صنعت برق در انحصار دولتی‌ها
«بدون افزایش ظرفیت تولید در زمستان می‌توانیم تا ١٠هزار مگاوات برق توسط بخش خصوصی صادر کنیم و ١٠میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور به دست بیاوریم.» این جملات، بخشی از گفته‌های نایب‌رئیس هیأت‌مدیره سندیکای صنعت برق در مورد اقتصاد برق در ایران است.
به گزارش بازتاب به نقل از شهروند، پیام باقری معتقد است که هموار شدن مسیر صادرات برق توسط دولتمردان می‌تواند بخشی از عقب‌ماندگی‌ها در بازار برق که ناشی از اصرار بر سیاست‌های غلط در این حوزه است را جبران کند. سیاست‌هایی همچون تثبیت قیمت برق و عدم بازپرداخت بدهی دولت به فعالان بخش خصوصی این صنعت که امروز به کوچک‌شدن بازار آن در اقتصاد ایران منجر شده است. نایب‌رئیس هیأت‌مدیره سندیکای صنعت برق در این‌باره می‌گوید: «دستگاه‌های تصمیم‌گیر در اقتصاد ایران نه‌تنها حاضر به پرداخت بدهی‌های دولت به صنعت برق نیستند بلکه با رویکرد غلط مانع از صادرات برق به کشورهای همسایه نیز می‌شوند. این درحالی است که صادرات انرژی برق علاوه بر خلق ارزش افزوده، کمک شایانی به زنده نگهداشتن صنعت برق در ایران می‌کند. اگر همین امروز اجازه صادرات برق توسط بخش خصوصی داده شود، این صنعت از توانایی صدور دست‌کم ١٠هزار مگاوات برق به کشورهای همسایه برخوردار است.» باقری در توضیح ایده صادرات ١٠هزار مگاوات برق به کشورهای همسایه بدون افزایش ظرفیت تولید می‌گوید: «واقعیت این است که مابه‌التفاوت مصرف برق در پیک تابستان و زمستان در صنعت برق ایران بیش از ٢٠هزار مگاوات است. این یعنی ٢٠هزار مگاوات ظرفیت آزاد در زمستان داریم که دست‌کم ١٠هزار مگاوات از آن قابلیت صادرات دارد. این میزان صادرات می‌تواند تا ١٠میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور به همراه داشته باشد. با این درآمد می‌توان بخشی از مشکلات تأمین مالی برای طرح‌های توسعه‌ای صنعت برق را رفع کرد.»
محمد پارسا، رئیس پیشین سندیکای صنعت برق در مورد ظرفیت‌های صادرات انرژی برق با توجه به نصب نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور می‌گوید: «ایران با لحاظ کردن ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به میزان ١٨٠هزار مگاوات و همچنین توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و حتی فسیلی به میزان ٢٠٠ تا ٣٠٠هزار مگاوات دارای پتانسیل بسیار مناسبی برای صادرات است. این مهم نیازمند سیاست‌گذاری توسط شورای عالی انرژی در کشور است. ما باید از همه ظرفیت‌ها و منابع خدادادی نظیر گاز برای این منظور استفاده کنیم.»
صنعت برق و فرصت درحال گذار صادرات
در حالی که کارشناسان ظرفیت صادرات برق ایران به کشورهای همسایه را در حدود ٢٠٠هزار مگاوات ارزیابی می‌کنند، امروز رقم صادرات برق ایران در حدود ١٤٠٠ مگاوات است. بی‌توجهی به ظرفیت‌های کشور در این حوزه اما درحالی انجام می‌شود که در برنامه‌های توسعه‌ای و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اهداف مشخصی برای صادرات برق برای کنترل آسیب‌های ناشی از نوسانات قیمت نفت تعیین شده است. باقری درخصوص ظرفیت‌های بالقوه صادرات برق ایران می‌گوید: «در برنامه ششم توسعه تأکید شده است که ایران تا پایان این دوره پنج‌ساله به قطب یا هاب برق منطقه تبدیل شود. با این همه، اما کشور ما با تحقق این ایده فاصله بسیار دارد. درحال حاضر صادرات و واردات برق ایران در حدود ٢٠٠٠ مگاوات است. این درحالی است که ظرفیت نصب‌شده صنعت برق امروز ٧٧هزار مگاوات است که این حجم مبادلات برقی در مقایسه با ظرفیت موجود بسیار ناچیز است. این موضوع علاوه بر مزیت‌های اقتصادی فراوان برای کشور قطعا به افزایش نفوذ منطقه‌ای و قدرت بازدارندگی کشورمان کمک می‌کند.»
