شانس موفقیت ابتکار صلح بایدن در خاورمیانه چقدر است؟

پایگاه خبری “مدرن دیپلماسی” در گزارشی با اشاره به تغییر روندهای سیاسی در منطقه خاورمیانه به نقطه ای که به هیچ عنوان مطلوب آمریکا نیست، با اشاره به طرح صلح بایدن برای این منطقه که بر اساس آن، زمینه برای عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان و در عین حال، تقویت تشکیلات خودگردان فلسطینی فراهم می شود، سعی کرده به این سوال محوری پاسخ دهد که تا چه اندازه این طرح از شانس موفقیت در شرایط کنونی برخوردار است؟

بازتاب– وقتی ایران و عربستان سعودی چند ماه قبل روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را پس از چند سال تشنج در روابط، بار دیگر احیا کردند، قدرت میانجی گرِ اصلی در این رابطه، چین و نَه ایالات متحده آمریکا بود. در این راستا، به نظر می رسد که کاهش نفوذ آمریکا در منطقه خاورمیانه عملا رئیس جمهور آمریکا را که به نوعی در خواب بوده، با هراس فراوان از عالم رویا بیرون آورده است. البته که دولت بایدن اکنون خود را آماده رقابت های مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری سال 2024 آمریکا نیز می کند.

وقتی ایران و عربستان با میانجری گری چین اقدام به احیای روابط خود کردند، جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و تیم سیاست خارجی وی، سراسیمه دست به هر اقدامی زدند تا بگویند که نفوذ آمریکا در منطقه خاورمیانه با چالش چندانی رو به رو نشده است. در این راستا، دولت بایدن به تازگی یک طرح بزرگ و جدید برای صلح در خاورمیانه آماده کرده(در قالب عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان) که البته در نیم قرن اخیر نیز شمار قابل توجهی از این نوع از طرح ها ارائه شده اند.

بر اساس طرح مذکور، عربستان سعودی در ازای عادی سازی روابط خود با اسرائیل، از یک توافق امنیتی دوجانبه با آمریکا بهره مند خواهد شد. البته که در این مسیر سعودی ها باید سطح و میزان روابط خود با رقیب راهبردی اصلی آمریکا در جهان یعنی چین را نیز تا جای ممکن کاهش دهند. در عین حال، آمریکایی ها اینطور استدلال می کنند که در طرح مذکور، یک بسته کمک مالی قابل توجه را به فلسطینی های ساکن در کرانه باختری تخصیص می دهند.

بر پایه طرح مذکور، اسرائیل باید بار دیگر تعهد خود را بر راهکار تشکیل دو دولت فلسطینی و اسرائیلی نشان دهد و البته روند شهرک سازی های خود در اراضی فلسطینی را متوقف سازد. در عوض، تشکیلات خودگردان فلسطینی نیز باید از روند عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی حمایت کند. همه این مسائل برای اسرائیل دستورکارهای جاه طلبانه ای هستند. زیرا باید توجه داشت که اکنون جریان هایی در اسرائیل متحد دولت نتانیاهو هستند که تمامی آن ها حتی به حقوق ابتدایی ملت فلسطین نیز حمله می کنند و آن ها را نامشروع می دانند! از این رو، اینکه تصور کنیم این طیف ها در طرح صلح خاورمیانه ای بایدن، به حقوق فلسطینی ها احترام خواهند گذاشت، چندان واقع بینانه نیست.

مسائلی از این دست همگی شانس موفقیت طرح صلح بزرگ دولت بایدن در منطقه خاورمیانه را به صفر می‌رسانند. اساسا به همین دلیل هم است که چین در گوشه ای ایستاده و رفتارها و رویه های جو بایدنِ خوش خیال را تماشا می کند.

در این میان، توافق اخیر ایران و عربستان جهت احیای روابط سیاسی و دیپلماتیک نیز مولفه ای است که بر پیچیدگی شرایط در خاورمیانه می افزاید. آمریکا در شرایط کنونی تا حد زیادی اعتبار خود را نزد طرف های مختلف منطقه ای در خاورمیانه در خطر می بیند. در این میان، متحدان این کشور در منطقه نیز نظیر محمود عباس، رئیس تشکلات خودگردان فلسطینی هم عملا از دور خارج شده اند و اعتباری چندانی را ندارند.

در این شرایط جریان های مخالف و منتقد آمریکا در منطقه خاورمیانه عملا در حال تحکیم پیوندهای خود هستند. مثلا روابط حماس و عربستان سعودی برای سال های بسیار، ماهیت پرتنش و بحرانی داشت. با این حال، در ماه‌های اخیر، نشانه های زیادی دال بر نزدیک شدن دو طرف قابل مشاهده بوده است. البته که متحدان سنتی آمریکا در منطقه نظیر امارات و عربستان نیز در ماه های گذشته رفتارهایی را نشان داده اند که حاکی از فاصله گرفتن آن ها از واشینگتن است. بنابراین چندان بیراه نیست اگر بگوییم طرح صلح بایدن در خاورمیانه، شانس چندانی جهت موفقیت ندارد و صرفا ماهیت تبلیغاتی دارد.