ساختمان‌های بی‌شناسنامه در معرض تخریب
زلزله تهران و تخریب ساختمان‌های پایتخت سال‌هاست که تبدیل به نگرانی و دغدغه مردم شده است. کافی است که اتفاقی مانند شب چهارشنبه بیفتد تا آتش زیر خاکستر دوباره فعال شده و مردم دوباره چشم به دهان رسانه‌ها و متخصصان و مسئولان بدوزند تا جواب پرسش همیشگی خود را پیدا کنند؛ آیا ساختمان‌های ما در برابر زلزله دوام می‌آورند؟
به گزارش بازتاب به نقل از شهروند، منوچهر بهرویان، معاون سابق وزیر مسکن و شهرسازی در مقررات ملی ساختمان از حقایق تلخی پرده‌برداری می‌کند: «اگر تهران زلزله‌ای بالای ٧ ریشتر را به خود ببیند، ٦٠درصد شهر تخریب خواهد شد.» این کارشناس و پژوهشگر حوزه عمران و مسکن می‌گوید: البته اگر منظور از مقاومت، مخاطرات جانی و تخریب کامل یک ساختمان است، می‌توان گفت که احتمال تخریب کامل ساختمان‌هایی که بافت فرسوده دارند و طراحی و ساخت آنها بدون هیچ نظارتی انجام شده، بالاست.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که به گفته بهرویان کشوری مانند آلمان حدود ٦٥درصد بودجه عمرانی خود را صرف مقاوم‌سازی ساختمان‌ها می‌کند.
دوم آذرماه امسال، نجفی شهردار پایتخت اما در یک برنامه تلویزیونی ساخت‌وساز در برخی نقاط تهران، که روی گسل یا نزدیک به گسل انجام شده را اشتباه بزرگی دانست و گفت: برخی ساختمان‌های تهران در برابر زلزله ۷ ریشتری هم مقاوم هستند، اما برخی نیز در مقابل زلزله ٥ ریشتری نیز مقاومت ندارند. در آیین‌نامه نظام مهندسی تأکید شده که ساختمان‌ها حداقل باید در برابر شدت زلزله ۷ ریشتری، مقاوم باشند. شهردار در آن برنامه مدعی شد که تهران آمادگی نسبی در برابر زلزله را دارد.
این اظهارات به این معناست که اگر در همین پایتخت زلزله‌خیز ساختمان‌ها براساس آیین‌نامه نظام مهندسی ساخته می‌شدند، امروز مردمی که در سال‌های اخیر صاحبخانه شده‌اند، می‌توانستند تا حدی با خیال راحت‌تری شب‌ها بخوابند و احتمالا مسئولی هم وجود داشت که با اطمینان از عملکرد مناسب ساختمان‌های ساخته‌شده در برابر زلزله خبر دهد، اما آیا واقعا ساختمان‌های تازه‌ساز کنونی مطابق آیین‌نامه‌های نظام مهندسی ساخته شده‌اند؟ بهرویان جواب این سوال را منفی می‌داند.
محسن بهرام غفاری، رئیس سابق نظام مهندسی تهران می‌گوید: فضای مجازی و رسانه‌ها از اظهارات کارشناسی‌نشده پر شده‌اند. ١٩سال پیش، کشور ژاپن در قالب موسسه‌ای به نام جایکا با ایران همکاری کرد و مطالعاتی تحت عنوان مطالعات آسیب‌پذیری در کشورهای توسعه‌یافته را آغاز کرد. این مطالعات در همان نقطه باقی ماند و به‌روزرسانی نشد و نمی‌توان امروز بعد از گذشت ١٩سال هنوز به آن مطالعات استناد کرد. اگرچه همه کشورهای توسعه‌یافته زلزله‌خیز موظف به انجام این پژوهش برای حفظ شهرهای خود از آسیب‌پذیری هستند اما تاکنون ایران کاری در این زمینه پیش نبرده است.
تهران تا ٦ ریشتر را تاب می‌آورد
امروز سوال همه این است؛ تهران تا چند ریشتر زلزله را دوام می‌آورد؟ رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان، پیشتر با بیان این‌که ساختمان‌های نوساز در ایران تا ٦ ریشتر زلزله را تحمل می‌کنند، به مهر گفته است: عدم اجرای شناسنامه فنی ملکی در تهران تخلف است و مالکان باید پیگیر این تخلف‌ها باشند.
سیدمهدی هاشمی درباره عمر مفید ساختمان‌های نوساز در تهران هم توضیح داده است؛ اگر ساختمان‌هایی که در بافت فرسوده ساخته می‌شوند، برابر با استانداردهای تعیین‌شده از طرف نظام مهندسی ساختمان باشند، حداقل ٥٠سال عمر می‌کنند و در مقابل زلزله ٦ ریشتری مقاومت دارند.