در این میان بی‌توجهی به پتانسیل‌های کشور برای تبدیل شدن به قطب برق منطقه درحالی روی می‌دهد که کشورهای همسایه هم اکنون با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف با سرعت زیاد به سمت افزایش ظرفیت تولید برق درحال حرکت هستند. باقری در این‌باره می‌گوید: «شرایطی که امروز با استفاده از آن می‌توانیم به قطب برق منطقه تبدیل شویم یک شرایط گذراست. اگر از این فرصت استفاده نکنیم، معلوم نیست که در آینده همچنان در اختیار کشورمان باقی بماند. امروز تمام کشورهای همسایه تقریبا متقاضی برق ایران هستند. حتی کشورهایی که ما با آنها مرز خاکی نداریم. سال‌هاست که کشورهای همسایه ما نظیر عمان و امارات خواهان انتقال برق به این کشورها از طریق کابل‌های زیردریایی هستند. پاکستان مدت‌هاست که ٣هزار مگاوات برق از ایران درخواست کرده است که ما تنها ١٠٠مگاوات آن را تأمین می‌کنیم. در حال حاضر ما ١٠٠٠ مگاوات برق به عراق صادر می‌کنیم که این رقم در مواقع پیک تا ٤هزار مگاوات قابل افزایش است. گذشته از کشورهای همسایه بسیاری از کشورهای منطقه نظیر هند و سوریه هم خواهان خرید برق از ایران هستند. این فرصت‌ها درحال از دست رفتن است. در سال‌های اخیر کشورهای منطقه سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در صنعت برق آغاز کرده‌اند. امارات درحال احداث یکی از بزرگترین پروژه‌های برق خورشیدی است یا پاکستان با مشارکت در یک طرح با سرمایه‌گذاری بانک جهانی ١٠٠٠مگاوات برقی را خریداری می‌کند که از سه کشور قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان عبور می‌کند.»
موانع توسعه صادرات برق چیست؟
کارشناسان اقتصاد انرژی، عقب‌ماندگی در حوزه صادرات برق با وجود تقاضای بالای کشورهای همسایه را ناشی از وجود نگاه بخشی به مبحث انرژی در ساختار تصمیم‌سازی و اجرایی کشور ارزیابی می‌کنند.
محمد پارسا در این‌باره می‌گوید: «صادرات برق به کشورهای همسایه علاوه بر اشتغالزایی در حوزه‌های مختلف از نیروگاه‌ها تا خطوط انتقال و توزیع و ارزش افزوده مناسبی که برای کشور دارد، باعث افزایش نفوذ ایران می‌شود. سیاست‌های حاکم بر این بخش از انسجام مناسبی برخوردار نیست. انتظار این است که شورای عالی انرژی با ایجاد هماهنگی میان بخش‌های مرتبط مثل وزارت نیرو و وزارت نفت ظرفیت‌های کشور در این حوزه را به عینیت برساند. یکی از موضوعات مهم در این حوزه استفاده از منابع گازی کشور به‌مثابه یک مزیت نسبی برای کاهش بهای تمام‌شده برق در کشور است. متاسفانه وزارت نفت معیار اقتصادی مناسبی در نرخ‌گذاری خوراک گاز نیروگاه‌ها لحاظ نمی‌کند. برای توسعه صادرات برق باید برق را با قیمت مناسب به دست متقاضیان برق ایران برسانیم. نکته مهم دیگر این‌که اصرار به توسعه گاز به این کشورها در حقیقت به مثابه فرصت دادن به آنها برای ایجاد نیروگاه در کشور خود است. ما باید از گاز به‌عنوان یک مزیت نسبی برای تولید در کشور خود استفاده کنیم. اگر ما در کنار میدان‌های گازی، نیروگاه‌های برق را پیش‌بینی کنیم، می‌توانیم با هزینه بسیار کم آن را تولید کنیم و با قیمت مناسب در اختیار کشورهای همسایه قرار دهیم. برای این منظور حتی می‌توانیم رفتاری که در حوزه معدن تجربه شده را تکرار کنیم. به این ترتیب که برخی مخازن گازی را به منظور بهره‌برداری در اختیار بخش خصوصی صنعت برق قرار دهیم و بابت استفاده از مخزن، از آنها بهره مالکانه دریافت کنیم.» پارسایی در ادامه می‌گوید: «متاسفانه وزارت نفت با ملاک قراردادن قیمت صادرات گاز به ترکیه، مخالف فروش گاز ارزان‌قیمت به صنعت برق برای توسعه آن به کشورهای همسایه است که این سیاست با توجه به تغییر رفتار ترکیه هم در حوزه گاز و هم در حوزه برق غلط به نظر می‌رسد.»
