قتل «خاشقجی» چگونه مهمترین میراث «بن‌سلمان» را به چالش می‌کشد؟

از میان تأثیرات چندگانه منفی قتل جمال خاشقجی بر جایگاه منطقه ای و جهانی عربستان سعودی، شاید مهمترین مسأله مربوط به لرزان شدن مواضع این کشور در بحران یمن باشد که تأثیرات جدی بر معادلات جاری منطقه ای از جمله شکاف در ائتلاف جاری میان رژیم های محافظه کار عربی به رهبری سعودی و تغییر نگاه جوامع غربی نسبت به این بحران می گذارد.

به گزارش تابناک؛ دکتر کیهان برزگر، استاد دانشگاه و رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در یادداشتی ضمن بیان دیدگاه فوق، به بررسی ارتباط بحران پدید آمده بر سر ماجرای قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد آل سعود با بحران یمن پرداخته است.

در این مطلب آمده است: تمرکز اصلی انتقادهای جمال خاشقجی بر ورود و تداوم جنگ ائتلاف سعودی-امارات در یمن قرار داشت. او معتقد بود، این بحران فراتر از ظرفیت سیاسی-استراتژیک عربستان است و نه تنها در نهایت به نتیجه مطلوب مورد نظر سعودی نمی رسد، بلکه جایگاه منطقه ای این کشور را در برابر ایران ضعیف می کند و بر شکاف های سیاسی داخلی در این پادشاهی می افزاید. خاشقجی همچنین منتقد سیاست های معامله-محور ترامپ در حمایت از اهداف جاه طلبانه محمد بن سلمان در بحران یمن بود و آن را به ضرر منافع عربستان در بلند مدت می دانست.

همزمان جنگ یمن مهمترین میراث محمد بن سلمان است که از زمان ظهور به صحنه قدرت سعودی از سال 2015 آن را به یک مسأله حیثیتی برای این پادشاهی تبدیل کرده است. ولیعهد جوان عربستان چند هدف را از ورود و تداوم جنگ یمن دنبال کرده است؛ نخست، تثبیت قدرت داخلی و تقویت کیش شخصیت ملی و بسترسازی برای پادشاهی خود. دوم، تقویت جایگاه عربستان به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه ای در نزد قدرت های بزرگ. و سوم، مهار نقش ایران در یمن و از این لحاظ معرفی سعودی به عنوان نیروی اصلی مهار کننده نقش منطقه ای ایران.

پیش بینی اینکه بن سلمان نتواند به اهداف فوق دست یابد کار سختی نبوده است. اما مسأله این است که به چالش کشیدن اهداف دخالت سعودی در یمن توسط یک روزنامه نگار منتقد در سطح رسانه های بین المللی جایگاه، مشروعیت و اهداف آرمانی سیاست های ولیعهد جوان را هم در عرصه داخلی سعودی و هم در نزد افکار عمومی جهانی به چالش می کشید. این موضوع وقتی بیشتر اهمیت می یابد که دریابیم ژست قدرت بزرگ منطقه ای گرفتن بن سمان با کوتاه آمدن از سیاست های اعلامی وی سازگار نبوده و ولیعهد جوان بر خلاف نظر عموم متخصصان مسائل منطقه ای حاضر به قبول این واقعیت نبوده که قادر به پیروزی کامل در میدان نبرد یمن نیست؛ چون این یک منازعه داخلی و چند لایه ای برآمده از واقعیت های جدید سیاسی-اجتمایی و انتظارات توده ها بعد از تحولات بهار عربی در این کشور است و اینکه بر اساس تحلیل درست خاشقجی، تداوم جنگ در یمن در بلند مدت به نفع ثبات داخلی رژیم سعودی و جایگاه منطقه ای کشور نخواهد بود.

اما بن سلمان بر تدوام و موفقیت سیاست خود اصرار داشته و به همین منظور یک تور بازدید از کشورهای غربی برای مشروعیت بخشیدن به سیاست های خود به عنوان یک شخصیت اصلاح طلب و نواندیش ترتیب داد تا از این طریق به تقویت جایگاه داخلی خود بپردازد. او همچنین با ارائه پیشنهادهای سخاوتمندانه کمک مالی، تبادلات سرمایه گذاری و خرید تسلیحات، خواهان تداوم حمایت غرب از سیاست های منطقه ای خود و به ویژه بحران یمن شد و شدیدا هم مورد استقبال و تشویق رهبران غربی قرار گرفت.

