رفتاری که مالکان بناهای تاریخی را می‌ترساند
اسکندر مختاری معتقد است: رفتار تند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نسبت به خبر مزایده عمارت ناصرالدین میرزا، باعث ترس مالکان بناهای تاریخی در هزینه کردن مرمت و نگهداری از آثار تاریخی در اختیارشان می‌شود.
به دنبال انتشار خبر فراخوان مزایده بنای تاریخی «پسر مظفرالدین شاه» از سوی صندوق بازنشستگی کشوری در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و اعلام مبلغ پایه ۱۰ میلیارد و دویست میلیون تومان برای فروش این بنای تاریخی، واکنش‌های متفاوتی از سوی دوستداران میراث فرهنگی و مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری منتشر شد، واکنش‌هایی که از بی‌اطلاعی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران و سازمان میراث فرهنگی خبر می‌داد، حتی روز گذشته – یک‌شنبه ۱۱ تیرماه – اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل صندوق بازنشستگی کشوری نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «همانطور که همه مراحل مرمت و احیای عمارت تاریخی ناصرالدین میرزا با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی انجام شده، مراحل فروش و انتقال این بنا نیز با نظارت این سازمان صورت می‌گیرد تا این میراث تاریخی در قلب پایتخت، دستخوش سوء استفاده قرار نگیرد.»
اسکندر مختاری، کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی و مدرس دانشگاه اما نسبت به اظهارنظرهای سازمان میراث فرهنگی با بیان کلمات «غیرقانونی» اعتراض دارد. او در گفت‌وگو با ایسنا اعتراض خود را با مقایسه‌ی ادامه دادن این رفتار با دیگر ماکلان بناهای تاریخی تشریح می‌کند.
وی با توضیح روند مرمت عمارت ناصرالدین میرزا می‌گوید: یک سازمان بنایی تاریخی را خریداری کرده و پس از مدت‌ها انتقاد به فکر چاره‌جویی افتاده و آن را به نحو شایسته‌ای مرمت و قابل بهره‌برداری کرده است و حالا پس از هزینه‌کردِ زیاد قصد واگذاری آن را دارد، این کار غیرقانونی نیست.
این کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی تاکید می‌کند: اگر ما می‌خواهیم با آن دسته از مالکان بناهای تاریخی که در حفاظت و نگهداری اثر تاریخی در اختیار خود کوشا هستند و متحمل هزینه‌های زیادی شده‌اند برخوردهای تند داشته باشیم، این ممکن است در حفاظت از آثار تاریخی، اثر منفی به جا بگذارد و سایر مالکان بناهای تاریخی نیز از سازمان میراث فرهنگی بترسند، چون آن‌ها یک اثر تاریخی را خریداری، نگهداری و مرمت کرده‌اند، بنابراین جزو حقوق آن‌هاست که آن اثر را به فروش برسانند.
چرا کلمه «غیرقانونی» را دائم تکرار می‌کنیم؟
او با اشاره به ماده پنج قانون حفظ آثار ملی مصوب ۱۲ آبان ۱۳۰۹ که می‌گوید؛ «اشخاصی که مالک یا متصرف مالی باشند که در فهرست آثار ملی ثبت شده باشد، می‌توانند حق مالکیت یا تصرف خود را حفظ کنند ولکن نباید دولت را از اقداماتی که برای حفاظت آثار ملی لازم می‌داند، ممانعت کنند. در صورتی که عملیات دولت برای حفاظت مستلزم مخارجی شود دولت از مالک مطالبه عوض نخواهد کرد و اقدامات مذبور، مالکیت مالک را متزلزل نخواهد کرد.»، ادامه می‌دهد: این قانون می‌گوید حق مالکیت در هر صورت محفوظ است و فروش نیز یکی از حقوق مالکانه است، حال آیا باید به این نحو و با تکرار کلمه «غیرقانونی» این کار را ادامه دهیم؟
مدیر پیشین محور فرهنگی-تاریخی تهران قدیم وی با بیان اینکه کاملا درست است سازمان میراث فرهنگی باید در جریان همه امور نسبت به بناهای تاریخی قرار گیرد، ادامه می‌دهد: از سوی دیگر یک نفر هزینه کرده، وقت صرف کرده، خود را به چالش انداخته تا یک اثر تاریخی را نجات دهد، بنابراین این جزو حقوق اوست که بخواهد اثر خود را بفروشد و البته با اطلاع میراث فرهنگی؛ در این کار چه اشکالی وجود دارد؟
مختاری با اشاره به صحبت‌هایی که از روز گذشته در فضای مجازی نسبت به این قضیه منتشر می‌شود، بیان می‌کند: جالب است که کسی گفته بود نکند می‌خواهند با فروش خانه، آن را تخریب کنند! اگر قصد این کار را داشتند این همه هزینه برای مرمت آن انجام نمی شد، از سوی دیگر کنار این ملک چند هزار متر زمین بایر قرار گرفته که اگر کسی بخواهد کار ساخت‌وساز کند، قطعا آن زمین را می‌خرد، یک ملک با دردسر را نمی‌خواهد.
