شدت انرژی، مفهومی پرتکرار اما مبهم
بر اساس آمار منتشر شده بانک جهانی نمودار شدت انرژی ایران در چند سال اخیر روندی تقریبا صعودی دارد؛ یعنی نه تنها شدت انرژی کاهش پیدا نکرده بلکه در بازه ۱۴ ساله افزایش پیدا کرده است.
بی شک یکی از پرتکرارترین مفاهیم استفاده شده در قوانین و برنامه‌های سال‌های اخیر شدت انرژی است. در خبرها و گزارش‌های متعددی به این موضوع پرداخته شده و هر کدام با توجه به هدفی که داشته‌اند نتایج را تحلیل و تفسیر کرده‌اند. به طور کلی مفهوم شدت انرژی را می توان میزان انرژی که برای تولید یک واحد تولید ناخالص داخلی استفاده می‌شود، تعریف کرد. مفهوم ریاضی آن نیز از تقسیم میزان انرژی مصرف شده در یک کشور به تولید ناخالص داخلی آن کشور به دست می‌آید. در نتیجه هر چه میزان آن برای یک کشور کمتر باشد وضعیت آن کشور مطلوب‌تر است؛ اما این شاخص نیز همچون سایر شاخص‌ها نقاط ضعفی دارد که در تحلیل‌ها باید به آن‌ها توجه کرد.
حسین جعفری، کارشناس انرژی با بیان اینکه شدت انرژی شاخص مناسبی برای مقایسه بین دو کشور نیست، گفت: علت نامناسب بودن این شاخص این است که علاوه بر بهره‌وری مصرف انرژی و تولید ناخالص داخلی، عامل دما نقش بسیار تعیین کننده‌ای در تعیین مقدار آن دارد. به عنوان مثال کشور سردی مثل روسیه دارای شدت انرژی بالایی است زیرا انرژی بسیاری برای گرمایش در این کشور استفاده می‌شود که امری اجتناب ناپذیر است.
دمای هوا، شاخصه ای که دیده نشد
وی ادامه داد: برای مقایسه دو کشور با یکدیگر از نظر شدت انرژی باید توجه شود که آیا این دو کشور از نظر آب و هوایی شبیه به هم هستند یا خیر. به عبارتی دیگر یعنی نمی‌توان شدت انرژی روسیه را با عراق مقایسه کرد و نتیجه گرفت که روسیه در این شاخص وضعیت بدی دارد.
به گفته این کارشناس انرژی برای مقایسه ایران با سایر کشورها نیز باید به این نکته که دما در ایران چه میزان است، توجه کرد. نکته‌ای که در اکثر تحلیل‌ها به آن توجهی نمی‌شود و صرفا گفته می‌شود وضعیت ایران در این شاخص بد است زیرا چند برابر میانگین جهانی است.
شکل۱- شدت انرژی کشورهای مختلف بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴. منبع: بانک جهانی
جعفری با اشاره به تصویر نمودار در شکل یک توضیح داد: وضعیت شدت انرژی چند کشور منتخب از آمار منتشر شده توسط بانک جهانی نشان داده شده است. نکته‌ای که در نمودار شکل ۱ دارای اهمیت است مقایسه شدت انرژی ایران با کشورهای دیگر نیست بلکه مقایسه شدت انرژی ایران با خودش در سال‌های گذشته است.
وی اظهار داشت: همانطور که در نمودار نیز مشخص است روسیه، چین، آمریکا، ژاپن و آلمان، همگی در چند سال اخیر شدت انرژی خود را کاهش داده‌اند، برخی بیشتر و برخی کمتر، اما نمودار شدت انرژی ایران در چند سال اخیر روندی تقریبا صعودی دارد؛ یعنی نه تنها شدت انرژی کاهش پیدا نکرده بلکه در بازه ۱۴ ساله این عدد افزایش پیدا کرده است و این نکته منفی برای ایران مهم است.
شرایط مشابه، شدت انرژی متفاوت
بر اساس گفته های این کارشناس انرژی نکته دیگری که در نمودار بالا اهمیت دارد این است که شدت انرژی ایران تقریبا دو برابر کشور ترکیه است، و این نکته از این جهت حائز اهمیت است که ترکیه از لحاظ آب و هوایی نیز تقریبا شرایط مشابهی با ایران دارد و این اختلاف در شدت انرژی بین دو کشور قابل تامل است.
در شرایط فعلی که اکثر کشورهای توسعه‌یافته در حال کاهش دادن شدت انرژی خود هستند و این امر را یکی از پروژه‌های اصلی خود تعریف کرده‌اند، ایران نیز باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشد و کاهش شدت انرژی را در دستور کار خود قرار دهد. گرچه در اکثر برنامه‌ها و قانون‌های سال‌های اخیر کاهش شدت انرژی به چشم می‌خورد اما در عمل تقریبا هیچ نمودی نداشته است.
برای بهبود این وضعیت و کاهش شدت انرژی اقداماتی در زمینه‌های مختلفی باید انجام شود که از جمله آن‌ها بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی است که بخشی غیرمولد بوده و نقشی در تولید ناخالص داخلی ندارد. همچنین افزایش بهره‌وری در بخش صنعت، نیروگاه‌های تولید برق و کاهش تلفات در این بخش‌ها از اولویت‌های دیگر بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور است که باید هر چه بیشتر توسط مسئولین مورد توجه قرار گیرد.