این درحالی است که محسن بهرام غفاری می‌گوید: میزان تخریب ساختمان‌ها و تلفات زلزله بستگی به نوع گسل، عمق زلزله، مدت زمان آن، ارتفاع ساختمان، ساختمان‌های مجاور و… دارد و نمی‌توان به صراحت درباره میزان تخریب یا تاب‌آوری تهران در برابر مثلا یک زلزله ٧ ریشتری نظر داد.
نمی‌توان درصد تخریب ساختمان‌ها را تخمین زد
ساختمان داریم تا ساختمان. بهرویان، عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) می‌گوید: هر ساختمان بسته به سازنده‌ای که داشته، تیمی که پشت آن قرار گرفته و احساس مسئولیت مهندسان و مالکان آن ممکن است در برابر زلزله دوام بیاورد یا نیاورد. گاهی یک ساختمان با ٤٠سال عمر، در برابر زلزله ایستایی خود را حفظ می‌کند و گاهی ساختمان نوساز دیگر به راحتی تخریب می‌شود.
کاش مهندس دلسوز داشتیم!
دیوارهای باربر بدون رعایت اصول و نظارت، ساختمان‌هایی که آیین‌نامه را دور زده‌اند و…؛ کم نیستند. عواملی که تهران را ترسناک می‌کنند. بهرویان می‌گوید که اگرچه ساختمان‌های کنونی تا حدی قابل اعتماد هستند و خطر مرگ در آنها کمتر از ساختمان‌هایی با بافت فرسوده است اما مشکل این است که ما مهندس دلسوز نداریم. نرم‌افزارهایی که مهندس‌های ما در کشور برای طراحی و تخمین از آنها استفاده می‌کنند، نمونه‌های قفل‌شکسته‌ای هستند که از نظر من غیرقابل اعتمادند. شهرداری و نظام مهندسی در مقام ناظر بسیار ضعیف عمل می‌کنند و همه اینها یعنی تهران در خطر است.
بهرویان درباره ساختمان‌های معلومی که درسطح پایتخت بسیار دیده می‌شوند، می‌گوید: ساختمان‌هایی که شناسنامه دارند یا توسط انبوه‌سازان ساخته می‌شوند، قابل اعتمادتر از ساختمان‌هایی هستند که به صورت غیراصولی و اصطلاحا دست‌ساز ساخته می‌شوند.
او درباره برج‌های تهران هم می‌گوید: برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای که در تهران و در خیابان‌هایی با عرض کم ساخته می‌شوند، اگر دچار ریزش در اثر زلزله شوند، خیابان‌ها را بند آورده و مردم را به کشتن می‌دهند، وضع به جایی می‌رسد که ممکن است فردی به خاطر یک خونریزی ساده کشته شود.
به گفته بهرویان، درحالی که در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آلمان، ٦٥درصد بودجه عمرانی کشور صرف مقاوم‌سازی می‌شود، مقاوم‌سازی ساختمان در ایران هیچ جایگاهی ندارد. ساختمان‌های بالای ٣٠سال، به علت ضعف در نگهداری کاملا تخریب می‌شوند و این درحالی است که ساختمان می‌تواند ١٥٠سال به صورت مفید عمر کند.
هزینه سنگین مقاوم‌سازی ساختمان
درحالی که این روزها بسیاری از هشدارها معطوف به بافت‌های فرسوده است، بهرام غفاری می‌گوید: جمعیت تهران در شب حدود ٨میلیون و ٣٠٠هزار نفر است. اگر به‌طور میانگین در هر واحد مسکونی یک خانواده چهارنفره زندگی کند و با احتساب خانه‌های خالی، حدود ٢میلیون و ٥٠٠هزار واحد مسکونی داریم و با توجه به این‌که سالانه حدود ١٠٠هزار واحد نوساز به تهران اضافه می‌شود، می‌توان گفت که تاب‌آوری ساختمان‌ها در تهران افزایش پیدا کرده است.
او که معتقد است؛ برخی سیاه‌نمایی می‌کنند، می‌گوید: ساختمان‌هایی با اسکلت فولادی برای مقاوم‌سازی در برابر ٧ یا ٨ ریشتر باید بین ٤٠٠ تا ٥٠٠هزار تومان در هر مترمربع هزینه کنند که به نظر من صرفه اقتصادی ندارد. اگر هم ساختمان بتنی باشد که هزینه مقاوم‌سازی آن بسیار بالا خواهد رفت.