از زمین معوض و مناقشه ۱۰ ساله تا مرمت کامل و بی‌عیب خانه ناصرالدین میرزا
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه کوشش‌های زیادی شد تا خانه ناصرالدین میرزا توسط صندوق بازنشستگی حفظ شود، ادامه می‌دهد: بیش از ۱۵ سال پیش توافقی بین میراث فرهنگی و صندوق بازنشستگی کشوری برای حفظ این اثر انجام شد و قرار بود زمینی که قبلا کلانتری ۱۳ بازار تهران بود تخریب و توسط صندوق بازنشستگی به یک مرکز تجاری تبدیل شود تا برای آن‌ها درآمدزایی داشته باشد و در ازای آن با ثبت «خانه ناصرالدین میرزا» و مرمت آن موافقت کنند، آن زمین کاربری جدید را با رعایت ضوابط ارگ سلطنتی تهران گرفت و نقشه‌هایش توسط میراث فرهنگی تصویب و اجرائی شد.
او با اشاره به اینکه در آن زمان با احداث آن مجتمع تجاری، صندوق بازنشسته کشوری به تعهدات خود عمل نکرد و خانه ناصرالدین میرزا مرمت نشد، ادامه می‌دهد: این موضوع شاید ۱۰ سال موضوع مناقشه بین سازمان میراث فرهنگی و صندوق بازنشستگی بود، چون آن نهاد به تعهد خود عمل نمی‌کرد و خانه ناصرالدین میرزا مرمت نشد، حتی در آن مدت میراث فرهنگی با انجام چند مرمت اضطراری آن بنا را نجات داد. اما در طول پنج سال گذشته بالاخره با گفت‌وگوهایی که انجام شد این بنا زیر نظر میراث فرهنگی و با نظارت کارشناسان، توسط صندوق بازنشستگی به خوبی مرمت شد.
وی با بیان اینکه آن دستگاه امروز می‌گوید قصد فروش ملک را دارد، چون روی آن سرمایه‌گذاری کرده و حالا قصد برگرداندن سرمایه‌اش را دارد و نفع فروش آن نیز در نهایت به آن صندوق می‌رسد که یک نهاد عمومی است، اضافه می‌کند: این در شرایطی است که رسانه‌ها و برخی دوستداران میراث فرهنگی سروصدا می‌کنند که با فروش این خانه آسمان به زمین می‌آید، از سویی دیگر بدترین حالت، رفتار میراث فرهنگی است که حرف‌های تند می‌زند و موضع‌گیری مسئولان آن درست نیست.
مختاری با تاکید بر اینکه صندوق بازنشستگی از روی استیصال قصد فروش خانه را دارد، ادامه می‌دهد: خانه تاریخی با آب‌انبار، مسجد یا کاخ تفاوت دارد. تعداد این خانه‌ها، مانند کاروانسرا زیاد است، بنابراین برای حفاظت نیاز به سیاست‌های تشویقی دارند. در این شرایط اگر بتوانیم مردم را تشویق کنیم که نگهداری آثار تاریخی برایشان سودآور است و از سویی دیگر یک کار فرهنگی است، موفق هستیم.
