رهبر پشت پرده روسیه در بحبوحه تمرکز پوتین بر جنگ اوکراین کیست؟

نشریه “اسپکتیتور” در گزارشی به واکاوی این سوال پرداخته که در بحبوحه جنگ اوکراین و تمرکز ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به این جنگ، چه کسی مدیریت امور داخلی روسیه را برعهده دارد و شرایط این کشور را سامان می دهد؟

بازتاب– همزمان با کشیده شدن دامنه های جنگ اوکراین به داخل خاک روسیه و هدف قرار گرفتن شهر بلگرود روسیه، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به تازگی در جریان یک جلسه آنلاین با حضور چند خانواده به مناسبت “روز کودک” گفته است که وی “همچون فردی عادی می خوابد”.

او در واقع به شیوه سالم خواب خود اشاره کرده با این حال، اشاره ای به حمله اخیر اوکراینی ها به شهر بلگرود روسیه نداشته است. جایی که غیرنظامیان روس از جمله کودکان از منطقه تخلیه شده اند. در این رابطه یک سوال مهم در مدت اخیر مطرح شده و آن این است که حقیقتا چه کسی روسیه را در بحبوحه جنگ این کشور با اوکراین و تمرکز پوتین بر این جنگ، اداره می کند؟

پوتین گرایش زیادی به اخذ تصمیمات به صورت شخصی دارد. او بعضا برخی مقام های نظامی ارشد روسیه را توبیخ و سرزنش می کند با این حال وقتی نوبت به انتخاب های جدی و سخت سیاسی می رسد نظیر اینکه مثلا بار دیگر در روسیه بسیج عمومی اعلام شود و یا رقابت ها میان وزیر دفاع روسیه “سرگی شویگو” و رئیس گروه نظامی واگنر یعنی “یوگنی پریگوزین” مدیریت شود، به نظر می رسد که پوتین نمی تواند به تنهایی حواس خود را جمع کند و دچار چالش می شود.

نکته عجیب این است که علی‌رغم کارزار گسترده نظامی روسیه علیه اوکراین و هزینه های قالب توجه روس ها در این حوزه و اینکه اقتصاد روسیه با تحریم های گسترده ای رو به رو شده، با این همه، اقتصاد این کشور وضعیت خوبی دارد. بر اساس ارزیابی های انجام گرفته، اقتصاد روسیه در سال 2022 تنها 2.1 درصد کوچکتر شده که این میزان حتی از دوره ای که پاندمی کرونا آغاز شد هم کمتر است. صندوق بین المللی پول نیز به تازگی پیش بینی کرده که روسیه در سال 2023، رشد اقتصادی 0.7 درصدی را تجربه خواهد کرد.

در حالی که تمرکز اصلی پوتین بر میدان های جنگ اوکراین است، مسوولیت اداره امور داخلی روسیه به نخست‌وزیر این کشور یعنی “میخائیل میشوستین” واگذار شده است. تاب آوری اقتصاد روسیه و عملکرد روزانه آن تحت مدیریت میشوستین و تیمِ تکنوکرات های حاضر در کابینه اش و البته مدیریت درست بانک مرکزی روسیه است. نخست وزیر روسیه در گرایش بیشترِ اقتصاد روسیه به سمت کشورهای شرق آسیا نقشی قابل تامل بازی کرده و می کند و در عین حال در مواجهه با سران کشورهای مختلف جهان نیز با خودمختاری بالایی رفتار می کند.

این میشوستین و نَه پوتین بود که در تاریخ 24 مِی سال جاری میلادی به چین سفر کرد. او نه فقط با همتای خود یعنی “لی کیانگ” دیدار کرد بلکه همچنین به صورت مستقیم با شی جین پینگ، رئیس جمهور روسیه نیز ملاقات کرد. موضوعی که از جایگاه مهم میشوستین در معادلات سیاسی کنونی روسیه خبر می دهد.

میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه

با این همه، نکته مهم و قابل تامل این است که بر اساس اخبار مختلف،گفته شده که نخست وزیر روسیه چندان از جنگ اوکراین حمایت نمی کند. در جلسه مورخ 21 فوریه سال 2022 شورای امنیت روسیه نیز وقتی پوتین از هرکدام از اعضای شورای مذکور در مورد این تصمیم که آیا باید بخشی از خاک اوکراین را جدا کرد؟ سوال پرسید، میشوستین، یکی از سه نفر مقام بلندپایه روسی بود که از تداوم مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک با غرب حمایت می کردند.

منابع آگاه در روسیه می گویند که میشوستین حتی تا شب قبل از آغاز حمله روسیه به اوکراین نیز از این مساله خبردار نشده است. اضافه بر این ها، وی در موضع گیری های عمومی خود برخلاف اکثریت مقام های روسی که لفاظی های وطن پرستانه و حماسی انجام می دهند، تا جای ممکن سعی می کند از صحبت در مورد عملیات نظامی روسیه در خاک اوکراین خودداری کند. درست است که میشوستین مسوول اجرای دستورات پوتین در رابطه با بسیج اقتصادی و اجتماعی روسیه برای حمایت از جنگ علیه اوکراین است با این حال، نکته مهم این است که وی حتی در محافل خصوصی نیز از صحبت در مورد جنگ اوکراین طفره می رود.

این مساله سبب شده تا برخی تحلیلگران، طیفی از افراد اثرگذار در داخل کاخ کرملین را شناسایی کنند که از صلح حمایت می کنند و حامی جنگ علیه اوکراین نیستند. در این رابطه، به جز میشوستین می توان به شهردار مسکو یعنی “سرگی سبیانین” که از جمله چهره های نزدیک به پوتین نیز هست، یاد کرد.

درست در همین نقطه است که این وضعیت ماهیت جالبی را به خود می گیرد. در حالی که روسیه تا حد زیادی در قالب سیستمی اداره می شود که روابط شخصی افراد با پوتین، بر سازوکارهای نهادین غلبه دارند، با این حال باید در نظر داشت که این مساله صرفا یک بخش از موضوع است. نهادها هنوز هم مهم هستند و میخائیل میشوستین به عنوان نخست وزیر روسیه، دومین فرد قدرتمند در روسیه پس از پوتین است.

تمامی نهادهای دولتی نیز نظیر وزرات دفاع روسیه و آژانس های امنیتی این کشور هم مستقیما به نخست وزیر روسیه گزارش می دهند. اضافه بر این ها، رویه پوتین در تفویض مسوولیت های سخت به ویژه در بحبوحه پاندمی کرونا هم تا حد زیادی نقش و جایگاه فردی نظیر میشوستین را تقویت کرده است.

میشوستین نمی تواند به سادگی با پوتین در مورد ضرورت پایان دادن به جنگ اوکراین سخن بگوید. با این حال، قدرت وی در وفاداری و اعتمادی که نسبت به او وجود دارد، ریشه دارد. این مساله گزینه های چندانی را برای کنشگری او باقی نمی گذارد و وی در این زمینه مثلا عمده توجه خود را بر بهبود وضعیت اقتصاد روسیه در بحبوحه جنگ اوکراین معطوف کرده است.

از این رو، افرادی نظیر میشوستین در شرایط کنونی راهی جز ساکت ماندن و انجام درست وظایف محوله به خود ندارند. آن ها اساسا از این قدرت برخوردار نیستند که پوتین را قانع به پایان دادن به جنگ اوکراین کنند. با این همه احتمال دارد که در آینده نزدیک در بحبوحه برخی تحولات، شاهد آن باشیم که جایگاه این دسته از افراد نیز در عرصه معادلات سیاسی روسیه تقویت می شود. درست به همین دلیل است که برخی در کشورهای غربی معتقدند که نباید نسبت به وجود این طیف ها در صحنه قدرت سیاسی روسیه بی تفاوت بود و آن ها را به حاشیه راند.