روایت موسویان از چهار تحول بی‌سابقه در روابط تهران و واشنگتن در دوره اوباما

عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در دولت اصلاحات تاکید کرد: تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن دوازده شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش‌‌‌شرط‌هایی برای تسلیم و تحقیر ایران است.

به گزارش ایلنا، متن مقاله سیدحسین موسویان و یونس محمودیه که توسط دانشگاه اقتصاد لندن (LSE) منتشر شده، به شرح زیر است:

دولت اوباما در روابط با ایران از نظر رویکرد و دستاورد یک استثناء است

سه سال قبل، آژانس بین‌‌‌‌المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران به تعهداتش در قالب برجام عمل کرده است. این امر موجب برداشته شدن تحریم‌های هسته‌‌‌ای در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل شد. برجام مهمترین توافق امنیتی بعد از توافق موشک‌‌‌‌های کوتاه و میان‌‌‌برد بین واشنگتن و مسکو، جامع‌ترین توافق تاریخ عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌‌‌‌ای و نهایتا پیروزی بزرگ برای دیپلماسی در جهان است.

اهمیت دوران اوباما در روابط آمریکا و ایران

بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در ایران، دولت باراک اوباما در روابط با ایران از نظر رویکرد و دستاورد یک استثناء است و لذا ارزش بررسی دارد. در این دوره همزمان با مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، ایران و آمریکا در سطح وزرای امور خارجه دیدارهای مکرر داشتند که در کل روابط دو کشور بعد از انقلاب بی‌‌سابقه بود.

اوباما در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش با مشکل احمدی‌نژاد و ناهماهنگی داخلی روبه‌رو بود

اوباما در مبارزات انتخابات ریاست‌‌جمهوری ۲۰۰۷، خواستار گفت‌وگو و تعامل بی‌‌‌قید و شرط با ایران شد. او در دور اول ریاست‌‌‌‌جمهوری خود وارد مذاکرات جدی با ایران شد اما با دو معضل روبه‌روبود: اول اینکه طرف ایرانی او دولت احمدی‌‌‌‌نژاد بود و دوم اینکه دولت خودش متحد و هماهنگ نبود. بین دنیس راس در کاخ سفید با ویلیام برنز در وزارت امور خارجه تفاوت بینش زیادی در مورد کار با ایران وجود داشت. رویکرد دنیس راس بود که منجر به اجماع‌‌سازی جهانی در اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران در دوره اول ریاست‌‌‌جمهوری اوباما شد.

جاده برجام؛

در سال ۲۰۱۳ روحانی با سیاست خارجی تعامل سازنده با جهان و وعده ختم تحریم‌‌‌‌های هسته‌‌‌ای به پیروزی رسید. ظریف وزیر امور خارجه، دیپلماتی با سابقه تحصیلات در آمریکا، عهده‌‌‌‌دار مذاکرات هسته‌‌‌ای شد. در این دوره برای اولین بار در تاریخ روابط بعد از انقلاب، دو تیم منسجم و مستعد برای تعاملی بر مبنای احترام متقابل رو در رو قرار گرفتند. جان کری مسئولیت مذاکره‌‌‌کنندگان آمریکایی را برعهده داشت درحالی که رابرت مالی از کاخ سفید، ویلیام برنز و وندی شرمن نیز نقش مهمی ایفاء کردند و بدین ترتیب مذاکرات بین گروه ۱+۵ و ایران بعد از دو سال به نتایج مهمی رسید.

چهار تحول بی‌سابقه در روابط تهران و واشنگتن در دوره اوباما

روابط ایران و آمریکا در دوران اوباما شاهد چهارتحول بی‌سابقه بود:

اول: اوباما نسبت به اجرای برجام متعهد بود. ضمن اینکه تحریم‌های اولیه (ماقبل هسته‌‌‌‌‌‌‌‌ای) مزاحمت ایجاد می‌کرد و لذا اجرای برجام لنگ می‌زد. بخشی از اختلافات دیرینه مالی ایران و آمریکا حل شد و آمریکا ۱.۷ میلیارد دلار به ایران پرداخت.

دوم: رئیس‌‌‌‌جمهور آمریکا خواست اسرائیل، عربستان، امارات و مصر برای حمله نظامی به ایران را رد کرد. رئیس‌‌جمهور آمریکا در مصاحبه با آتلانتیک به عربستان گفت به‌جای تلاش برای تسلط یکجانبه بر خاورمیانه، باید در منطقه با ایران شریک شود.

سوم: مذاکرات رسمی بین مقامات امنیتی منجر به آزادی پنج زندانی در ایران و هفت زندانی در آمریکا شد. ضمن اینکه شانزده ملوان دستگیر شده آمریکا در آب‌های ایران در خلیج فارس بدون دردسر آزاد شدند.