او تاکید می‌کند: سیاست‌های تشویقی در گفتار، لحن و رفتار باید به یک نوع باشد. اگر می‌بینید خانه «ناصرالدین میرزا» باقی مانده نه برای این است که مسئولان میراث فرهنگی تندی کرده‌اند، بلکه به این دلیل است که با مردم تعامل، گفت‌وگو و ایستادگی شده تا این اثر باقی بماند، حالا این‌گونه با تندی برخورد می‌کنند، این رفتار تبعات به دنبال دارد.
اگر می‌خواستند خلاف کنند، نمی‌گفتند بنا ثبتی است
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه اگر صندوق بازنشستگی می‌خواست کار خلافی انجام دهد در فراخوان مزایده خود اعلام نمی‌کرد که این بنا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، اظهار می‌کند: فرض کنید مالکان خانه‌های تاریخی تهران بترسند از اینکه رسانه‌ها یک جو ایجاد کنند و سازمان میراث فرهنگی با تبعیت از آن جو، با مالکان تندی کند، تندی که شایسته این نوع برخوردها نیست.
مختاری همچنین به برخی عکس‌های منتشر شده در فضای مجازی ازا ین خانه تاریخی اشاره می‌کند که متعلق به قبل از مرمت این بناست و می‌گوید: این در حالی است که آن بنا در طول پنج سال گذشته تغییرات زیادی کرده و به طور کامل و به بهترین نحو بازسازی شده است، نباید فراموش کنیم که هر گاه مالک بخواهد بنای تاریخی خود را به پول تبدیل کند، با رعایت قوانین می‌تواند این کار را انجام دهد.
او با تاکید بر اینکه از راه افتادن جوی که مالکان بناهای تاریخی با دیدن این شرایط از حفاظت بناهای تاریخی خود جلوگیری کنند، اضافه می‌کند: فرض کنید مالک یک خانه تاریخی با مشکلی روبه‌روست، او مجبور است خانه خود را برای برطرف کردن مشکل بفروشد. بهتر است آن را خراب کند و بفروشد یا در بهترین حالت ممکن این کار را انجام دهد؟ معتقدم باید به حالت‌های مختلف در این زمینه فکر کنیم و پس از آن با مالکان بناهای تاریخی رفتار کنیم.
اعلام غیرقانونی بودن اقدام صندوق بازنشستگی توسط متولیان میراث فرهنگی
به گزارش ایسنا، با انتشار نخستین خبرها محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرد؛ «درواقع مالکیت و بهره‌برداری بناهای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی درصورتی‌که با هماهنگی و مجوز سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باشد می‌تواند تغییر کند. در مورد این بنا نیز اگر قرار باشد بنا از طریق مزایده به‌فروش برسد، دریافت مجوز و هماهنگی با سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در زمان معامله به قوت خود باقی است و باید این فرآیند قانونی اتفاق بیفتد و درصورتی‌که سازمان مجوز لازم را صادر کرد، صندوق بازنشستگی می‌تواند بنا را واگذار کند. ولی فعلا مرحله فروش مطرح نیست و اعلام مزابده است و شماره ثبت ملی بنا هم اعلام شده است.»
او افزود: «نکته بسیار مهم این است تمام ضوابط و محدودیت‌هایی که ازجهت حفظ و نگهداری یک اثر تاریخی ملزم به رعایت شدن است باید جزو اسنادی باشد که زمان مزایده ارائه می‌شود. مثلا وقتی اعلام شد این ملک در فهرست آثار ثبت‌ملی قرار دارد باید تمام ضوابط و اسناد این ملک نیز همراه این مزایده اعلام شود. اگر اصول گفته‌شده رعایت شود، ملک می‌تواند تغییر مالکیت پیدا کند.»
وی همچنین تاکید کرد: «طبق قوانین میراث‌فرهنگی بهره‌برداری و فروش مالکان بناهای ثبتی بدون اطلاع میراث‌فرهنگی غیرقانونی به‌حساب می‌آید و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان می‌تواند از صندوق بازنشستگی کشوری شکایت کند.»
از سوی دیگر سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران شنبه ۱۰ تیرماه به ایسنا گفت؛ «مالک عمارت تاریخی “ناصرالدین میرزا” بهتر بود قبل از انتشار خبر فراخوان مزایده فروش با این اداره‌کل هماهنگ و به آن اعلام می‌کرد.»
