فرضیه ها و سناریوهای پیش روی تنش روسیه و امریکا/ عابدی: روسیه از تنش بیشتر با امریکا دوری می کند

یک کارشناس مسائل روسیه گفت که دو فرضیه در روابط بین روسیه و امریکا وجود دارد که هر کدام قابل بررسی هستند.
تنش بین قدرتهای بزرگ می تواند فضای جدیدی در نظام بین الملل بوجود بیاورد و مناسباتی جدیدی را بین قدرتهای منطقه ای و همپمانان آنها شکل دهد. همچنین این روند می تواند بحرانها و مناقشات گذشته را نیز تحت تاثیر قرار دهد. حالا سوال این است که در این شرایط مناسبات منطقه ای چه رویکردی را خواهد داشت؟ در این رابطه با عفیفه عابدی کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک و کارشناس مسائل روسیه گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

ارزیابی شما از تنش بوجود آمده بین روسیه و امریکا چیست. دو کشور تا چه زمانی این روند را ادامه خواهند داد؟

روسها همیشه خواستار رابطه توسعه یافته با آمریکا بوده اند. در فضای انتخابات آمریکا که در ماه های آخر ریاست جمهوری آقای اوباما تغییر دولت را نوید می داد و بعد از انتخابات و روی کار آمدن آقای ترامپ بود که قضیه اخراج دیپلمات های روسی اتفاق افتاد اما روسیه امیدوار بود عملا با روی کار آمدن آقای ترامپ روابط روسیه و آمریکا بهبود پیدا کند. اما با گذشت چند ماه از این تغییر در دولت واشنگتن، شرایط نشان داد که تنها این دولت نیست که انتخاب کننده راهبرد روابط با روسیه است و نهادهای دیگر هم فشار آوردند. کنگره و دیوان عالی آمریکا و نهادهای اجتماعی بخصوص در مورد دخالت روسیه در انتخابات آمریکا فشارها را بر دولت آمریکا زیاد کردند و دیدیم که هیچ اتفاق امیدوارکننده ای برای روسها در رابطه با آمریکا رخ نداد. به همین دلیل با توجه به اینکه روسیه خودش را یک دولت بین المللی محسوب می کند در راستای پرستیژ خودش نمی دید که خیلی منفعلانه در مورد اقدامات یکجانبه امریکا برای تخریب رابطه با روسیه برخورد کند. به همین دلیل هم سعی کرد که رفتارهای پرستژیک در قبال این تحرکات امریکا انجام دهد و تصمیم گرفته شد که بخشی از دیپلمات های آمریکا از روسیه خارج شوند.
به نظرم ارزیابی اولیه روس ها یعنی امیدواری که نسبت به بهبود روابطشان با آمریکا داشتند، دیگر با این اقدام اخیر آمریکا کاملا رنگ باخت. به هر حال در آمریکا دیدگاه های مختلفی نسبت به روسها وجود دارد نسبت به روسیه که این تشتت آرا در مورد آمریکا خیلی کمتر است. دولت روسیه چه نهادهای اجتماعی شان حتی جمع های تندرویشان هم خواستار بهبود روابط با آمریکا هستند ولی در آمریکا این تشتت آرا نسبت به روسیه خیلی زیاد است. هرچند بحث این است که دولت روی کارآمده ترامپ بخشی از این هارمونی است که در مورد رابطه با روسیه، رویکرد بهبود روابط و حل و فصل مسائل حاکم است ولی در نهادهای دیگر و نهادهایی که مردمی تر هستند، این بدبینی و اختلاف ماهوی که بین روسها و امریکا وجود دارد، سایه انداخته است. با اینکه یکسری فضایی را برای همکاری با روسها قائل هستند اما بهبود روابط با آمریکا را بیشتر به نفع روسیه و در راستای افزایش تهدیدهای روسیه در بلندمدت برای آمریکا ارزیابی می کنند.

در این فضای تنش آمیز، اینکه امریکایی ها از مراکز دیپلماتیک روسیه بازرسی کنند رفتاری تند محسوب می شود. به نظرتان این مساله را در وزارت خارجه امریکا دنبال می کنند یا افرادی که در فضای داخلی آمریکا با ترامپ مشکل دارند؟ به هر حال در ابتدا در کاخ سفید و وزارت خارجه این فضای ضدروسی نبود اما الان این فضا را چه کسی دنبال می کند که به سمت تنش بیشتر پیش می رود؟

ببینید! به هر حال اسنادی که در مورد روابط کمپین های انتخاباتی آقای ترامپ با روسها منتشر شده و همچنان این اسناد به صورت سلسله وار افشا می شود فکر می کنم تاثیر خودش را می گذارد. این فشارها بر دولت آقای ترامپ و نهاد وزارت خارجه هم افزایش پیدا کرده و باعث می شود که سیاست هایی که برایشان در مورد رابطه با روسیه تعیین می شود، راه خودش را پیش ببرد و جواب دهد. به نظر می رسد که سیاست این است که از طرف کنگره و جناح رقیب بویژه دموکرات ها که در نهادهای مختلف دست قدرت دارند، تحمیل می کنند و صرفا کسی که در دولت آمریکا یا وزارت خارجه آمریکا انتخاب شده، نیست. این سیاستها به واسطه همان اسناد که احتمالا یکسری هم هنوز افشا نشده، تحمیل می شود. فکر می کنم فضایی که پیش آمده حداقل در شرایط فعلی فضای غیرقابل بازگشت است.