چهارم: رئیس‌‌‌جمهور اوباما در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که سیاست تغییر رژیم در ایران را دنبال نمی‌کند و خواهان روابطی براساس احترام متقابل و منافع مشترک است. رئیس‌‌جمهور آمریکا فتوای رهبری ایران در مورد حرمت سلاح‌های کشتار جمعی را محترم شمرد و حقوق هسته‌‌ای ایران در بهره‌‌‌مندی از تکنولوژی صلح‌‌آمیز هسته‌‌‌ای از جمله غنی‌‌سازی را پذیرفت. اوباما همچنین اعلام کرد که ایران قربانی سلاح‌‌های شیمیایی دردوران جنگ عراق علیه ایران بود و پذیرفت که آمریکا در کودتای علیه دولت مصدق دخالت داشته است.

مسیر اوباما اولین قدم در راه اعتمادسازی با ایران بود

طی این مسیر تنها به‌خاطر اراده سیاسی در واشنگتن و تهران و مقاومت اوباما در مقابل فشارهای داخلی و خارجی ممکن شد. او در مقابل فشارهای اسرائیل و عربستان ایستاد و برای اجرای برجام تلاش کرد. مسیر اوباما اولین قدم در راه اعتمادسازی با ایران بود. ایران نیز متقابلا به تمام تعهدات برجامی خود عمل کرد. در صورت ادامه این مسیر آمریکا و ایران می‌توانستند راهی برای حل تدریجی حل و فصل مسالمت‌‌آمیز اختلافات دو کشور پیدا کنند.

دولت ترامپ در مورد ایران تسلیم خواست اسرائیل و عربستان شد

سیاست جدید در مورد ایران در دوره ترامپ

تفاوت شدید در هر دو زمینه سیاست و نتیجه بین دوران ترامپ و اوباما از آغاز فعالیت‌‌‌های انتخاباتی ترامپ آشکار شد. ترامپ کمپین انتخاباتی خود را با شعارهای ضد ایران و پاره کردن برجام آغاز کرد و برجام را بدترین توافق تاریخ خواند. این نشانه یک چرخش آشکار علیه سیاست اوباما در رابطه با ایران بود. بعد از پیروزی، ترامپ از برجام خارج شد و قطعنامه شورای امنیت را نقض کرد. ترامپ در قانع‌‌‌سازی سایر امضاکنندگان برجام برای خروج از برجام، شکست خورد و منزوی شد.

در این دوره، دولت ترامپ با اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، تسلیم خواست اسرائیل و عربستان شد. تحریم‌ها علیه صادرات فرش، خاویار و صنایع دستی ایران نیز مجددا اعمال و توافق سمبلیک ۲۵ میلیارد دلاری فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران را لغو کرد. مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا آنقدر افزایش خواهند یافت تا استخوان‌های ایران خرد شود.

تشکیل مثلث اسرائیل – آمریکا – عربستان/ امارات برای تقابل با ایران

ترامپ در سخنزانی خود در سازمان ملل، تندترین اظهارات تاریخ ریاست‌‌‌جمهوری آمریکا علیه ایران را اظهار کرد. آمریکا اتحاد با عربستان را به طرز بی‌‌‌‌سابقه‌‌‌ای افزایش داد، معامله تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری با ریاض امضاء کرد و تصمیم به تشکیل «ناتو عربی» علیه ایران گرفت.

همچنین مثلث همکاری‌های مشترک اسرائیل – آمریکا – عربستان/امارات برای تقابل با ایران تشکیل شد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان اعلام کرد که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند، جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا از پنتاگون خواست که طرح حمله نظامی به ایران را بررسی کند و نهایتا هم نتانیاهو نخست‌‌وزیر اسرائیل اعلام کرد که آمریکا جنگ اقتصادی و اسرائیل در سطح نظامی علیه ایران وارد عمل شده‌‌‌اند.

سیاست‌های دوران ترامپ از مسیر تعامل به تقابل خصمانه تغییر کرده است

سیاست‌های دوران ترامپ از مسیر تعامل به تقابل خصمانه تغییر کرده اما سایر قدرت‌های جهانی به دنبال یافتن راهی برای حفط برجام و مقاومت در برابر سیاست‌‌های افراطی ترامپ علیه ایران هستند. اروپا برای اولین بار به دنبال سیستم مبادلات مالی جدیدی مستقل از آمریکا (اس.پی.وی) است و رسما خواستار حفظ برجام شده است. سازمان ملل و کشورهای عضو گروه ۷۷ نیز از حفظ برجام حمایت کرده‌‌‌اند. در صورتی که سایر قدرت‌های جهانی موفق به حفظ برجام منهای آمریکا شوند، تحولی بزرگ در مقابله با یکجانبه‌‌‌گرایی آمریکا خواهد بود و تاثیرات مهمی در معادلات منطقه‌‌‌ای و بین‌‌‌المللی خواهد داشت.