اما اکنون با قتل خاشقجی نوعی پارادکس در معادله روابط محمد بن سلمان و کشورهای غربی بر مبنای چگونگی تمرکز بر “منافع” یا “ارزش ها” خود بوجود آمده است. بی تردید غربی ها همچنان خواهان تداوم روابط نزدیک با عربستان سعودی به عنوان یک قدرت نفتی و مالی جهانی برای تامین منافع خود هستند، اما قتل یک روزنامه نگار منتقد بین المللی توسط عوامل دولتی سعودی یک مسأله ارزشی است که رهبران غربی را تحت فشار افکار عمومی و رسانه ای مجبور به واکنش شدید کرده است.

اکنون بزرگترین حامی بن سلمان یعنی ترامپ تحت تأثیر فشار رسانه ای اعلام کرده که از این موضوع به سادگی نمی گذرد و اینکه به تصمیمات کنگره گوش خواهد داد، به ویژه که انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا نزدیک است و ترامپ خواهان ارائه یک چهره منفی از خود در حمایت از یک اقدام ضد ارزشی نیست که می تواند مواضع وی را نزد افکار عمومی آمریکا تضعیف کند. بر این مبنا، او وزیر خزانه داری خود را از سفر به عربستان منع کرد. مدیران شرکت های بزرگ چند ملیتی سرمایه گذار در عربستان هم از این تحول در امان نبوده و اغلب مجبور به لغو سفر خود به کنفرانس “داووس صحرا” شده اند که برند اصلی بن سلمان در معرفی طرح جاه طلبانه 2030 این کشور است.

رهبران فرانسه، انگلیس و آلمان هم در یک بیانیه مشترک این اقدام را به شدت محکوم و خواهان روشن شدن کامل حقیقت هستند. موگرینی نماینده اتحادیه اروپا هم قتل خاشقجی را “تعرض به آزادی بیان” خوانده و خواهان مقابله با آن شده است. در این میان، تاکید هوشمندانه اردوغان رئیس جمهور ترکیه در “طراحی” این قتل توسط عوامل دولتی سعودی بر ابعاد ضد ارزشی این ماجرا در سطح افکار عمومی منطقه و جهان افزوده است.

اما از لحاظ تأثیرات بر حوزه سیاستگذاری، به احتمال زیاد اولین قربانی سیاست خارجی بن سلمان، تضعیف مواضع این کشور در بحران یمن خواهد بود که مشروعیت تداوم آن حتی در نزد طرف غربی ماه هاست دچار چالش جدی شده است. سعودی ها از آغاز حمله نظامی به یمن با کمک اطلاعاتی-تسلیحاتی آمریکا، انگلیس و فرانسه و سایر متحدان منطقه ای خود یمن را در محاصره اقتصادی و تسلیحاتی قرار داده اند. اما تاکنون موفق به دستیابی به هدف اصلی خود یعنی کنترل کامل یمن نشده اند که تقریبا یک ماموریت “غیرممکن” است.

واقعیت این است که تضعیف فزاینده جایگاه بن سلمان در سیاست داخلی عربستان به معنای تضعیف مواضع انحصاری وی در جنگ یمن است که مخالفان جدی داخلی هم دارد. اکنون با آشکار شدن نقش وی در قتل خاشقجی، فرصتی برای کشورهای حامی وی فراهم شده تا کم هزینه ترین راهکار در پازل حمایت از او که همان مخالفت با سیاست های وی در یمن است را پیگیری کنند؛ بنابراین، آلمان اعلام کرده که صدور تسلیحات به عربستان را متوقف می کند و در مجموع موج جدیدی در جوامع غربی در زمینه بازنگری در سیاست های حمایت گرایانه دولت هایشان از سعودی در جنگ یمن شکل گرفته است.

نهایتا اینکه بی تردید کشورهای غربی خواهان مدیریت بحران قتل خاشقجی در پرتو حفظ و تقویت روابط خود با پادشاهی سعودی به عنوان یک متحد سنتی هستند. همزمان از منابع و نقش سعودی بر مهار نقش منطقه ای و فشار بر ایران همچنان استفاده خواهند کرد. اما به چالش کشیده شدن مواضع سعودی در یمن یک فرصت ژئوپلتیک برای ایران است تا با استفاده از دیپلماسی «حل المسائلی» خود در یمن، که در چند دور گفت وگو با کشورهای اروپایی قبلا هم نمایان شد، بر ارزش راهبردی نقش منطقه ای خود بیفزاید و ضمن کاهش فشارهای اقتصادی-سیاسی دولت ترامپ، بر بی ارزش و ساختگی بودن ائتلاف جاری ضد ایرانی در منطقه به رهبری سعودی تأکید کند.