بررسی ابعاد حقوقی صدور اعلان قرمز برای ترامپ از سوی ایران/ آیا اقدام قضایی ایران علیه ترامپ ضمانت اجرایی دارد؟
قوه قضائیه ایران در پرونده ترور شهید سلیمانی، برای ترامپ و 47 نفر دیگر از مقام های آمریکایی به اینترپل اعلان وضعیت قرمز کرده است؛ اقدامی که برای بسیاری چرایی و کیفیت اجرایی شدن آن مبهم است. پرسش اصلی اما این است که آیا می‌توان امیدوار بود پیگرد مقام‌های آمریکایی از سوی قوه قضائیه ایران، منجر به نتیجه و محکومیت بین‌المللی آن‌ها شود؟
«بازتاب»؛ آرش صفار- 16دی ماه، سخنگوی قوه قضائیه با بیان اینکه عوامل موثر در ترور شهید سلیمانی شناسایی شده‌اند، اعلام کرد که با تکمیل پرونده، به زودی برای این افراد کیفرخواست صادر خواهد شد.
اسماعیلی ضمن اشاره به همکاری با 6 کشور همسایه برای تحقیقات پرونده، گفت برای 48 نفر از مقام‌های آمریکا، از جمله دونالد ترامپ، اعلان قرمز صادر شده و قوه قضائیه از طریق اینترپل موضوع را پیگیری می‌کند.
سئوال این است که آیا اصولا قوه قضائیه ایران صلاحیت اعلام جرم و تحت تعقیب قرار دادن مقام‌های رسمی یک دولت خارجی را دارد یا نه؟ اعلان قرمز در سازوکارهای اینترپل به چه معنا است و آیا می‌توان به نتیجه این اقدامات قوه قضائیه خوش‌بین بود؟
محمد رسولی، دانش آموخته دکتری حقوق بین‌الملل در گفتگو با «بازتاب» بر این نکته تأکید کرد که پیگیری و پیگرد مقام‌های خارجی در صورتی که مرتکب جرمی نسبت به ایران و منافع آن شده باشند، در صلاحیت قوه قضائیه ایران قرار دارد؛ در پرونده ترور شهید سلیمانی هم با توجه به اینکه یک ایرانی هدف ترور بوده است، این صلاحیت ساری و جاری است.
به باور رسولی، اینکه آیا قوه قضائیه ایران قادر به اجرای تصمیم خود هست یا نه، بحث دیگری است؛ اما نفس موضوع را باید در این قالب دید که دستگاه قضایی ایران برای حفاظت از جان شهروندان ایران، صلاحیت قانونی دارد و اصولا وظیفه دستگاه قضائی همین است، حتی می‌توان ادعا کرد که دستگاه قضائی ایران در سال‌های اخیر در انجام این وظیفه خود کوتاهی کرده است.
اقدام اخیر قوه قضائیه می‌تواند منجر به نوعی بازدارندگی شود
به گفته این مدرس دانشگاه، اقدام اخیر قوه قضائیه برای پیگیری و پیگرد عاملان ترور شهید سلیمانی، اقدامی پیشرونده است که می‌تواند منجر به نوعی بازدارندگی برای کشورهای خارجی، در مورد اقدام علیه ایران و ایرانیان شود.
معنای اعلان قرمز این است که فرد مورد نظر، به طور جدی تحت تعقیب است
به گفته رسولی، در چارچوب کاری پلیس بین‌الملل، برای تسهیل امور از رنگ‌ها برای اعلام وضعیت استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین این رنگ‌ها، رنگ قرمز است که قوه قضائیه هم برای پیگیری پرونده ترور شهید سلیمانی، از اعلان قرمز استفاده کرده است.
معنای اعلان قرمز این است که فرد مورد نظر، به طور جدی تحت تعقیب است و از این نظر مشابه «حکم جلب» در حقوق داخلی است؛ با این تفاوت که در حقوق داخلی، حکم جلب به این معنا است که در اولین برخورد با فرد، ضابط قضائی موظف به دستگیری او است؛ اما واقعیت این است که در کشور خارجی چنین امکانی وجود ندارد.
اعلان قرمز به دادگاه کشوری که مجرم در آن حضور دارد، این صلاحیت را می‌دهد که به بررسی پرونده بپردازد و در صورتی که صلاح دانست، مجرم را مسترد کند؛ ممکن است مجرم پس از استرداد، محاکمه و حتی تبرئه شود. در واقع اعلان وضعیت قرمز علیه فرد، به معنی دعوت جدی برای دستگیری فرد جهت محاکمه است.