دانیل لاریسون، نویسنده آمریکن کانسرواتیو گفت: «در بیست ماهی که ترامپ ریاست‌‌جمهوری آمریکا را برعهده داشته، تحریم‌های بی‌‌دلیل و ظالمانه‌‌ای علیه ده‌ها میلیون انسان اعمال کرده، وجهه آمریکا را تخریب کرده، در جنایات جنگی علیه بشریت مشارکت کرده است.» تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن دوازده شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش‌‌‌شرط‌هایی برای تسلیم و تحقیر ایران است. سیاست ترامپ برای به زانو درآوردن ایران موجب مقاومت سایر قدرت‌‌ها و انزوای آمریکا شده است.

ترامپ بنزین به آتش اختلافات عربستان با ایران ریخت

تهران وارد تعامل با ترامپ نمی‌‌شود

سیاست‌‌‌های ترامپ با اوباما در مورد ایران متفاوت است. اوباما چندجانبه‌‌‌گرایی و ترامپ یکجانبه‌‌گرایی را دنبال می‌کند. اوباما بر تلاش‌های دیپلماتیک تکیه کرده بود و ترامپ بر توهین و تهمت. اوباما در چهارچوب سازمان‌های بین‌‌‌المللی و مذاکره کار کرد در حالی که ترامپ قوانین و تصمیمات سازمان‌های بین‌‌المللی همچون شورای امنیت سازمان ملل، دادگاه بین‌‌‌المللی لاهه و آژانس بین‌‌‌‌المللی انرژی اتمی را زیر پا گذاشت.

اوباما طرفدار رابطه بهتر بین ایران و عربستان و طرفدار همکاری منطقه‌‌‌‌ای بود در حالی که ترامپ بنزین به آتش اختلافات عربستان با ایران ریخته، رقابت تسلیحاتی و اختلافات قومی و منطقه‌‌‌ای را تشدید کرده است. اوباما برخی از اشتباهات گذشته آمریکا را پذیرفت در حالی که ترامپ دنبال تغییر رژیم در ایران است و روی دشمنان ایران حساب باز کرده بدون درک هزینه آن. تعداد زیادی از اعضاء تیم ترامپ با گروهک تروریستی منافقین دیدار کرده‌‌‌اند، گروهکی که متحد صدام بود و عملیات تروریستی زیادی در ایران انجام داده است.

مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران جواب نمی‌دهد

خلاصه اینکه اصولا آمریکا خوب بلد است چگونه جنگ بیافریند و تحریم کند اما راه دیپلماسی برای حل مسالمت‌‌آمیز بحران‌‌ها را بلد نیست. مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران در گذشته جواب نداده و در آینده هم جواب نخواهد داد. مسیر گفت‌وگو و همکاری براساس احترام متقابل نتیجه می‌دهد. طی چند دهه گذشه، ایران همیشه آمریکا را به احترام متقابل دعوت کرده است. شعارهای آمریکا همچون «محور شرارت» هیچ وقت نتیجه نداده است.

اوباما هم هیچگاه آن طور که شایسته بود، در مورد ایران نرم نبود. دلیل آن هم تحریم‌های دوره اول ریاست‌‌جمهوری‌اش علیه ایران بود که خصمانه‌‌ترین و ناخوشایندترین تحریم‌ها بود. منتهی شکست سیاست تحریم را درک کرد و راه متفاوتی در پیش گرفت که نتیجه مشخصی هم داشت.

هر چند تهران برای گفت‌وگوهای فراهسته‌‌ای حاضر به مذاکره با اوباما نبود، اما تنش با ایران در دوران ریاست‌‌جمهوری او کاهش چشم‌گیری داشت. با توجه به سیاست‌‌های خصمانه ترامپ علیه ایران، تهران هر گفت‌وگویی با دولت او را رد کرده است زیرا یک کشور و ملتی با قدرت مقاومت، تمدن و تاریخی با عظمت همچون ایرانی‌‌ها را نمی‌توان با تهدید و تحقیر تسلیم کرد. اوباما تا حدی اصل «حسن نیت در مقابل حسن نیت» را درک کرد. این رمز معجزه‌‌‌آسایی است که ترامپ باید درک کند تا مسیر حل مسالمت‌‌آمیز خصومت‌های چهل ساله دو کشور فراهم شود.