روسیه چه حرکتی می تواند انجام دهد؟ آیا باز هم مقابله به مثل می کند؟

روسیه همیشه نشان داده که در رابطه اش با آمریکا در مورد افزایش تنش ها یا اقدامات خصمانه خیلی محتاطانه برخورد کرده است. به هر حال روسیه قائل به قدرت آمریکا برای تحمیل یکسری فشارها به این کشور است و به همین نسبت هم همیشه در بهبود روابط خیلی سریع قدم گذاشته و در مورد تخریب رابطه همیشه خیلی محتاط تر برخورد کرده است. به نظر می رسد محافظه کاری روسیه به هر حال با توجه به شرایط بین المللی که در چند سال اخیر بویژه از سال 2014 بعد از بحث بحران اکراین علیه روسیه شکل گرفته و تحریم هایی فرعی آمریکا و اتحادیه اروپا، نتایج خود را بر روسیه گذاشته و فکر می کنم همچنان روسیه با وجود ناامیدی که در مورد بهبود روابط با آمریکا دارد، در مورد تخریب بیشتر رابطه محتاطانه تر عمل می کند. چنانچه دیدیم وقتی تصمیم گرفتند بخشی از دیپلمات های آمریکایی از روسیه خارج شوند، وزیر خارجه شان با وزیر خارجه آمریکا تماس می گیرد و عینا این جمله را مطرح می کند که روسیه خواستار تخریب رابطه نیست و بدنبال این افزایش تنش ها با آمریکا نیست و بدنبال این است که این مسائل حل و فصل شود.

در جنگ بین قدرتهای بزرگ از نقش قدرتهای منطقه ای هم می توان صحبت کرد؟ منظورم این است که در این فضا اگر تنشها شدیدتر شود می توان از اینکه ایران چه نقش و واکنشی داشته باشد صحبت کرد؟

به نظرم اقدام فعالانه از طرف بازیگران منطقه ای نمی تواند صورت بگیرد مگر اینکه از این فضا بخواهند استفاده کنند. در ابتدا باید بگویم که در روابط بین روسیه و آمریکا دو فرضیه وجود دارد. یک فرض اینکه به روابط دوجانبه شان برمی گردد و اختلافات ماهوی که از گذشته بین آمریکا و شوروی بوده و همچنان با ادامه حیات و احیای قدرت روسیه بوجود آمده و همچنان هست. بحث اینکه آمریکا به دنبال این است که بر کل جهان و مناطق استراتژیک تسلط داشته باشد و روسیه این را در راستای منافع خودش نمی بیند و از این موضوع احساس تهدید می کند. همچنین گسترش ناتو و اینکه روی کار آمدن دولتهای غربگرا در کشورهای سابق اتحادیه جماهیر شوروی که بزرگترین نمونه و جدید آن بحث بحران اوکراین بود که یکی از موضوعات اصلی در روابط آمریکا و روسیه است و تاکید اصلی مخالفان رابطه با روسیه در آمریکا هم این است که روسیه باید در بحران اوکراین عقب نشینی کرده و کریمه را پس دهد و شرایط در اوکراین به حالت گذشته برگردد. شروط اصلی شان برای اینکه یکسری تحریم های اصلی علیه روسیه وضع شده این است. فرض دیگر موضوعات و مسائل در روابط روسیه و آمریکا بحث های منطقه ای است. بحث هایی مثل بحث روسیه و برنامه هسته ای ایران که قبلا بود و همچنان ادامه دارد (برجام). یا الان بحث کره شمالی و موضوعاتی که خیلی اختلاف منافع جدی در موردشان بین روسیه و آمریکا وجود ندارد. موضوعاتی که بین روسیه و آمریکا اتفاقا ممکن است که بسترهایی برای همکاری و کاهش تنش ها ایجاد کند. اتفاقا در آمریکا یکی از موضوعات و دیدگا هایی که برای دولت ترامپ در قبال روسیه مطرح است این است که این مجوز داده می شود که در موضوعات منطقه ای (بین المللی) از همکاری با روسیه استفاده کند. برای همین شاید روسها برای اینکه موضوعات همکاری شان با آمریکا را افزایش دهند علاقه مند باشند که توجه آمریکا را به این موضوعات افزایش دهند. مثلا در بحث سوریه شرایطی را فراهم کنند که آمریکا متمایل به همکاری با روسیه باشد. یا در بحثهایی مثل کره شمالی به نوعی عمل کنند که آمریکا به بحث مذاکره و همکاری با روسیه متمایل باشد.علاقه مند هستند که شاید این همکاری تسری پیدا کند. یعنی حداقل افزایش تنش ها در روابط دوجانبه را به حالت تعلیق درآورند. این فضا ممکن است برای بازیگران دیگر هم شرایطی را فراهم کند که بخواهند به نوعی از این فضا استفاده کنند. ولی به هر حال این قدرتها هستند که از این فضا بیشتر می توانند استفاده کنند.