به گفته این کارشناس مسائل حقوقی، رنگ‌های دیگری هم در نظام کاری اینترپل وجود دارد که هر کدام معنی خود را داد. رنگ سبز به معنی نوعی هشدار پلیس به سایر اعضای اینترپل در مورد حضور یک مجرم در آن منطقه است؛ رنگ آبی هم که در بسیاری موارد استفاده می‌شود –بدون اینکه خود فرد از آن مطلع باشد- به معنی درخواست اطلاعات در مورد فرد از پلیس کشورهای دیگر و نوعی همکاری اطلاعاتی میان نیروهای پلیس کشورهای عضو است.
رنگ مشکی که در مورد متوفیان به کار می‌رود و به اجساد مجهول‌الهویه یا مقتول‌ها در کشور خارجی مربوط است. رنگ زرد مربوط به افرادی است که از کشور خارج می‌شوند و پس از مدتی پلیس رد او را گم می‌کند؛ رنگ بنفش هم برای آشنا کردن اعضای اینترپل با روش‌های جدید مجرمانه به کار برده می‌شود؛ رنگ نارنجی به این معنی است که مجرم، به احتمال قوی یا قطعا به یک سلاح کشنده خطرناک دسترسی پیدا کرده است.
در مورد اعلان وضعیت قرمز، کشورها بسیار سیاست‌زده عمل می‌کنند
رسولی بر این باور است که در مورد اعلان وضعیت قرمز، متأسفانه کشورها بسیار سیاست‌زده عمل می‌کنند؛ به این معنی که علیرغم اینکه بر اساس قواعد اینترپل، پلیس یک کشور موظف است اعلان وضعیت قرمز علیه فرد را مد نظر قرار دهد و او را دستگیر کند، حتی در کشورهایی که مدعی استقلال سیستم قضائی هستند، این دستگاه و پلیس، پیرو سیاست حاکم است. این مسئله باعث شده که در عمل موفقیت چندانی در خصوص مجرمان رده بالا، مشاهده نشود.
با این حال، به اعتقاد این استاد دانشگاه اعلان وضعیت قرمز، دست سرویس امنیتی و اطلاعاتی کشور اعلان دهنده را باز می‌کند؛ به این معنی که این سرویس چنانچه به مجرم دسترسی پیدا کرد، می‌تواند بر اساس اعلان قرمز، عملکرد خود را توجیه قانونی و حقوقی کند؛ مشابه آنچه سرویس اطلاعاتی ترکیه علیه عبدالله اوجالان، در سفارت یونان در کنیا یه آن متوسل شد.
از سوی دیگر، در برخی موارد نیز کشورهای مقصد حق دارند نسبت به اعلان وضعیت قرمز با دیده تردید نگاه کنند. همین دیدگاه سیاست‌زده ممکن است در کشور اعلان‌دهنده نیز وجود داشته باشد؛ مثلا ممکن است کشوری علیه یک فعال حقوق بشر یا مبارز سیاسی که برای حفظ جان خود از کشور خارج شده است، اعلان وضعیت قرمز کند.
رسولی تأکید می‌کند که اعلان وضعیت قرمز –چه به شکل منفی و چه به شکل مثبت- معمولا نتیجه چندانی در پی نداشته است؛ چنانکه در سال‌های اخیر مجرمین اقتصادی از کشور خارج شدند و علیرغم اعلان وضعیت قرمز در مورد آن‌ها، عملا پلیس کشورهای میزبان اقدامی علیه آن‌ها انجام نداده است. با این حال این اقدام اخیر قوه قضائیه، اقدامی مثبت است و باید تداوم داشته باشد.
این کارشناس مسائل حقوق بین الملل در پایان اینگونه جمع بندی کرد که دستگاه قضائی ایران در بسیار موارد از امکاناتی که حقوق بین‌الملل برای پیگیری منافع ایران ارائه می‌کند، به درستی استفاده نکرده است. اگر در همین پرونده، یک دادگاه مستقل، ترامپ به شکل غیابی محکوم شود، تبعات بسیار مهم و مطلوبی هم به لحاظ بین‌المللی هم به لحاظ شخصی در مورد او دارد؛ کمترین پیامد آن کوتاه کردن دست جانیان بین‌المللی برای اقدام علیه جان مردم ایران است.
