روایت خبرگزاری فرانسه از گستره آبی خزر

خبرگزاری فرانسه در گزارشی ضمن ارائه اطلاعاتی درباره گستره آبی خزر و موقعیت آن، منابع غنی از هیدروکربور، خاویار و همچنین وضعیت گردشگری آن را تشریح کرد.

در گزارشی از آق‌تاو قزاقستان،‌ سران کشورهای روسیه، ایران، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان روز یکشنبه به منظور امضای یک توافقنامه تاریخی که تعیین کنندهوضعیت حقوقی دریای خزر است، در شهر آق‌تاو قزاقستان گرد هم می آیند.

خبرگزاری فرانسه به مناسبت این نشست که منجر به انعقاد توافقنامه‌ای در خصوص وضعیت حقوقی خزر خواهد شد، ضمن ارائه اطلاعاتی درباره این گستره آبی و موقعیت آن، منابع غنی از هیدروکربور، خاویار و همچنین وضعیت گردشگری این دریا و سواحل آن را تشریح کرد.

دریا یا دریاچه؟
این که خزر را باید یک دریا دانست یا یک دریاچه توصیف کرد، از دیرباز موضوع اختلاف کارشناسان است. شاید یکی از دلایل تداوم اختلافات میان کشورهای ساحلی خزر برای نهایی کردن کنوانسیون رژیم حقوقی خزر به ماهیت این پهنه بزرگ آبی برمی‌گردد چرا که این گستره آبی را نه می توان دریا محسوب کرد نه دریاچه. آما آنچه در آن تردیدی نیست این است که خزر گسترده ترین پهنه آبی محصور در جهان با مساحت تقریبی هفتاد هزار کیلومتر مربع بزرگتر از دریای شمال یا دریای بالتیک است. دریای خزر که رودخانه ولگا تامین کننده آب آن است، غالب اوقات همانند دریای آرال به عنوان یک “دریای بسته” قلمداد می شود. ولگا رودی است در غرب روسیه که با سه هزار و ششصد و نود و دو کیلومتر طول، طولانی‌ترین و پرآب‌ترین رود اروپا است. ولگا پس از طی مسافتی طولانی به دریای خزر منتهی می شود. همچنین دریای خزر از طریق همین رودخانه توسط کانال ولگا-دن به آب‌های آزاد متصل می‌شود.

طبق اعلام مسکو، در توافقنامه ای که قرار است روز یکشنبه توسط سران کشورهای ساحلی خزر امضا شود، این پهنه آبی به عنوان “دریا” تلقی شده است با این حال گفته می شود در این سند یک وضعیت حقوقی ویژه برای خزر در نظر گرفته شده است.

هیدروکربورها
یکی از اصلی ترین علل توجه خاص کشورهای ساحلی خزر به این دریا، منابع و ذخایر هیدروکربور غنی موجود در این دریا است. طبق برآوردهای صورت گرفته ذخایر هیدروکربور موجود در دریای خزر نزدیک به پنجاه میلیارد بشکه نفت و نزدیک به سیصد هزار میلیارد متر مکعب گاز طبیعی است.

بزرگترین میدان هیدروکربور موجود در دریای خزر کاشاقان قزاقستان است که طبق برآوردهای صورت گرفته سیزده میلیارد بشکه نفت را در خود جای داده است. کاشاقان از میادین نفتی فراساحلی متعلق به قزاقستان است که در سال دو هزار کشف شد و در بخش شمالی حوضه نفتی دریای خزر و نزدیک ساحل شهر آتیرائو قرار دارد. با این حال استخراج نفت و گاز در دریا کار ساده ای نیست و تاخیرهای مکرری که در بهره برداری از میدان کاشاقان به وجود آمد و چالش‌های زیست محیطی زیادی که پروژه های نفت و گاز دریایی به همراه دارد، این امر را به خوبی نشان داد. عمق کم آب که در زمستان یخ می زند و ذخایری که تحت فشارهای زیاد قرار دارد، مهمترین مشکلاتی است که در بهره برداری از میدان‌های نفت و گاز در چنین مناطقی وجود دارد.

خاویار
دریای خزر بزرگ ترین جمعیت ماهی‌های استروژن را که تخم‌شان در قالب خاویار مصرف می شود، در خود جای داده است. گرانترین خاویار دریای خزر از تخم‌های نوعی استروژن کمیاب بی‌رنگ است که زیستگاهش جنوب دریای خزر است. فعالان و مدافعان محیط زیست با صید گسترده که ذخایر این ماهی‌ها را از بین می برد مقابله می کنند و امیدوار هستند توافقنامه جدیدی که درباره خزر امضا می شود، به حفظ این نوع آبزی ارزشمند کمک کند. کارشناسان نیز معتقدند با ایجاد یک سیستم سهمیه شفاف و مشترک در زمینه بهره برداری از ذخایر آبزیان دریای خزر می توان امیدوار بود که جمعیت ماهی‌های خاویار افزایش یابد. مطابق با کتاب رکوردهای گینس، ارزش یک کیلوگرم خاوریار استروژن ایران می تواند به بیست و پنج هزار دلار برسد.

گردشگری محلی
شاید ظاهرا سواحل پوشیده از کف و آب‌های متلاطم دریای خزر مکان و مقصد مناسبی برای گردشگری نباشد اما اقامت و تفریح در سواحل خزر برای شهروندان ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بسیار ایده‌آل است. این دو کشور ساحلی دریای خزر سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را برای توسعه گردشگری در ساحل این دریا انجام داده‌اند هر چند این کار عمدتا برای جذب گردشگران محلی صورت گرفته است. با این حال برخی نقاط ساحلی خزر به علت آلودگی‌های ناشی از صنایع نفت و همچنین زباله های صنعتی با مشکلات زیست محیطی روبرو است.

در سال‌های اخیر مقامات جمهوری آذربایجان و روسیه چندین ساحل را برای شنا خطرناک معرفی کرده اند با این حال این مسئله مانع از آن نمی شود که برخی ماجراجویان و شناگران به رغم همه خطرات موجود، در این سواحل تن به آب بزنند.

دنیای نارینا
سی. اس. لویس نویسنده معروف انگلیسی یکی از شخصیت های داستان تخیلی خود “دنیای نارینا” را «کاسپین» (خزر) نام نهاده است. گر چه ارتباطی میان این نامگذاری و دریای خزر پیدا نشده اما هفت جلد اثر لویس پر از ارجاعات به زبان‌ها و فرهنگ‌های رایج در این منطقه است.