با توجه به اینکه ترامپ در ابتدا که سر کار آمد حرف از این بود که روسیه و آمریکا با هم روابط مسالمت آمیزی خواهند داشت و سر ایران بی کلاه می ماند و روسیه به ایران پشت می کند اما الان دقیقا برعکس شده و در این فضا می توان تحلیل برعکسی داشت که با توجه به اینکه سیاست های روسیه در مقابل ایران تحت الشعاع آمریکا بود، الان هم بتوانیم بگوییم که فضا برای ایران بهتر شده و روسیه حمایتهای بیشتری از برجام می کند یا در سوریه حتما پشت ایران می ماند یا در معادلات دیگر با توجه به اینکه می خواهد ایران را در مقابل آمریکا داشته باشد این فضا را تقویت کند؟

ببینید! همه اینها مستلزم یک شرایط پیچیده است. به نظرم می رسد سناریوی بدبینانه ای هم در مقابل آنچه شما مطرح کردید، وجود دارد. همانطور که گفتم به هر حال روسها علاقه مند هستند که از همکاری در موضوعات منطقه ای برای اینکه روابطشان را با آمریکا مدیریت کنند، استفاده کنند. من فکر نمی کنم که روسها به دنبال افزایش تنش با آمریکا باشند. یعنی به هیچ وجه پیش قدم در اینکه تنش ها و موضوعات و اختلافاتشان را با آمریکا افزایش دهند، نیستند بلکه به دنبال این هستند تا بسترهایی فراهم شود برای اینکه انگیزه آمریکا را برای اینکه به سمت روسیه بیاید و به دنبال فراهم کردن بسترهایی که طی آن مذاکرات و موضوعات دوجانبه آمریکا و روسیه هم حل و فصل شود، هم هستند. به نظر می رسد آمریکایی ها در این مورد به هر حال با تفکر کار می کنند. یعنی اینطور نیست که امریکایی ها هم از افزایش تنش با روسیه به حدی که بخواهند در موضوعات منطقه ای کاملا در تقابل دوجانبه قرار بگیرند، استقبال کنند. آمریکا بدنبال مهار بلندمدت روسیه هستند و می دانند که تقابل جدی با روسیه هرچقدر هم آمریکا به نسبت قدرت اقتصادی و نظامی نسبت به روسها در موضع برتری قرار بگیرد اما به نفع منافع آمریکا هم نیست. به هر حال روسیه یک قدرت بین المللی است که از قدرت بمب اتم برخوردار است. از تسلیحات پیشرفته برخوردار است و در شورای امنیت سازمان ملل حق وتو دارد. در واقع روسیه قدرتی نیست که بتوان به این راحتی نادیده اش گرفت و به یک بازی خطرناک کشانیده شود.

چشم انداز روابط ایران و روسیه را در سوریه چطور می بینید؟

این هم به خیلی موضوعات بستگی دارد. روندهای منطقه ای و بین المللی که طی سالهای اخیر رخ داده نشان می دهد که شرایط متحول و غیرقابل پیش بینی است. شاید اگر همین روند ادامه پیدا کند یعنی اینکه آمریکا هیچ ورود جدی تری به موضوع سوریه نداشته باشد و روسیه دست خود را در مورد قدرت مانور خود در روسیه بیشتر ببیند شاید ایران بتواند از این فضا استفاده کند و در راستای هدف خود در سوریه که به هر حال تسلط کامل دولت سوریه بر کل سوریه است، یا بخشهایی که حداقل داعش و معارضین حضور دارند، بتواند استفاده کند. ولی این رویکرد دولت ترامپ طی چند ماه اخیر هم نشان داده که آمریکا غیرقابل پیش بینی است. دیدیم اتفاقاتی که افتاد و حملات غیرقابل پیش بینی آمریکا که رخ داد و برنامه های نظامی ای که در منطقه جنوب غربی سوریه (اردن) در پیش گرفتند نشان داد که آمریکا هم سوریه را رها کرده و یک استراتژی و راهبردی را طراحی کرده و گام به گام این استراتژی را پیش می برد. یا تصمیمی که ترامپ در مورد افزایش نیروها در افغانستان گرفت و خیلی در تضاد با برنامه های اعلامی شان در دوره انتخابات بود. فکر می کنم در مورد عملکرد آمریکا در سوریه خیلی نمی توانیم با قطعیت نظر دهیم و ممکن است هر آن اتفاق و برنامه جدیدی رونمایی شود که شرایط را متحول کند و قطعا واکنش روسیه هم تا حدودی منفعلانه خواهد بود.