پیام باقری نیز با تأیید وجود نگاه بخشی به موضوع توسعه صنعت برق ایران، در مورد موانع توسعه صادرات انرژی برق می‌گوید: «موانع توسعه صادرات برق در کشور را می‌توان در دو سطح بخشی و فرابخشی ارزیابی کرد. در سطح بخشی متاسفانه موانع به نوع رویکرد وزارت نیرو بازمی‌گردد. وزارت نیرو متاسفانه در موضوع صادرات برق بخش خصوصی را به مثابه رقیب خود نگاه می‌کند. بخش خصوصی معتقد است همین مقداری که وزارت نیرو صادرات و بابت آن پول دریافت می‌کند در اختیار خودش باقی بماند. ما مازاد بر این میزان می‌خواهیم صادر کنیم و حاضریم بابت آن حق رگولاتوری و حق ترانزیت به وزارت نیرو پرداخت کنیم. در سطح فرابخشی عمده مشکلات به وزارت نفت و قیمت خوراک گاز نیروگاهی بازمی‌گردد. ما باید از گاز به‌عنوان یک نعمت خدادادی برای توسعه صنایع خود استفاده کنیم. اگر ما خوراک گاز را با قیمت ٨,٥ سنت به ازای هر متر مکعب در اختیار واحدهای پالایشگاهی قرار می‌دهیم تا آنها مواد خام پتروشیمی تولید و صادر کنند، دست‌کم به همین قیمت در اختیار واحدهای نیروگاهی و صنعت برق قرار دهیم که ارزش افزوده و اشتغالزایی بیشتری برای کشور ایجاد می‌کند.»
صنعت برق ایران دارای ظرفیت بالایی برای درآمدزایی و ایجاد اشتغال کشور است. توجه به ضرورت‌های توسعه صادرات برق و هموارسازی مسیر برای فعالیت بخش خصوصی در این حوزه قطعا به رشد اقتصادی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای کشور کمک می‌کند. پیام باقری در این‌خصوص می‌گوید: «ایجاد واحدهای کوچک و بزرگ در مناطق مرزی به منظور صادرات متضمن ایجاد تعداد زیادی شغل در کشور است. این پروژه‌ها در مرحله احداث، چه در حوزه طراحی، چه ساختمان و تجهیزات اشتغال ایجاد می‌کند. پس از احداث، باز هم در حوزه انتقال تا نقاط صفر مرزی نیازمند تجهیزات و نیرو هستیم. حتی در بخش فرامرزی و بحث تکمیل شبکه انتقال می‌توان به صادرات تجهیزات، خدمات فنی و پیمانکاری هم فکر کرد. اگر ما بسترهای مناسب نظیر خوراک نیروگاهی هشت‌ونیم سنتی را فراهم کنیم به دلیل توجیه مناسب اقتصادی، قطعا بازار سرمایه داخل، صندوق‌های تأمین مالی پروژه، سرمایه‌گذارهای خارجی و حتی بازارهای سرمایه بین‌المللی جذب صنعت برق ایران می‌شوند.»
