک‌سری ریزطرح‌ها نیز در دست اجرا قرار می‌گیرند؛ مانند محوطه‌سازی و آسیب‌شناسی بناهای مجموعه که باید انجام شوند.
به اعتقاد او، رقمی بالای ۵۰ میلیارد تومان این مجموعه نیاز دارد تا براساس آسیب‌های موجود، در صورت آماده‌سازی طرح و تصویب در شورای فنی، در عرض سه سال مجموعه به کاخ موزه اولیه خود برگردانده شود.
وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه براساس بررسی‌ها و آسیب‌شناسی‌ها، آسیب ساختاری در فضاهای موزه‌ای نداریم. به جز این که بخش‌هایی از دریاچه نشست‌هایی داشته که در حال ترمیم آن‌ها هستیم. اما داخل ساختمان کاخ مشکل سازه‌ای وجود ندارد و هرچه هست، مشکل تزئینات است که آن نیز قابل برگشت است.
